С. А. Ынтымақов

12.  Фермер  Момынов  өгiз  асырайды,  жұмысына  кеткен  кез-де  оны  үйдiң  қасында  шынжырға 
байлап кететiн. Бiр күнi  өгiз шынжырдан жұлқынып жолға қашып шығады да өтiп бара жат-қан 
хат  тасушы  Бөрiбаевты  мүйiзiмен  сүзiп,  шабуыл  жасайды.  Оның  нəтижесiнде  Бөрiбаевтың  екi 
қабырғасы сынып, ол 10 мың. теңге жұмсап, 3 ай бойы емделуде жүредi (оның iшiнде санаторлық-
курорттық).  Бөрiбаев  Момыновқа  (өгiз  иесiне)  жəне  байланыс  бөлiмшесiне  (зиян  оған  қызмет 
бабында жүрген ке-зiнде — корреспонденция таратып жүргенде келтiрiлгендiктен) ортақтасып 20 
мың.  теңге  сомасында  материалдық  жəне  мо-ральдық  зиян  орнын  толықтыру  жөнiнде  талап 
арызын  бередi.  Сонымен  бiрге  Бөрiбаев  соттан  жануарды  қатерлi  қауiп  көзi  деп  тануды  сұрады, 
өйткенi өгiздiң қылығы жабайы болды, жəне Момыновтың көршiлерiнiң түсiндiргенi бойынша ол 
бұрын да өтiп бара жатқан адамдарға шабуыл жасайтын.  
Талап  арыз  қанағаттандыруға  жата  ма?  Қатерлi  қауiп  көзi  деп  ненi  түсiнемiз?  Байланыс  бөлiмiн 
жауапкершiлiкке тартуға бола ма? Моральдық зиян компенсациялауға жата ма? 
13.  Орман  химиясы  комбинатының  жұмыскерi  Мереев  сол  комбинат  цистернасынан  метил 
спиртiн ұрлайды да өзiнiң та-нысы Бүркiтовқа дəмiн татқызады. Уланудың нəтижесiнде Бүр-кiтов 
екi  көзiнiң  көру  қабiлетiнен  айырылады  жəне 1-шi  топ  мү-гедегi,  ал  Мереевтiң  көзi 50 процент 
көретiн  ғана  болып,  ол 2-шi  топ  мүгедегi  болып  қалады.  Қатерлi  қауiп  көзi  болып  табылатын 
метил спиртiнiң иесi орман химиясы комбинаты деп санап, Бүр-кiтов өзiне келтiрiлген моральдық 
жəне  мүлiктiк  зиянның  орнын  толтыру  жөнiнде  комбинатқа  талап  арызын  бередi.  Тура  сондай 
талап арызды комбинатқа Мереев те бередi. 
Бүркiтов пен Мереевтiң талап арыздары қанағаттандырылуға жата ма? 
  
14. 1995 жылдың 5 шiлдесiнде Омаровтың меншiгiндегi оның кəмелетке толмаған (17 жасар) ұлы 
айдап  келе  жатқан  “Днепрң  мотоциклi  мен  Тасболовтың  меншiгiндегi “Жигулиң  кө-лiгiнiң 
соқтығысы болып, оның салдарынан көлiкке зақымдар келтiрiледi.  
Тергеу  органдарының  қаулысымен  жол  апатында  мотоцикл  жүргiзушiсiнiң  кiнəсi  бары 
анықталады.  

Тасболатов  Омаровқа  қатерлi  қауiп  көзiнiң  (мотоциклдiң)  иесi  ретiнде  автокөлiктi  жөндеу 
шығындарын өтеу туралы талап арызын бередi.  
Iстi қарастыру кезiнде сот қоса жауап берушi ретiнде Ома-ровтың баласын тартады да, оған жəне 
оның əкесiне ортақ етiп арызда көрсетiлген соманы төлетедi.  
Прокурор соттың бұл шешiмiне наразылық жасайды. 
Прокурордың наразылығын негiздеу үшiн қандай дəлəлде-мелер қолданылды? 
15. Сот үкiмi бойынша Асылжанов өзiне бекiтiлген “Алғаң совхозының сүт тасымалдаушы көлiгiн 
мас күйiнде айдап келе жатып, рульдi басқара алмай, көлiктi аударып алады, оның нəти-жесiнде 
цистернадан 1800 кг.  сүт  төгiледi.  Төгiлген  сүт  пен  бен-зин  араласып,  жолда  тайғақ  жер  пайда
болғанына  қарамастан,  Асылжанов  қауiптен  сақтайтын  белгiнi  шығарып  қоймайды  да  оқиға 
болған жерден қашып кетедi.  
Оқиғадан  кейiн 30 мин.  өткен  соң  тура  сол  жолмен  келе  жатқан  “Жигулиң  көлiгi  тайғақ  жерде 
жолдан  шығып  кетiп,  ол  темiрбетон  бағандар  қоршауына  соқтығады  да  жыраға  құлайды. 
“Жигулиң автокөлiгiнiң иесi Давыдовқа жеңiл дене жарақаттары келтiрiледi‚ ал көлiгi бұзылады.  
Давыдов “Алғаң совхозына Асылжанов айдаған көлiктiң иесi ретiнде қатерлi қауiп көзiнен туған 
зиян шығындарын өтеу жөнiнде талап арыз бередi.  
Iстi шешiңiздер. 
16.  Автобаза  жүргiзушiсi  Оспанов  демалыс  күнi  гараж  тер-риториясына  келiп‚  күзетшiнiң 
жоқтығын  пайдаланып‚  өзiм  бiл-дiк  жасап  гараждың  кiлтi  гараж  бастығының  келiсiмi  бойынша 
өзiнде болғандықтан көлiктi алады.  
Жолда келе жатып‚  алдыңғы көлiктi  басып  озу кезiнде тұман  жағдайында  көлiктi  басқара алмай 
қалып‚ жолдың қарсы қозға-лыс бетiне шығады да‚ жолаушысы бар Байдаловтың автокө-лiгiмен 
соқтығысады.  Соқтығысу  нəтижесiнде  екi  көлiк  те  за-қымданады:  Байдалов  көлiгiнiң  жөнге 
келтiру жұмыстарына 8000 теңге‚ ал автобазаныкiне 5 000 теңге кетедi.  
Жолаушы — Құрбанов  жарымжан  болып‚ 60% еңбек  қабi-леттiлiгiнен  айырылады‚  соған 
байланысты  ол  Байдалов  пен  ав-тобазаға‚  соқтығысқан  қатерлi  қауiп  көздерiнiң  иелерi  ретiнде‚ 
талап  арыз  бередi.  Байдалов  Құрбановтың  талаптарына  қарсы-лық  бiлдiре  отырып‚  оған 
келтiрiлген  зиян  Оспановтың  кiнəсiн  болғанын  жəне  iс  бойынша  сол  жауапкер  болу  керектiгiн 
айтады‚  жəне  өз  алдына  автобазаға  оның  көлiгiне  келтiрiлген  зиянның  өтелуi  жөнiнде  талап 
қояды. Автобаза Байдалов пен Құрбанов-тың талаптарына қарсылық бiлдiре отырып‚ бiрiншiден‚ 
Оспа-новтың  гараждан  өз  еркiмен  алған  көлiгi  автобаза  иелiгiнен  ерiк-тен  тыс  шығып  кеткенiн 
жəне сондықтан да Байдалов пен Құр-бановқа келтiрiлген зиян үшiн ол жауап бере алмайтынын‚ 
екiн-шiден‚  автокөлiктердiң  соқтығысы  бой  бермейтiн  күштiң — тұ-манның  нəтижесiнде 
болғанын‚  демек‚  автобаза  ғана  емес‚  тiптi  Оспанов  та  жауапкершiлiктен  босатылуы  тиiс  екенiн 
айтады.  
Iстi шешiңiз.  
17.  Совхоздың  трактор  айдаушысы  Төреқұлов  мас  күйiнде  гараж  территориясына  келiп‚  сонда 
тұрған тракторға мiнедi де‚ гараж қақпасын жауып қойған күзетшiнiң қарсылығына қара-мастан‚ 
қақпаны басып өтiп‚ гараж территориясынан шығып ке-тедi.  
Жүрiп  келе  жатып  ол‚  жолға  қарамай‚  совхоз  жұмыскерi  Сұ-раншиевтiң  жерiне  кiрiп  кетiп‚ 
ондағы  отырғызылған  қарақат  бұталары  мен  жемiс  беретiн  алма  ағаштарын  жəне  картоп  отыр-
ғызылған учаскенi таптап өтедi.  

