Республикасы Білім және ғылым министрлігі

26 
26 
Дегенмен, когнитивтік психологияда танымдыќ процестерді жете т‰сіндіре алѓан 
т±тас бір теория ќалыптаса ќоймады. Субъект проблемасынан алшаќ т±румен, когнитивтік 
психология психикалыќ єрекеттіњ иесі деп єсерленген бір дерексіз бастаушыны 
(гомункулюс) мойындауына мєжб‰р болды. Когнитивтік психологияныњ б±дан былайѓы 
µміршењдігі осы єдіснамалыќ ќиыншылыќтан ќ±тылудыњ жолын табуѓа байланысты. Оны 
уаќыт кµрсете жатар.
Бихевиоризм мен психоанализ теорияларына тікелей ќарсылыѓымен танылѓан ірі 
баѓыттардыњ жєне бірі б±л гуманистік психология. Гуманистік психологияныњ негізін 
ќалаушылардыњ алдына ќойѓан маќсаты
-
бихевиоризм мен психоанализді дєріптеушілердіњ 
адам мєселесіндегі ауытќуларын орнына келтіріп, шындыќќа жаќындау, µміршењ 
психологияны тањдап алу еді. ¤з зерттеулерініњ объекті ретінде гуманис
-
психологтар 
салауатты, шыѓармашыл жеке адам т‰сінігін тањдады. М±ндай міндетті б±л уаќытќа дейін 
ешбір психологиялыќ ѓылыми мектеп µз мойнына артќан емес еді. Б±лар талдауындаѓы жеке 
адамныњ маќсаты
-
µзін
-
µзі кемелдендіру жєне м‰мкіндіктерін µз к‰шімен ашып, жая білу.
Гуманистік баѓыт кµрнекті µкілдерініњ бірі Абрахам Маслоу еді. Ол жеке адам 
психологиясын есі ауысќандарды зерттеумен білу м‰мкін еместігін ќадап айтќан. Маслоу 
адам іс
-
єрекетініњ, адамныњ мінезі мен ќылыѓыныњ негізі сол адамныњ µзін
-
µзі таныту мен 
µз м‰мкіншіліктерін ашуѓа деген ќажеттілік бірнеше ќызметпен байланысты. Біріншіден, 
м±ндай гуманистік ќажеттілік
-
адамдарѓа, ќоѓамѓа тек жаќсылыќ келтіруге ±мтылу (адам 
табиѓатынан ќайырымды). Ч.Дарвин теориясын µзінше т‰сіндірген Маслоу, тек жыртќыш 
та к‰шті хайуанаттар ѓана µмір с‰руге бейімді деген Ч.Дарвинніњ ±йѓарымымен келіспей, 
б±л жануардыњ негізгі инстинкті еместігін дєлелдеуге тырысты: тоќ арыстан кµрінгенге тап 
бермейді.
Оныњ жыртќыштыѓы икемденудіњ амалсыз ќ±ралы. Маслоу жануардаѓы µз 
±рпаѓын жалѓастыруѓа деген инстинкт адамдаѓыдан бірде кем еместігін, ал сол инстинкт 
оларды бір
-
біріне кµмектесуге мєжб‰рлейтінін талай баса айтќан.
Екіншіден, адам µз болмысына орай кемелденуі тиіс, яѓни адам µзініњ барша 
м‰мкіндіктері мен ќабілеттерін орнымен пайдаланып, µзіне ж‰ктелген жоѓары 
адамгершілік борыштарды атќаруѓа міндетті. Ал м±ндай міндетті атќару ќажеттілігі, 
Маслоуше, тек дені сау салауатты адамдарда туындайды. Есі кеткендер мен ж‰йке 
сырќатына шалдыќќандар µз алдыныњ осы µз м‰мкіншіліктерінен д±рыс та толыќ 
пайдалана алмай, ќанаѓаттану рахатына бµленбегенінен болып отыр.
Гуманистік психология т±жырымыныњ µзегі: адам µз бойында алѓашќыдан ќалѓан, 
ќолынан келетінініњ бєрін ж‰зеге шыѓаруы тиіс. Егер онда ќ±рттайынан актерлік байќалса 
ол актер болуѓа ±мтылуы тиіс, ойлау ќабілеті дамыѓан болса ѓалым болуѓа тырысуы ќажет. 
Егер адам осыны істемесе, µмір жаѓдайлары б±ѓан кедергі жасайтын болса, “болуы тиіс еді, 
неге болмады?”
-
деген
шешімін таппай, µз бойы мен ойындаѓы бітпес дау
-
дамайѓа тап болып, 
ж‰йке сырќатына кезігеді.
¤з м‰мкіншілігін ашудыњ мєні не? Маслоу пікірінше, б±л
-
тума ќ±былыс, адамныњ 
табиѓи ќасиеті. Єрбір адам ќайрымдылыќ, адамгершілік, тілектестікке деген ќажетсінумен 
д‰ниеге келеді. Б±лардыњ бєрі адам µзегінде, оныњ міндетті осы гуманистік ќажеттерді 
іске асыруда белсенділік кµрсету. Осы идеясымен Маслоу фрейдистер кµзќарасына тікелей 
ќарсы шыќты (Фрейд адамныњ єлеуметтенуін оныњ негізгі инстинтктеріне шек ќою деп 
білді.)
Маслоу бірінен біріне к‰рделене ауысып отыратын адам ќажеттіліктерін жіктеп, 
кµрсетіп берді. 
1)
физиологиялыќ ќажеттіліктер
2)
ќорѓаныс ќажеттіліктері
3)
ќорек
-
таѓамдыќ ќажеттіліктер; осылардыњ бєрінен жоѓары адамгершілік 
(гуманоидтыќ) ќажетсінулер, яѓни
4)
шындыќ, ќарапайымдылыќ, єділдікті керек ету. 
Міне, осылардыњ бєрі µз м‰мкіншіліктерін µз белсенділігімен іске асыруына байланысты 
адамда кµрінетін жалпы ќажеттіліктердіњ мазм±нын ќ±райды. Ќажеттелектерге орай 
Маслоудыњ осы т±жырымныњ біз ‰шін аса ќызыќты тарапы: µзіндік кемелдену адамѓа 

