Резуанова ғалияпану кабиевна
жүктеу/скачать 4,05 Mb. Pdf көрінісі
|
монография-Резуановой-в-издательство
| аңқау -Аңқав
0 1) бестолковый, непонятливый (зердесіз, топас) – түрк.; тупой, невоспримчивый (адам туралы) (зейінсіз, топас) – қтат; недогадливый человек (аңқау, тез түсінбейтін) – ққал; недалекий, придурковатый (ой өрісі тар, ақылы кемдеу) – қыр.; глупый (ақымақ) – ноғ. 2) простоватый, простосердечный, наивный (аңғырт, қарапайымдау, аңқаулау, ақ көңіл) – қыр, қаз.; простофиля, простак (ашық ауыз, ақ көңіл) – қыр; разиня, ротозей (ашық ауыз, аңқау) – түрк., ноғ., өзб.; Аңқай- <аң- «опешить, приходить в замешательство» (сасып қалу, аңырап қалу, әбігерге түсу, абыржу, қысылу)+усилительно-учащательный (күшейткіш) аффикс -қа- + афф. в (у) со значением носителя процесса немесе аң, аңқ+қа-а+в=аңқай, аңқар. Аңқай 1) быть широко открытым (кең ашылу) – қыр., қаз., ққал.; - открываться, распахиваться, широко растворяться (ашылу, кең ашылу) – тув., як.; зиять (үңірею) – қыр., қаз., тув.; 2) удивленно смотреть, растерянно озираться, таращить глаза, глазеть, зевать (таң қала қарау, сасқалақтап бадырая қарау, ашық ауыздану) – өзб.; иметь растерянный, неуклюжий болғанмен де, сайып келгенде бұл метафора жолымен жасалғандығы көрініп тұр. Сонымен, аңқай – ашық қалу сөзіне бос қалу сөзі синоним болып келсе, тұлға ұқсастығынан туған аңқай – аң-таң болу сөзімен аңқаю, маңқаю, аңырау, аңтарылу сөздері синонимдік қатынасқа түседі. Ажырау - (<айра-айры-<айыр-а(ж-й)). Ажырау сөзінің бірінші беретін мағынасы бөліну. Екі зат (немесе жапсарласып келген зат) бір-бірінен бөлінген соң аралары алыстай түсуіне қарай алыстау синонимі, одан әрі аралары ашылып, бір-бірінен қол үзуге дейін барады, осының негізінде «қол үзу» сөзі (сөз тіркесі) алдындағы сөздермен синонимдік қатынасқа түсетін болса, ажырау сөзінің екінші мағынасы айрылу. Айрылысқан адамдар бөлініп өмір сүруіне (немесе сиырдан төлін айырған уақытта сиыр басқа өзі сияқты ірі 87 кара малдармен өріске кетсе, бұзауы бөлек бағылатынын ескерсек) енді айрылу сөзіне бөліну сөзі синоним болады. Ал бөлінген аламдар біртіндеп бөлектеніп, тіпті жатсынып та кетуін ойласақ, олардың ұясына енді бөлектену сөзін де жатқызады екенбіз. Сөйтіп, осының нәтижесінде екі синонимдік қатар келіп шығады: I. Ажырау - бөліну - алыстау - қол үзу 2. Ажырау айрылу - бөліну - бөлектену Ескі - ески - әски - есхи - иски - іска - есғи сияқты түркі тілдерінің әр қайсысында әр түрлі дыбысталатын ескі сөзін алатын болсақ, бұл сөз де көп мағыналы сөз. Оның әр мағынасынан әр басқа синонимдік қатар келіп шыққан. Ескі 1) ұзақ тұрған нәрсе жеуге келмейтіні сияқты көп тұрып қалған; 2) ескірген (затқа, киімге байланысты) зат тозығы жетіп, өңі кетеді, бұ л, әрине, көп ұстаған нәрсеге байланысты; көп ұсталған нәрсе көнереді, осыған орай, бұл сөздің үшінші мағынасы келіп туады (3) ескі - көне - баяғдан, бағзы заманнан келе жатқан болуы ықтимал және ол ертедегі – бұрынғы да болуы мүмкін, ал бұрыннан бар зат, я адам бізге әбден танымал болса керек, осыдан төртінші мағына, яки төртінші синонимдік қатар келіп шыққан (4) ескі - танымал - таныс - байырғы. Байырғы танысың, әрине, сенің сенімді адамың осыдан келіп, (5) ескі - сыралғы - сырлас - сыр мінез мағыналары туады. Сырлас адамыңмен, әрине, дағды бойынша араласасың, осыған орай, (6) ескі – үйреншікті - дағдылы - қалыптасқан - машықты мағыналары өз алдына синонимдік қатар түзеді. Үйреншікті мағынасы таныс сөзінен де келіп шығуы мүмкін. Жоғарыда айтылғандардан көріп отырғанымыздай, «ескі» сөзі алты түрлі синонимдік қатар жасауға негіз болады екен. Және бұлардың арасындағы мағыналар іліктес, бірінен соң бірі келіп шығатындығын байқау қиын емес, яғни олар метонимия жолымен жасалған. жүктеу/скачать 4,05 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|