Сұраншиев  оған  келтiрiлген  зиянның  өтелуiн  совхоздан  та-лап  етедi‚  ал  келтiрiлген  зиянға  алма 
ағаштары  мен  жойылған  картоптың  құнын  ғана  кiргiзiп  қана  қоймай‚  сонымен  бiрге  алынбаған 
пайдасының  сомасын  да  кiргiзедi (“Өнiмң  фирмасына  сатуға  келiскен  алма  ағаштары  мен 
картоптың алынбаған өнiмi). 
Сұраншиевтiң талап арызын  қанағаттандыруға бола ма‚  егер  қанағаттандырар болса‚  онда  тиiстi 
жауапкер кiм болып табы-лады? 
18. “Жедел жəрдемң мен құрылыс трестiнiң көлiктерi соқ-тығысқан кезде жаяу жүрген Балтабаев 
зиян  тартады. “Жедел  жəрдемң  көлiгi  де‚  құрылыс  трестiнiң  көлiгi  де  зақымданады.  Ав-
тоинспекция  қорытындысы  бойынша  екi  жақтың  жүргiзушiлерi  тарапынан  жол  ережесiн  бұзу 
болмаған. Соқтығысу кездейсоқ түрде көктайғақ себебiнен болғаны анықталады. Балтабаев өзiнiң 
зақымдануы  нəтижесiнде  еңбекке  қабiлеттiлiгiн  жоғалтқа-нына  байланысты  еңбек  ақысындағы 
зиян  орнын  толтыру  жө-нiнде  талап  арызын  соқтығысқан  көлiк  жүргiзушiлерiне  ұсы-нады. 
Құрылыс  трестiне  “Жедел жəрдемң автокөлiгiнiң иесi — аудандық  денсаулық  бөлiмi  талап  арыз 
жазады.  
Дауды  қалай  шешуге  болады?  Егер  құрылыс  трестiнiң  жүр-гiзушiсi  соқтығысқа  кiнəлi  деп 
танылса‚ шешiм өзгерер ме едi? 
19. Автобаза жұмыскерi Ризабаева қызмет бабымен автоба-заның жүк автокөлiгiмен келе жатты. 
Ризабаеваның танысы — Қуатова да сол көлiкпен келе жатады. Жолда жүргiзушi Текесов шаңға 
толы шұңқырға автокөлiктiң оң жақ дөңгелегiнiң түсiп кетуi нəтижесiнде ол көлiктi басқара алмай 
қалады. Ақырында көлiк орға кiрiп кетiп‚ аударылып түседi. Ризабаева мен Қуатова зақым алады‚ 
оның  салдарынан  Ризабаева  кəсiптiк  еңбекке  қа-бiлеттiлiгiнiң 60%-iн‚  ал  Қуатова 40%-iн 
жоғалтады.  
Автоинспекция  қорытындысы  бойынша  жүргiзушi  Текесов-тың  тарапынан  жол  ережесiн  бұзу 
болмаған. Көлiктi жөндi күйде жiберген автобазаның да кiнəсi жоқ болады.  
Ризабаева  мен  Қуатова  автобазаға  өздерiне  келтiрiлген  зиян-ның  орнын  толтыру  жөнiнде  талап 
арыздарын бередi. Ризабае-ваның еңбек ақысы орта есеппен айына 3 000 теңге‚ ал Қуатова-ныкi 
— 2 800 теңге.  Ризабаеваға  еңбек  жарақаты  бойынша 1 300 теңге  сомасында  зейнетақы 
тағайындалады. Қуатоваға зейнетақы тағайындалмайды.  
Талап  арыздардан  бас  тарта  отырып‚  автобаза  келесi  негiзде-мелер  бойынша  оны
жауапкершiлiктен  босатуды  сұрайды.  Қуа-това  жолаушы  тасымалдауға  бейiмделмеген  көлiкке 
отырған-дықтан‚  онымен  болған  жазатайым  оқиғаға  өзi  кiнəлi.  Ал  Риза-баеваға  келетiн  болсақ‚ 
оның  денсаулығына  зақым  жұмыс  мiн-деттерiн  орындау  үстiнде  келтiрiлген‚  ал  онымен  болған 
жаза-тайым  оқиғада  автобазаның  кiнəсi  жоқ  болғандықтан‚  автобаза  келтiрiлген  зиян  үшiн 
жауапкершiлiк тартпайды.  
Бұл дауда кiмдiкi дұрыс? 
20.  Текелi  тау-кенiнiң  жүргiзушiсi  Арланов  басқа  да  жұмыс-керлер  тобымен‚  оның  iшiнде 
Бақытжановпен бiрге кен автокө-лiгiмен қызмет бабындағы сапарға жiберiледi. Белгiленген жерге 
жол жүрiп келе жатқанда‚ аялдамалардың бiрiнде арақ-шарап iшу кезiнде шыққан дау нəтижесiнде 
Бақытжанов  алып  келе  жатқан  жүктi  қорғау  үшiн  кен  əкiмшiлiгi  берген  револьверден  атып‚ 
Арлановты өлтiредi. Арлановтың əйелi сотқа асырауында өзiнен басқа екi баласы — 15 жасар ұлы 
мен 10 жасар қызы ба-рын көрсетiп, болған асыраушының өлiмiнен келтiрiлген зиян-ның орнын 
толтыру жөнiнде кенге талап арызын бередi.  
Бұл  талап  қанағаттандырылуға  жата  ма?  Еңбек  мiндеттерiн  орындаумен  байланысты  зақым 
келтiруден‚ денсаулықтың басқа да зақымдануы мен асыраушының өлiмiнен туындаған зиянның
орнын толтыру туралы даулар қандай тəртiпте қарастырылады?

12-тақырып.
 