27 
27 
тума дарыѓанына ќарамастан, алдыњѓы ‰ш топ ќажеттіліктер орындалѓан жаѓдайда ѓана 
шын мєніндегі µз кµрінісін береді. Д±рыс т±жырым, алайда Маслоу таѓлиматыныњ 
кемшілігі де осы пікірде: егер кей адамдардыњ алѓы ‰ш топ ќажеттіліктерге орай 
ќанаѓаттануы болмаса, онда єділдік, µз ќадірін білу, сыйластыќ ќ±саѓан гуманистік 
ќажеттіліктер ќалай ќалыптасады? Б±л жаѓы Маслоу теориясында ж±мбаќ. Маслоу 
антропологиялыќ баѓдар шырмауынан шыѓа алмай, ќажеттіктердіњ єлеуметтік ќорына мєн 
бермеді.
Маслоу теориясыныњ басты кемшілігі
-
оныњ биологизаторлыќ пікірден аса 
алмаѓандыѓында, єлбетте, біздіњ ќайрымды, игілікті болып д‰ниеге келетініміз, жаман болу 
біздіњ еркімізде еместігі
-
єрќайсысымыздыњ да кµњілімізге ќонымды. Біраќ инабаттылыќ 
ќасиеттері табиѓаттан берілмейтіндігін мойындаѓан жµн: ќайрымды болып та туылатын адам 
жоќ, жатырынан жауыз болатын да пенде єзірге кµргеніміз жоќ. Б±лардыњ бєрі µмір 
барысында ќалыптасады. Адамгершілік, этикалыќ ќасиеттерді тума ќ±былыс деп тану
-
биологиязациялыќ даѓдарысќа тірелудіњ басы.
Ресейдегі 1917 ж қазан төнкерісіне дейінгі психологиялық ой
-
пікірлерді жинақтап 
топтастыратын болсақ, Батыс елдері мен салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Ресейде 
психологиялық ой
-
пікірлер негізінен 2 бағытта өрістейді:

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: