-а, -ды, -ған, -ыр, -аса
ҡ
(хәбәр
һөйкәлеше),
-ыусы, -ған, -ыр, -аһы, -аса
ҡ
(
сифат ылым)
ҡ
аффикстары менән бирелә,
шулар ан
ҙ
-ды, -аса
ҡ
билдәле
, ә
-ған, -ыр
— билдәһе
ҙ
булғанды белдерә тигән араш йәшәй.
ҡ
[Мансуров, 1953, 135; Кейекбаев һ.б., 1983, 216-217; Зәйнуллин, 2002, 139-144; Ишбаев һ.б.,
2012, 373-375; В. Ш. Псәнчин, Ю. В. Псәнчин, 2001, 139-140; Абдуллина, 2009, 12]. Заман
төшөнсәһен бирә алған баш орт теле бик бай. Унда заман төшөнсәһен биреү ә атнаш ан
ҡ
ҙ ҡ
ҡ
бүтән тел саралары ла бар. Әммә улар ғалимдар ың иғтибарынан әле лә ситтә тороп ала
ҙ
ҡ
килә.
Шулай итеп, баш орт теленең заман формалары фәнни ниге ә өйрәнелә башлағандан
ҡ
ҙҙ
алып (1930 йыл)
-
аса
ҡ
формаһы
мәктәп дәреслектәрендә
билдәле киләсәк заманды
белдергән
бер ән-бер форма һанала. [
ҙ
Кейекбаев, 1983, 216; Зәйнуллин, 2012, 142-143; Ишбаев, 2012,
374-375; В. Ш. Псәнчин, Ю. В. Псәнчин, 2001, 139]. Улар профессор Н. К. Дмитриевтың
-
а
аффиксы тураһындағы фекеренә иғтибар итмәй: хә ерге заман формаһының
ҙ
(-
а
аффиксы
—
М.У
.) төп йөкмәткеһенә килгәндә, ул әлеге мәлдә һөйләү моменты менән тап килгән эш-хәлде
лә [
я ам
ҙ
— я пишу (сейчас, когда говорю), англ.
I am writing
], һөйләү моменты менән тап
килмәгәнде лә, ул шулай у киләсәктә мотла , бер нигә арамай эшләнә, үтәлә торған эш-
ҡ
ҡ
ҡ
хәлдәр е (
ҙ
был бигерәк тә баш орт телендә йыш улланыла
ҡ
ҡ
) белдерә. [Дмитриев 2007, 124;
2008, 174-175]. Н. К. Дмитриевтың бынан 90 йыл тирәһе элек әйткән фекере әле лә актуаль.
Әммә кү әтеү әр күрһәткәнсә, киләсәктә мотла була торғанды -
ҙ
ҙ
ҡ
аса
ҡ
ялғауынан баш а
ҡ
белдерә белмәгән урта быуын (40-50 йәштәр), у ыт анға таянып, о а аршыларға
ҡ
ҡ
ҡ ҙ
ҡ
йыйынғандағы эштәрен түбәндәгесә һөйләргә мәжбүр:
—
Ошо йома ы ыма о а
ҡ ҙ
ҡ ҙ
Достарыңызбен бөлісу: |