АВТОРЛЫҚ ҚҰҚЫҚ
 
Тақырып бойынша сұрақтар 
1. Авторлық құқық ұғымы жəне оның қағидалары.  
2. Авторлық құқық объектiсiнiң белгiлерi. Қорғауға алы-натын шығармалар түрлерi.  
3. Авторлық құқық субъектiлерi. Бiрлескен авторлық. Шет ел авторларының шығармаларын 
қорғау.  
4. Авторлардың жеке мүлiктiк емес жəне мүлiктiк құқық-тары. Қызмет тапсырмасын орындау 
кезiнде жасалған шығарма-ларға ие болу құқығы.  
5. Авторлардың мүлiктiк құқықтарын ұжым болып басқару.  
6. Авторлық құқық күшiнiң мерзiмi.  
7. Авторлық шарттар.  
8. Сабақтас құқықтарды қорғау.  
9. Авторлық жəне сабақтас құқықтарды қорғау.  
Есептер 
1. Алматы темiр жол Басқармасы бiр топ қызметкерлерiне “Алматы вокзалдарынан жүретiн қала 
маңы поездардың кес-тесiнң басылымға дайындауды тапсырады.  
Алматы-II  вокзалынан  жүретiн  поездар  кестесiн  құрас-тырған  Шопанова  басылымға  дайындаған 
“кестенiң авторлық құқық объектiсiң деп санауға бола ма деген сұрақпен заңгерге ба-рады.  
Сонымен  қатар‚  ол  қала  маңы  көлiктi  пайдаланатын  жолау-шылардың  негiзгi  құқықтары  мен 
мiндеттерi айтылған өзi дайындаған кiшкене кiтапшаға авторлық құқық тарай ма дегендi сұрайды. 
Кiтапша қазiргi заң негiзiнде жасалғандықтан‚ ал ав-торлық құқық жайлы заңда ресми құжаттар‚ 
оларға  жататын  заңдар  авторлық  құқық  объектiлерi  болып  табылмайтыны  айтылғандықтан  ол 
күмəнданатынын айтады.  
Осы  сұрақтар  бойынша  қандай  түсiнiктеме  берiлуi  тиiс?  Авторлық  құқық  объектiсiне  заңмен 
қандай талаптар қойылған? 
2.  Əуесқой  суретшi  дүкеннен  автор  Дремовтың  картинасын  сатып  алады  да‚  сатуға  дайындап 
бiрнеше  көшiрмесiн  жасайды.  Суретiн  қайта  салу  үшiн  автор  сатып  алушыға  келгенде  сатып 
алушының картинаның реңiн бұрмалап жасаған бiрнеше көшiр-месiн көрiп‚ оларды жоюды талап 
етедi.  
Сатып  алушы  бұл  талапқа  келiсiм  бермейдi  де‚  суреттi  дү-кеннен  сатып  алғанын‚  оның  меншiк 
иесi  болғандықтан‚  не  iс-тесе  де  өзi  бiлетiнiн  айтады.  Сондықтан  да  ол  авторға  өз  суретiн  қайта 
салуға рұқсат бермейдi.  
Автор өзiнiң авторлық құқықтарын қорғау үшiн сотқа ба-рады.  
Сот қандай шешiм шығаруы тиiс? 
3.  Екi  автор  бас  орамалдарды  шығаруда  қолданылған  сурет-тердi  жасайды.  Барлық  туындылар 
үшiн‚  соның  iшiнде  қызмет  тапсырмасы  ретiнде  жасалғандар  үшiн  де  авторлық  құқық  ав-
торлардың өздерiне берiледi дегенге сiлтеп‚ авторлар кəсiпорын əкiмшiлiгiнен олардың суреттерiн 
пайдалану жөнiнде олармен шарт жасасуды талап етедi.  
Еңбек  шартында  авторлар  еңбегiнiң  барлық  шығармашылық  туындыларын  пайдалану  құқығы
жұмыс  берушiге  берiлетiнi  анық көрсетiлгенiн ескертiп‚  кəсiпорын əкiмшiлiгi  авторлар та-лабын 

орындаудан бас тартады.  
Бұл дауда кiмдiкi дұрыс? Қызмет туындыларына авторлары-ның құқықтары қандай? 
4. Композитор мен ақын бiрiгiп‚ концерттiк залда орындал-ған бiрнеше үйлену тойына арналған 
жəне стол басында айты-латын өлеңдер шығарады. Баспа сол өлеңдердi жарыққа шығару туралы
авторларға ұсыныс жасайды.  
Егер  баспа  бiр  мезгiлде  текстi  бар  ноталарды‚  сонымен  бiрге  ноталар  мен  тексттi  бөлек 
шығарғысы келсе‚ кiммен шарт жа-сасуы қажет? 
Заңда бiрлескен авторлықтың қандай түрлерi бар? 
5.  Маңғыстау  кiтап  баспасы  автор  Нұрмановпен  “Маңғыс-тау  тарихың  монографиясын  жарыққа 
шығару  туралы  шарт  жасасады.  Қолжазба  рецензия  берушiлердiң  жақсы  бағасына  ие  болады. 
Бiрақ  сонымен  қатар  ескертулерi  де  болады‚  олармен  автор  толығымен  келiседi  де‚  қолжазбаға 
тиiстi  анықтамалар  мен  толықтырулар  енгiзуге  ниет  бiлдiредi.  Баспа  толықтыру  жұмыс-тарына 
авторға төрт ай мерзiм бередi. Автор аяқ астынан қайтыс болады. Баспа марқұмның мұрагерлерiне 
тарихшы  Ибрагимовқа  қолжазбаны  аяқтау  үшiн  тапсыруды  сұрайды.  Мұрагерлер  өз  ке-лiсiмiн 
бередi.  
Жарық  көрген  толықтырылған  монография  авторы  деп  кiмдi  санау  қажет?  Қандай  авторлық 
құқықтар мұрагерлiк бойынша берiледi? 
6.  Радиодан  “Ғылым  жаңалықтарың  рубрикасында  Исмаи-ловтың  “Балқаш  көлiнiң  түбiн  зерттеу 
нəтижелерiң  мақаласы  эфирге  шығарылады.  Автор  оған  қаламақы  төлеудi‚  келесiде  оның 
рұқсатынсыз мақаласын қайталамауды талап етедi. Радио-комитет авторлық заң бойынша барлық 
жарық  көрген  мақа-лалар  автордың  келiсiмiнсiз  жəне  қаламақы  төлеусiз  эфирге  шы-ғарылуға 
болатынын айтады.  
Бұл  дауда  кiмдiкi  дұрыс?  Автордың  келiсiмiнсiз  жəне  қала-мақы  төлеусiз  оның  туындысын 
қолдану қандай жағдайларда рұқсат етiледi? 
7.  “Классикалық  механикаң  оқулығының  авторлары  баспа-мен  шарт  жасасады  да‚  шартта 
шығарманың шығу мерзiмiн жəне шарттың мерзiмiн көрсетпейдi. Қолжазбаның баспаға берiлген 
күнiнен  бiр  жыл  өткен  соң  авторлар  өздерiнiң  оқулығы  қашан  жарық  көретiнiн  сұрайды.  Анық 
жауап ала алмай‚ олар сол оқулықтың басылу мерзiмiн белгiлеп‚ оны басқа баспаға бередi. Бiрiншi 
баспамен  шартты  бұзуға  уəделеседi.  Авторлар  баспаға  шартты  бұзу  туралы  хабарлағанда‚  баспа 
оларға  шартта  мерзiм  көрсетiлмегендiктен‚  ол  осы  оқулыққа  ие  болу  құқығы  баспаға  барлық
уақытқа  өтетiнiн  жəне  оқулықты  жазғандар  ендi  ешқан-дай  авторлық  құқыққа  ие  болмайды  деп 
жауап қайтарады. 
Бұл дауда кiмдiкi жөн жəне авторлар талап арызбен сотқа барса‚ ол қалай шешiлуi тиiс? 
8.  Алматының  бiрқатар  кəсiпорындарында  бiрде  штаттық  суретшiлерi‚  бiрде  штаттан  тыс 
суретшiлерi жасаған əсемдiк-қол-данбалы өнер туындыларын қолданып бұйымдар шығарылады.  
Кейбiр  кəсiпорындар  тек  шарт  жасасқан  штаттан  тыс  сурет-шiлерге  ғана  сыйақы  төлеп  тұрады. 
Штаттағы  суретшiлерiне  олардың  еңбек  ақы  үшiн  жұмыс  iстейтiнiне  сiлтей  отырып‚  сый  ақы 
төлеуден бас тартады. Ендi бiр кəсiпорындар штаттан тыс суретшiлерге де сый ақы төлеуден бас 
тартады‚ өйткенi олардың туындылары жарық көрiп‚ осының өзiн тиiстi сый ақы деп ұғынулары
керек дедi. Авторлық құқық туралы Жаңа Заң жайлы естiген суретшiлер заң кеңесшiсiне жаңа заң 
бойынша  сурет-шiлер  қандай  құқыққа  ие  болды  жəне  олардың  туындыларын  өнеркəсiп 
бұйымдарында қолдану үшiн сый ақының мөлшерi қалай анықталатынын сұрап барады. 

