Ѓылыми психологияныњ принциптері мен жалпы зерттеу єдістері

28 
28 
ењбексіњірген ѓалымдар: Б.Г.Ананьев, П.П.Блонский, А.С.Выготский, А.В.Запорожье, 
К.Н.Корнилов, А.Н.Леонтьев,
А.Р.Лурия, С.Л.Рубинштейн, А.А.Смирнов, Б.М.Теплов, Д.Н. 
Узнадзе жєне басќалар болды. Кењестер Одаѓыныњ психологиялыќ ой орталыќтары Москва, 
Киев, Тбилиси ќалаларындаѓы психологиялыќ ѓылыми
-
зерттеу институттардыњ психология 
кафедраларында болды.
Психология ѓылымыныњ негізгі принциптері 30
-
жылдары ж‰йелестірілді. Олардыњ 
ішінде негізгілері: детерминизм принципі, сана мен іс
-
єрекет бірлігі принципі, даму 
принципі.
 
Детерминизм принципі
бойынша єрќандай психикалыќ ќ±былыс µмір салты, 
ќоршаѓан орта єсерлеріне
орай пайда болды, тіршілік жаѓдайыныњ ауысуымен психика да 
µзгеріске келеді. Хайуанаттар психикасыныњ дамуы табиѓи с±рыптаумен айѓаќталады да, ал 
адам санасыныњ дамуы
- 
түпкілігінде қоғамдық даму ережелерімен, өндіріс әдістерінің даму 
заңдарымен анықталады. Сонымен, психиканың адамдық қасиеттерге тән ерекшеліктері мен 
сананың пайда болуын және дамуын ғылыми тұрғыдан зерттеуге нақты негіз қаланды. 
Психологиялық құбылыстарды себеп салдарлы негізде қарастырудан интроспектік 
әдіснама
және оның зерттеу объектісі ғылым сахнасынан ығыстырыла бастады. Енді психика 
өзімен
өзі
тұйықталған құрылым емес, ол сыртқы әсердің себебінен пайда болған құбылыс, 
ал оның салдарлы мәні тысқы іс
-
әрекетте
көрініс береді деген тұжырым үстем болды.
Өзіндік
бақылау орнына объектив әдіс қолдамын тапты. Бұл әдіс психологиялық 
зерттеулерде а)адамға әсер етуші факторды анық білуге; в)тысқы жауап, әрекетө 
қылықтарды
белгілеп қалуға; г)тітіркендіргіш ықпалдарды салыстыруға мүмкіндік берді. 
Детерминизм принципі психикалық процестердің табиғи механизмдері қоғамдық 
-
тарихи факторлардың ықпалымен өзгеретіні, яғни адамның психикалық дамуна оның 
адамзат мәдениеті өнім игеруі, қоғамдық қатынастарға араласуы маңызды ықпал жасайтыны 
жөніндегі концепсияға негіз болды. 
Осы принцп негізінде қалыптасқан кеңес психологиясының және бір жаңалығы 
– 
қоршаған
ортамен қатынаста тысқы дүниеге қарсы тұратын жай саналы адам емес ол 
жасампаз, объектив дүниені белсенді қабылдаушы, керек болса өзгертуші адам. Әлеументтік 
ықпалдарды қабылдау, мәдениет
-
руханият туындыларын игеру адамның сыртқы дүниемен 
белсенді араласуынла оның іс
-
әрекеті
процесінде жүзеге келеді. Психология теориясы мен 
практикасында детерминизм принципінің іске асуы психиа дамуы, оқу мен тәрбие 
проблемасының шешілуіне негіз болды. Осыған орай психикалық дамуға ықпал жасаушы 
күштер жөніндегі мәселе үлкен маңыз алып, даму теориясындағы детерминизм табиғатын 
түсіну осы мәселенің шешіміне тәуелді болды.
Психикалық дамудың қозғаушы күштерін сипаттау үшін детерминизмді бірізді 
қолдау
процесінде психологтар әрдайым психика дамуында биологиялық және әлеументтік 
факторлар арақатынасы, ішкі заңдылықтар мен сырқы әсерлердің байланысы, даму мен 
оқудың сабақтастығы жөніндегі сұрақтарға кезіге берді. Бұл мәселелердің
көбі әлі өзінәң 
нақты шешімін таппағанымен, олардың біртарапты материалистік негіздемесінің 
қабылдануы
психика дамуының себеп салдарлық принципін ұстанғанынан болып отыр. 
Психологиядағы детерминистік бағыттың іске ауысуының және бір жолы психиканың 
ми қызметіне қатынасты мәселе екені жөніндегі шешімінен . Детерминизм 
–
психикалық 
құбылыстарды
түсіндіруде физиологиялық заңдылықтарды қолданудың негізі болды. 
Алғашқы кеңес психологиясында детерминистік бағыт арнайы принцип ретінде 
қарастырылмаған еді. 50
-
жылдары С.Л.Рубинштейн детерминизм принципін психикалық 
құбылыстардың
табиғаты мен мәнін талдау үшін қолданып, психикалық құбылыстарды 
материялдық дүниемен өзара байланыста қарастырды.

жүктеу/скачать 1,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: