РәСӘй халыҡтары телдәре диалектологияһының КӨНҮҘӘк мәСЬӘЛӘЛӘре XVIII бөтә Рәсәй фәнни конференция материалдары
ыр имеет несколько значений, но среди них значения неопределенности нет. Например, мин ү ем әйт ҙ ер
жүктеу/скачать 2,67 Mb. Pdf көрінісі
|
Dialectology-2018
| ыр
имеет несколько значений, но среди них значения неопределенности нет. Например, мин ү ем әйт ҙ ер мен ‘я сам скажу’ (значение обещания); Тора-бара бөтәһе лә асы лан ҡ ыр . (И. Абдуллин) ‘со временем все выяснится’ (значение надежды на что-л.) и др. Ключевые слова : башкирский язык, глагол, причастие, настоящее время, аффикс, простая форма, сложная форма. N. K. DMITRIEV AND BASHKIR LINGUISTICS (history and senses of the -p affix). The role of the well- known scientist-Turkologist Nikolay Konstantinovich Dmitriev in the creation of grammar of the Bashkir language is great. His book Grammar of the Bashkir language is still relevant today. Many linguistic phenomena are revealed and introduced by him into the grammar of the Bashkir language. In particular, N. K. Dmitriev first noted that the affix-yr in the Bashkir language is an indicator of the participle of future time. In Bashkir linguistics it is considered that the affix -yr is an expression of indefiniteness: uncertain future time in the narrative inclination and the indefinite form of the participle of future time. However, a study of the Bashkir language, folklore, dialectological materials, as well as in publications (fiction, scientific works of scientists, textbooks of the Bashkir language, etc.) shows that the -yr affix has several meanings, and among them there is no indefiniteness. For example, мин ү ем әйт ҙ ер мен ‘I shall say’ (value of promises); Тора-бара бөтәһе лә асы лан ҡ ыр . (И. Абдуллин) ‘In time everything will be clear’ (sense of hope). Keywords: Bashkir language, verb, participle, present tense, affix, simple form, complex form. 106 Донъя фәненең күренекле вәкиле, ата лы тюрколог Н. К. Дмитриевтың баш орт телен, ҡ ҡ уның диалекттарын өйрәнеү ә, ошо ниге ә баш орт теленең ә әби тел нормаһын булдырыу а ҙ ҙҙ ҡ ҙ ҙ роле бик ур. 1948, 1950 йылдар а уның баш орт телен донъя фәне кимәленә алып сы ан ҙ ҙ ҡ ҡҡ киң билдәле хе мәте — “Баш орт теленең грамматикаһы” — донъя күрә. [Дмитриев, 1948; ҙ ҡ 1950; 2007; 2008]. Баш орт телендә ылымдың заман формаларын фәнни ниге ә өйрәнеү ә лә ҡ ҡ ҙҙ ҙ Н. К. Дмитриев ур өлөш индерә. Ул ү енең хе мәтендә баш орт теле дәреслектәрендә ҙ ҙ ҙ ҡ «наклонение» төшөнсәһе өсөн әлегә тиклем дөйөм термин эшләнмәгәне тураһында әйтеп, «наклонение» өсөн һөйкәлеш тигән терминды тә дим итә. [Дмитриев, 2008, 167]. Шулай а ҡ ҙ ошонан һуң 1960 йылдарға тиклем сы ан дәреслектәр ә ҡҡ ҙ ылым ҡ төр әрен ҙ традиция буйынса ылым ҡ тип атау дауам итә. [Фәритов, Ғүмәров, 1949, 200; Зиннәтуллина, 1955, 65]. Артабан нәшер ителгән хе мәттәргә, дәреслектәргә ҙ һөйкәлеш термины инеп китә. [Кейекбаев, Фәритов, Ғәлләмов һ.б., 1969; 1983]. Баш орт ү енең донъяға арашын, ва ытты һи емләүен, эш-хәл, хәл-торош, төрлө ҡ ҙ ҡ ҡ ҙ процестар ың ва ыт эсендә үткәндән хә ергегә, хә ергенән киләсәккә күсешен телендә ҙ ҡ ҙ ҙ ү енсәлекле сағылдырған. Улар ың хәбәр иткән кеше өсөн ҙ ҙ билдәле йә билдәһе ҙ булыуы бар. ы ғаныс а аршы, ул баш орт теленең грамматикаһында тулыһынса сағылып бөтмәгән йә Ҡ ҙ ҡ ҡ ҡ бо оп бирелгән. Мә әлән, баш орт тел ғилемендә эш-хәлдәр ең ҙ ҫ ҡ ҙ билдәле йә билдәһе ҙ булғаны өс заманда (үткән, хә ерге һәм киләсәк замандар а) ҙ ҙ жүктеу/скачать 2,67 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|