Тиiстi кеңес берiңiз. 
9.  Басты  рольдерде  жаңа  артистер  ойнайтын  “Абайң  опе-расын  қойылымға  дайындау  кезiнде 
Радиостудия  театрдан  осы  орындауды  бiр  мезгiлде  радиодан  беруге  рұқсат  сұрайды.  Театр-дан‚ 
сонымен  бiрге‚ “Əуенң  фирмасы  спектакльдiң  орындалуын  жазып  алу  үшiн  рұқсат  беруiн 
сұрайды.  Оны  бiлген  орындау-шылар  театр  əкiмшiлiгiне  өздерiнiң  қарсылығын  бiлдiредi‚  олай 
iстелiнгенде олардың құқықтары бұзылатынын жəне эфирге тек екiншi спектакльден бастап қана 
шығарса қарсылық бiлдiр-мейтiнiн көрсетедi.  
Фонограмманы жасаушылар мен орындаушылардың қандай құқықтары бар? 
10.  Авторлар  ұжымы  өздерiнiң  криминалистика  бойынша  оқулығын  шығару  жөнiнде  баспамен 
шарт  жасасады.  Баспа  оқулықты  басып  шығаруға  дайындаудың  əжептəуiр  жұмысын  өткiзiп‚ 
оқулық  авторларына  сыйақының 60%-iн  төлейдi.  Алай-да  қаржының  жоқтығынан  оқулықты 
жарыққа  шығару  жеке  меншiк  заң  институтына  берiледi.  Авторлар  оқулық  қолжазба-сын  заң 
институты жоғалтып алғанын анықтайды.  
Авторларда келесi сұрақтар туындайды: 
1) олардың келiсiмiнсiз оқулықты басуды заң институтына беруге баспа құқықты ма? 
2) өз құқықтарын қорғау жөнiнде талаптарын кiмге қоя алады?

13-тақырып.
 
ПАТЕНТТIК ҚҰҚЫҚ
 
Тақырып бойынша сұрақтар 
1. Патенттiк құқықтың объектiлерi: 
1.1. Патенттiк құқық объектiлерiнiң түрлерi жəне олардың белгiлерi. 
1.2.  Патенттiк  құқық  объектiлерiнiң  интеллектуалды  мен-шiктiң  басқа  объектiлерiнен 
айырмашылықтары. 
2. Патенттiк құқық субъектiлерi: 
2.1. Өнертабыс‚ пайдалы модельдер мен өнеркəсiптiк үлгi-лердiң авторлары. Бiрiккен авторлық; 
2.2. Қызмет барысындағы техника жетiстiктерiнiң субъектi-лерi. 
2.3.  Қазақстан  Республикасының  Патент  ведомствосы.  Қа-зақстан  өнертабыстарының 
республикалық қоры. Патенттiк се-нiм алушы. 
3. Патенттiк құқықты рəсiмдеу: 
3.1. Өтiнiмдi құрастыру жəне беру; 
3.2. Патенттiк мекемеде өтiнiмдi сараптау; 
3.3. Патенттi беру; 
3.4.  Қазақстан  Республикасының  Патенттiк  заңының  күшке  енуiне  дейiн  жасалған  өнертабыстар 
мен өнеркəсiп үлгiлерiне патенттiк құқықты рəсiмдеу. 
4. Өнертабыстар‚ пайдалы модельдер мен өнеркəсiп үлгiлерi авторларының құқықтары. 
5. Патент — өнеркəсiп меншiк объектiлерiн сақтау нысаны ретiнде: 
5.1. Патенттiк құқықтардың мазмұны; 
5.2. Патент иесiнiң мiндеттерi; 
5.3. Патент күшiнiң тоқтатылуы. 
6. Авторлар мен патент иелерiнiң құқықтарын қорғау. 
Есептер 
1.  Жер  асты  суларының  тотығу-тотықсыздану  қасиеттерiн  зерттеу  барысында  ғылыми 
қызметкерлердiң бiр тобы жаңбыр-мен бiрге ондағы атмосфералық оттегi үлкен тереңдiктегi жер 
асты  суларына  енетiнiн  анықтайды.  Оған  дейiн  ғылымда  оттегi  Жердiң  тек  жоғарғы  қабатында 
ғана  болады  деп  саналған.  Ға-лымдардың  ойынша‚  ашылған  құбылыстың  ғылыми  мəнi iздеу 
жұмыстарын  дұрыс  ұйымдастыру  үшiн  өте  маңызды.  Нақты  алғанда,  оның  негiзiнде  пайдалы 
қазбаларды iздеудiң түпкiлiктi жаңа əдiсiн жасап шығаруға болады. 

Ғалымдар  өздерiнiң  жаңалығын  жəне  авторлық  құқықтарын  бекiтуге  қатысты  заңгер  —
патенттанушыға кеңес сұрап барады.  
Оларға қандай түсiнiктемелер берiлуi тиiс? 
2. Қазақстан Республикасының Патенттiк ведомствосына екi өтiнiм түседi. Соңғы өтiнiм бойынша 
оның  иесiне  “Престiк  байланыстарды  жетiлдiруге  арналған  құрылғының  пайдалы  мо-делiне 
куəлiк  берiледiң.  Бұрынырақ  түскен  “Сыртқы  сақиналарды  престеуге  арналған  құрылғының 
өнертабысына патент алу өтiнiмi бойынша шешiм əлi қабылданған жоқ болатынң. Бұрынырақ түс-
кен  өтiнiм  авторлары  куəлiк  берiлiп  қойылған  пайдалы  мо-дельдiң  формуласында  сипатталған 
техникалық  шешiм  жаңа  емес‚  өйткенi  олардың  мəлiметтерiнiң  негiзгi  белгiлер  жиын-тығын 
қайталайды деп санайды. Өзгешелiктер тек кейбiр эле-менттердiң мəнiсiнде емес‚ аталуында ғана 
байқалады. Сондық-тан да авторлар патенттiк сенiм алушыға қарсылық бiлдiрудi дайындап берудi 
сұрап  барады.  Пайдалы  модель  куəлiгiнiң  иесi  дайындалып  жатқан  наразылық  туралы  бiлгенде‚ 
бұрын түскен өтiнiм авторларына жазған хатында ол шешiмдi өз бетiмен шы-ғарғанын‚ олардың 
өтiнiмдерiнiң  мазмұнымен  таныс  емес  екен-дiгiн  жəне  сондықтан  да  оның  күəлiгi  жойылуға 
жатпайтынын‚  оның  үстiне  ол  өтiнiмiн  өнертабысқа  емес‚  пайдалы  модельге  бергендiктен‚ 
ұсынылған шешiмдердiң бiрдей болуы мүмкiн еместiгiн хабарлайды. 
Берiлген куəлiктер мен патенттер жарамсыз деп санау қан-дай тəртiпте жүзеге асырылуы мүмкiн? 
Осы  жағдайда‚  дəлiрек  айтсақ‚  екi  шешiмнiң  бiрдей  екенi  анықталған  болса  қандай  ше-шiм 
қабылдануы мүмкiн? 
3.  Көркемдiк  кəсiпорнында  суретшi  Меркешевтiң  эскиздерi  бойынша  əшекейленген  шай 
сервизiнiң жаңа моделi жасалына-ды. Модельдiң келешекте өндiрiске шығарылуына байланысты 
кəсiпорын  мен  суретшi  дизайнердiң  құқығын  сақтауды  қамта-масыз  ету  қажеттiлiгi  жөнiнде 
мəселе туады. Кəсiпорын кеңес сұрап барған заң фирмасы сақтаудың анағұрлым жақсы тəсiлi ол 
осы  модельдi  өнеркəсiптiк  үлгi  деп  тану  екенiн  айтады.  Алайда‚  ол  мүмкiн  емес‚  өйткенi 
қарастырылып жатқан көркемдiк-конс-трукторлық шешiмнiң сыртқы түрi əрбiр бұйымның қолмен 
көркемделуiн қажет ететiн болғандықтан өндiрiстiк əдiске салу мүмкiн емес.  
Солай  бола  тұра‚  заң  фирмасының  пiкiрiнше‚  көркемдiк-қолданбалы  өнер  туындысы  болып 
табылатын осы жобаны үшiншi жақтар бəрi бiр де пайдалана алмайды жəне ол оның авторының‚ 
яғни суретшi-дизайнердiң рұқсатынсыз пайдалануға берiлмейдi.  
Осы кеңес қаншалықты дұрыс деп санайсыздар? 
4.  Технологиялық  бюро  жұмыскерлерi  Сырбаев  пен  Қады-ров  заңмен  белгiленген  тəртiпте 
өнертабыстың — кəсiпорында iстеп жүрiп ойлап тапқан əктi қайнатудың жаңа əдiсiнiң автор-лары 
деп  танылады.  Сотқа  бiрлескен  авторлар  қатарына  қосу  жайлы  мəселе  көтерген  технологиялық
бюро  бастығы  Өтепов  пен  кеңсе  қызметкерi  Айдаровтың  талап  арыздары  түседi.  Өте-повтың 
арызында оның кеңсе бастығы ретiнде əктi қайнатудың жаңа əдiсiн шығарумен аяқталған барлық 
жұмыстарға жалпы басшылық еткенi көрсетiледi. Айдаровтың арызында Сырбаев пен Қадыровқа 
жаңа  əдiстiң  негiзгi  ойын  шын  мəнiнде  өзi  айт-қанын‚  ал  сонымен  бiрге  ұқсас  өнертабыстарды 
iздеу  мен  талдау  бойынша  үлкен  жұмыс  жасағанын‚  оның  нəтижелерiн  де  жауап-керлерге 
бергенiн көрсетедi.  
Мəлiмделген талап арыздар қанағаттандырылуға жата ма? 
5.  Шебер  мен  технолог  бояу  жаққыш  жасау  тəсiлiн  ойлап  тауып‚  өз  өндiрiсiне  ендiредi. 
Ұсынылған тəсiлдiң бес айлық пайдалануынан кейiн оның үлкен тиiмдiлiгi анықталады. Тəсiл-дiң 
авторлары  əкiмшiлiкке  оны  өнертабыс  ретiнде  патенттеудi  ұсынады‚  бiрақ‚ 2 ай  бойы  жауап 
алмай‚  өз  аттарынан  өтiнiм  бередi.  Сонымен  бiрге‚  олардың  жасап  шығарған  тəсiлiне  ерекше 
құқық  алуды  жеделдету  мақсатымен  олар  оны  өнертабыс  ретiнде  емес‚  пайдалы  модель  ретiнде 
патенттеуге шешiм қабылдайды.  

Патенттiк мекеме өтiнiм жасаушылардың қазiргi заңды бұз-ғандығына сiлтеп‚ пайдалы модельге 
күəлiк беруден бас тартады.  
Өтiнiм бойынша қабылданған шешiм дұрыс па? Егер өтiнiм берушiлер қателiктер жiберсе‚ оларды 
атаңыз жəне оларды жою мүмкiндiгi сақталғанын көрсетiңiз. 
6.  Бiр  топ  адам  iштен  жанатын  двигательдер  үшiн  сұйық  отын  алу  əдiсiне  патент  алады. 
Бастапқыда  ортақ  келiсiммен  барлық  патент  иелерi  арасында  сыйақының  теңдей  таралуын 
қарастыратын  бiрнеше  лицензиялық  келiсiм  жасасады.  Алайда‚  кейiннен  сыйақыны  бөлiсуге 
байланысты  олардың  арасында  ке-лiспеушiлiктер  туады.  Дəлiрек  айтқанда‚  жобаны 
коммерциялық сату жұмысымен айналысқан патент иелерiнiң бiр тобы олардың сыйақыдағы үлесi 
үлкейтiлуi тиiс деп санады. Сонымен қатар‚ олардың көрсетуiнше кейбiр адамдардың патентке ие 
болушылар  қатарына  қосылуының  жеткiлiктi  негiзi  жоқ‚  өйткенi  олардың  ойлап  табылған  əдiстi 
жасауға тiкелей қатысы жоқ болатын.  
Олардың  қарсыластары  соңғы  дəлелге  шын  мəнiнде  қарсы-лық  бiлдiрмей‚  өтiнiм  берушiлер 
қатарында  олардың  қатысын-сыз  осы  əдiстiң  патентi  бiр  топ  адамдар  күшiмен  алынуы  мүмкiн 
емес  екенiн‚  өйткенi  əдiстi  жасалу  негiзiнде  олардың  Ғылыми  Зерттеу  Институтында  iстеу 
кезеңiндегi қызмет тапсырмасын орындау нəтижелерi жатқанын көрсетедi. 
Дауласқан тараптар заңгерге кеңес сұрап барады. 
Қандай түсiнiктеме берiлуi керек? Егер патенттiң басқа иелерi келiсiмге келе алмаса‚ патенттелген 
əдiс қалай пайдала-нылады? 
7. Есенов қызмет тапсырмасын орындау барысында жасап шығарған “Ағынды суды биохимиялық 
тазартуға  арналған  құрылғың  өнертабысының  авторы  болып  табылады.  Бастапқыда  осы 
өнертабысқа авторлық куəлiк берiледi‚ ол 1993 жылдың 15 ақпанында кəсiпорын арызы бойынша 
Қазақстан  Республика-сының  патентiне  ауыстырылып  алынады‚  оған  Есенов  қарсылық
бiлдiрмейдi. Кəсiпорынның бiрнеше табысты лицензиялық келi-сiмдер жасап‚ оның өнертабысын 
ойдағыдай  сатып  жатқанын  бiлген  Есенов  соған  тең  мөлшерде  сыйақы  төлеудi  талап  етедi. 
Кəсiпорын  оған  қарсы  болмайды‚  бiрақ  сыйақының  мөлшерiн  анықтауға  келгенде‚  тараптардың 
көзқарастары  бiр  жерден  шық-пай‚  келiсiм  жүзеге  асырылмайды.  Есенов  оған  кəсiпорын  та-
бысының 35—40% деңгейiнде сыйақыны белгiлеуi керек деп бiлiп‚ талап арызын сотқа бередi. 
Есеновтың талап арызы  қанағаттандыруға жата  ма?  Есенов-тың  өнертабысы  авторлық күəлiкпен 
сақталған кезде оны пай-далана бастаған кəсiпорындар Есеновқа сыйақы төлеуi тиiс пе? 
8. “Ауаны қалыпқа келтiру құрылғысың пайдалы моделiнiң куəлiгiне бiрлескен иелерiне ЖАҚ-нан 
куəлiктi сату жөнiнде ұсыныс түседi. 
Үш  бiрлескен  авторлардың  екеуi  ұсынылған  шарттар  бойын-ша  күəлiктi  сатуға  келiседi‚  ал 
үшiншiсi  болса‚  құрылғыны  же-тiлдiрiп‚  кейiннен  анағұрлым  үлкен  пайдамен  сатылатын  өнер-
табыс патентiн алу қажеттiгiн дəлелдей отырып‚ оған түпкiлiктi қарсы болады.  
Келiсiмге келе алмағандықтан олар заңгерге түсiнiктеме сұ-рап барады.  
Қандай  түсiнiктеме  берiлуi  тиiс?  Қазiргi  заңда  патенттелген  жобаларды  пайдаланудың  патенттiк 
құқықтарын  өзгелерге  беру-дiң  қандай  амалдары  қарастырылған?  Пайдалы  модель  бiр  мез-гiлде 
өнертабыс ретiнде патенттеле ала ма? 
9.  Бiр  топ  адамдарға “Iштен  жанатын  двигательдi  майлау  жүйесiнең  патент  берiледi.  Жомартов 
өзiн  оларға  берiлген  патент  өнертабысының  авторы  екенiн  мойындау  туралы  талап  арыз  бередi. 
Жауапкерлердiң өнертабысы да Жомартовтың бұдан бiр жыл бұрын берген өтiнiмiнде көрсетiлген 
əрекет  негiзiнде  жасалғанын  айтып‚  Жомартов  өз  талабына  дəлел  етедi.  Бiрақ  арызданушының 

өтiнiмi онда жаңашылдық пен өнеркəсiптiк қолданушылық жоқ болғандықтан қабылданбайды. 
Жауапкерлер  талап  арызды  мойындамайды.  Жомартовтың  өнертабысы  жайлы  деректер
жарияланбағандықтан‚ ал Жомар-товтың өтiнiмi олардың өтiнiм беруiнен кейiн жарияланған‚ олар 
сол  себептен  ешнəрсе  бiлмегенiн  айтып  түсiндiредi.  Онымен  қо-са‚  олардың  ойынша‚  бiрқатар 
белгiлерi  бойынша  олардың  жасап  шығарған  жүйесiнiң  Жомартовтың  жүйесiнен  түпкiлiктi 
айырма-шылығы бар. 
Сот Жомартовтың талап арызын негiзсiз деп санап‚ қанағат-тандырудан бас тартады. Кассациялық 
шағымда  Жомартов  сот-тың  өте  маңызды  нəрсенi‚  атап  айтқанда‚  оның  өтiнiм  беруде  бi-рiншi 
болғанын  ескермегенiн  көрсетедi.  Ал  арызданушы  мен  жауапкердiң  шешiмдерi  бiрдей  екенiн 
оның  екiншi  рет  өтiнiм  беруi  кезiнде  оған  жауапкерлердiң  патентiн  сiлтеп‚  патент  беру-ден  бас 
тартылғанынан  көруге  болады.  Сондықтан  да  Жомартов  кассациялық  жоғарғы  орыннан  сот
шешiмiн бұзуды‚ өнерта-бысқа оның авторлығын мойындауды‚ жауапкерлердiң патентiн жоюды 
сұрайды.  
Жомартовтың  кассациялық  шағымы  бойынша  қандай  ше-шiм  қабылдануы  тиiс?  Авторлық‚ 
жаңашылдық  туралы  жəне  па-тенттi  жарамсыз  деп  тану  жайлы  даулардың  бiр-бiрiнен  қандай 
айырмашылықтары бар? 

14-тақырып.
 
МҰРАГЕРЛIК ҚҰҚЫҚ
 
Тақырып бойынша сұрақтар 
1. Мұрагерлiк ұғымы. 
2. Мұра ашылуының мерзiмi мен орнын анықтаудың ма-ңызы. 
3. Мұра (мұрагерлiк масса‚ мұрагерлiк мүлiк). 
4. Заңды түрде мұраға ие болу:  
4.1. Заң бойынша мұрагерлер шеңберi. Ұсыну тəртiбiмен мұ-ралық ету. Мұрагерлiк трансмиссия 
тəртiбiнде мұраға ие болу. 
4.2. Үй мүлкi мен тұрмыс заттарын мұраға қалдырудың ерекшелiктерi. 
4.3. Ақша салымдарын мұраға қалдырудың ерекшелiктерi. 
5. Өсиет бойынша мұра қалдыру: 
5.1. Өсиет ұғымы. Нотариалды куəландырылғанға теңестiрiл-ген өсиеттер. 
5.2. Өсиет мазмұны. Мұра қалдырушының арнайы əмiрлерi. 
6. Мұраны қабылдау жəне мұраның мирасқорлығын рəсiм-деу. 
7. Мұраны бөлу. 
8. Мұра жайлы талап арыздар. 
Есептер 
1. Темiр жол станциясындағы кездейсоқ жарылыстан бiрне-ше жолаушы зардап шегедi. Олардың 
iшiнде  ауруханаға  ауыр  халде  жеткiзiлген  ерлi-зайыпты  Тұрсынбаевтар  болыпты.  Опера-цияға 
төзбей  түнде  отағасы  Тұрсынбаев‚  ал  одан  көп  ұзамай 9 сағ.  соң  сол  тəулiкте  оның  зайыбы  да 
қайтыс  болады.  Ерлi-зайыптылардың  ортақ  балалары  болған  емес‚  ал  отағасының  ата-анасы  да 
жоқ болатын. Əйелдiң бiрiншi некеден туған қызы мұраға құқық жайлы куəлiк бойынша анасының 
да‚ өгей əке-сiнiң де мүлiгiн өткiзiп беруiн сұрап‚ нотариалдық кеңсеге арыз бередi. Оның арызы 
бойынша өгей əкесiнiң заң бойынша мұрагерлерi жоқ болғасын‚ оның мүлiгiн өгей əкесiнен кейiн 
қайтқан  анасы  мұра  етiп  қалуы  тиiс  едi.  Ал  анасының  мұра  қабылдауға  өз  ниетiн  бiлдiруге 
мүмкiндiгi  болған  жоқ‚  сол  себептен  мұрагерлiк  трансмиссия  ережелерi  бойынша  мұраны 
Тұрсынбаева қабылдауы тиiс.  
Нотариус Тұрсынбаеваны қызына оның анасының мүлiгiне ғана мұра куəлiгiн алуға болатынын‚ 
ал өгей əкесiнiң мүлiгiн иемденуге құқығы жоқ екенiн түсiндiрдi.  
Нотариустың  түсiндiргенi  заңға  сəйкес  келе  ме?  Егер  Тұрсынбаеваның  анасы  өз  күйеуiнен  бiр 
тəулiктен  соң  дүние  салғаны  нақтыланса‚  нотариус  қандай  түсiнiктеме  беруi  қажет  едi?  Егер 
Тұрсынбаеваның  қызы  ерлi-зайыпты  Тұрсынбаевтар  тұрған  пəтердi  күйеуiнiң  рұқсатымен  тек 
анасы ғана жеке-шелендiргенiн дəлелдеп берсе‚ оған өтетiн мұраның құрамы өз-гере ме?

2. Ақтауды тұрақты қоныс еткен Мағзұмов қайтыс бол-ғаннан соң оның артында жеке меншiк үйi 
мен  Жинақ  банкiнiң  əртүрлi  бөлiмдерiндегi  бiрнеше  ақша  салымдары  қалды.  Жер-леудi 
ұйымдастыру  үшiн  Семейден  Мағзұмовтың  қызы  Айдарова  келедi.  Тап  сол  күнi  ол  əкесiнiң  екi 
жинақ  кiтапшасын  алып‚  оның  бiреуi  бойынша 20 000 теңге  алмақшы  болған‚  бiрақ  жер-леуге 
жұмсалған  соманы  негiздейтiн  құжаттары  болмаған  соң‚  ол  iсi  жүзеге  аспады.  Ол  кiтапшаның 
екеуiн де өзiне қалдырады.  
Келесi күнi Айдарова жүрек ауыруыменен ауруханаға түсiп‚ бiрер сағаттан соң сол жерде дүние 
салады.  Аурухананың  сақтау  камерасына  тапсырылған  оның  заттарының  iшiнде  əкесiнiң  жи-нақ 
кiтапшалары бар болатын.  
Ақтаудың  нотариалдық  кеңсесiне  Мағзұмовтың  ұлы — Қанат  жəне  Айдарованың  күйеуi  —
Айдаров  С.  М.  арызданады.  Мағзұмов  Қанат  оны  əкесiнiң  мүлiгiнiң  жалғыз  мұрагерi  екенiн 
мойындауды сұрады‚ өйткенi Мағзұмовтың қызы‚ Айдарова‚ əкесiнен 3 күннен кейiн мұрагерлiктi 
қабылдамастан қайтыс бо-лып кеткен. Айдаров С. М. Мағзұмовтың мүлiгiндегi өз əйелiне тиесiлi 
үлеске мұраға құқық жайлы куəлiгiн берудi сұрады.  
Нотариус  Мағзұмовқа  онымен  бiрге  Айдарованың  да  мұ-рагер  болып  мойындалуы  тиiс  екенiн 
ескере  отырып‚  мұраға  құ-қық  жайлы  куəлiктi  беруден  бас  тартады‚  ал  С.  М.  Айдаровқа  Семей 
қаласының нотариалдық кеңсесiне баруы тиiс деп түсiн-дiредi. 
Нотариустың түсiндiргенi заңға сəйкес келе ме? 
3.  Автомобиль  апатында  Оңғарбаев  қайтыс  болады.  Басқа  қалада  тұратын  оның  анасы  ұлын 
жерлеуге келiп, оның авто-машина сатып алуына байланысты қарыздарын өтейдi. Содан кейiн ол 
үйiне қайтады.  
Баланың  өлiмiнен 1,5 жыл  өткен  соң  оның  анасы  Оңғар-баевтың  əйелiне  мұраны  бөлу  туралы
ұсыныс  жасайды.  Келiнiне  жазған  хатында  ол  мұра  бөлуге  өзiнен  басқа  оның 10 жасар  қызы 
Айгүл  қатысуы  тиiс  екенiн,  Оңғарбаевтың  тiрi  кезiнде  өз  қызы  деп  танып,  ай  сайын  оған  ақша 
жiберiп тұрғанын хабар-лайды.  
Оңғарбаевтың əйелi Оңғарбаевтың шешесiнiң мұра қабыл-дау мерзiмiн өткiзiп алғанын нұскайды 
да  сол  себептен  оның  мүлiгiнiң  ештеңесiне  ие  бола  алмайтынын  айтады.  Ал  Айгүлге  қатысты, 
Айгүлдi  марқұмның  мұрагерi  деп  мойындау  жайлы  арызды  анасы  уақытында  бергенiмен,  ол 
қыздың некесiз қаты-настан туғанын жəне Айгүлдiң туу туралы куəлiгiнде Оңғарбаев əкесi ретiнде 
жазылмағанын айтады. 
Оңғарбаевтың анасы немересiндей санайтын Айгүл мен өзi-не мұрагер болуға мүмкiндiк бар ма, 
жəне ол үшiн қандай əре-кеттер қолдануы тиiс деген сұрақтармен заң кеңесшiсiне жолы-ғады.  
4.  Есенованың  өлiмiнен  соң  оның  артында  үйi  мен  үйдегi  тұрмыс  заттары,  жиһаздары  қалады. 
Оның  iшiнде  телевизор,  жақсы  күйдегi  көне  жиһаз — көркемделiп  жасалған  буфет,  бюро,  жазу 
столы,  орындықтар,  киiм  iлетiн  шкаф,  төсек,  асханалық  күмiс,  шебер  қолдан  шыққан  шай  жəне 
кофе  сервиздерi,  фар-фордан  жасалған  керегеге  iлiнетiн  əсемдiк  заттары,  қолдан  əше-кейленген 
самауыр мен басқа да үй заттары бар. 
Есенованың  тiрi  кезiнде-ақ  оның  үйiн  бiлетiн  өлкетану  мұ-ражайы  үйiндегi  көне  заттарының 
көркем болуымен қатар тари-хи құндылығы бар деген оймен олардың бəрiн мұражайға өткi-зуiн 
сұраған  болатын.  Басқа  қаланың  тұрғыны  болып  табылатын  Есенованың  қызы,  Қалима,  бұған 
қарсы едi. Онымен қоса 1974 жылдан бастап Есеновамен бiрге тұрып, оны өз анасындай көр-ген 
Айманның мұрагерлiкке құқығын мойындағысы келмедi. Ал Айман болса, iс жүзiнде Есенованың 
асыранды  қызы  болғасын,  Қалимамен  қатар  мұрагерлiкке  құқықты  болып  қана  қоймай, 
Есенованың тiрi кезiнде де пайдаланып жүрген үйде тұрған бар-лық заттарды иеленгiсi келдi.

Есенованың мүлiгi қалай бөлiнуi тиiс? 
5. Бес жаннан тұратын Сағатжанов жанұясы үлкен Сағат-жановтардың үйлену тойдан кейiн сатып 
алған үйiнде тұрып жатты. Сағатжановпен бiрге күйеуi мен баласы бар қызы тұрды. Сағатжанов 
қайтыс  болмай  тұрып,  бiрнеше  ай  бұрын  барлық  мүлiгiн  өзiнiң  немересiне  мұраға  қалдыратыны
жайлы өсиет қалдырады.  
Сағатжановтың  дүние  салғанынан  кейiн 21 жасқа  толған  немересi  атасы  қалдырған  мұрадан 
əжесiнiң (Сағатжанованың) пайдасына бас тартуды ұйғарады. 
Əкесiнiң  өлiмiнен 3 жыл  өткен  соң  оның  қызы,  ал  қызынан  кейiн 5 айдан  соң  Сағатжанова  да 
дүние салады. Əкесi мен ба-ласы, Сағатжанованың немересi, анасы мен апасының өлiмiнен кейiн 
қалған мүлiктi бөлу жайында келiсiмге келе алмады.  
Əкесiнiң ойынша, егер де ұлы бiр кезде үйдiң жəне басқа да мүлiктiң мұрагерi болудан бас тартса, 
онда келешекте де сол мү-лiкке үмiттенуге мүлдем құқығы жоқ. Баласы болса, керiсiнше, үйдегi 
жəне марқұмдардың мүлiгiндегi оның үлесi əкесiнiң үле-сiнен артық болуы тиiс деп санады. 
Əкесi мен баласы мұрагерлiктi бөлудiң ережелерiн түсiндiрiп берудi өтiнiш етiп заң қызметкерiне 
барады. 
6.  Боранбаев  пен  Ахметжанов  үйдi  сату  жөнiнде  сату-сатып  алу  шартын  жасасты.  Шартты 
нотариуста куəландырған соң Бо-ранбаев Ахметжановтың үйiнде қоныстанады. Боранбаев өз жа-
нұясының мүшелерiмен сол үйде тұрып жатқанмен, Жобалық-инвентаризациялық кеңседе шартты 
тiркемейдi.  
Сауда-саттық  келiсiмдi  жасаған  соң  төрт  жылдан  кейiн  Бо-ранбаев  қайтыс  болады  да,  ұлының 
пайдасына  үйге  мұрагерлiк  өсиет  қалдырады.  Алайда  Боранбаевтың  тiрiсiнде  үйдi  меншiк-тену 
құқығына ие бола алмағанын себеп етiп, марқұмның зайы-бы өсиеттiң күшi жоқ деп санады.  
Осы  жағдаймен  мазаланған  мұрагер,  үйдiң  əкесiне  сатыл-ғанын  қажет  болғанда  растап  беруiн 
сұрап, Ахметжановқа жолы-ғады. Ахметжанов одан дау шығармай, қажетi келгенде растап беруге 
келiсiмiн бередi.  
Боранбаевтың зайыбы мен оның ұлы арасында ақша салым-дары мен басқа мүлiктi бөлiсу жөнiнен 
де  келiспеушiлiктер  туа-ды.  Боранбаеваның  ойынша,  егер  оның  күйеуi  үйге  өсиет  қал-дырған 
болса,  онда  ол  баласына  тек  үйдi  ғана  мұраға  берiп,  басқа  мүлiктiң  ешбiрiн  қалдырмағанын 
бiлдiредi. Баласы болса, үй əкесiнiң басқа мүлкiндегi үлесiнiң үстiне қоса берiлуi тиiс деп санады. 
Мұрагерлер арасында пайда болған дау соттың қарауына бе-рiледi. 
Сот қандай шешiм шығаруы тиiс? 
7. Əйгiлi суретшiнiң əйелi зайыбының қайтыс болуынан көп ұзамай-ақ барлық мүлiктi күйеуiнiң 
жиенi  Сабырбековқа  қалды-ратыны  жайлы  өсиет  жасайды.  Бiрақ  сонымен  қатар  өсиет  алу-шыға 
өзiнiң құрбысы Амановаға еңбек ақысының төменгi  көр-сеткiшiнен кем болмайтындай етiп өмiр 
бойы ай сайын ақша аударып тұруды, ал олардың үйiнде үнемi жұмыс iстеп тұратын суретшiнiң 
туындылар көрмесi бар мұражай ұйымдастыруды мiндет етедi. Екi жылдан соң ол дүние салады. 
Сабырбеков,  өсиеттiң  мазмұнымен  танысып,  марқұмның  ссу-да  бойынша  қарыздары  бар  екенiн 
бiледi де, мұрадан бас тар-туды шешедi.  
Аманова,  құрбысының  қалдырған  өсиетiнiң  мазмұнын  бiле-тiн  болғасын,  өсиетте  көрсетiлген 
ақша  төлемдерiн  алу  үшiн  Са-бырбековқа  келедi  жəне  тез  арада  суретшiнiң  үйiнде  мұражайды 
ұйымдастыра  бастауды  талап  етедi.  Сабырбеков  оның  талапта-рын  орындаудан  бас  тартады. 

Марқұмның басқа мұрагерi де жоқ едi. 
Өсиеттiң орындалуы үшiн Аманова кiмге баруы тиiс? 
8.  Қамшыбай  Ескен  өзiнiң  барлық  мүлкiн  Сұраншиевтiң  пайдасына  өсиет  жасайды.  Өсиет 
жасағаннан  соң  екi  айдан  кейiн  Қамшыбай  Ескен  құлап,  аяқ-қолын  қатты  жарақаттайды  да  сол 
үшiн ауруханаға жатқызылады. Қамшыбай Ескен ауруханада жатқан кезде Сұраншиев оның халiн 
бiлуге бiр рет те келген емес. Досына ренжiген Қамшыбай Ескен жаңа өсиет жасап, онда ол үйiн, 
ақша  салымдарын  жəне  автокөлiгiн  өзiмен  бiрге  бiрне-ше  жыл  бойы  тұрып  жатқан  iнiсiне 
беретiнiн  көрсетедi.  Кiтап-ханасын  ол  тiрi  кезiнде-ақ  өзi  көп  жылдар  бойы  еңбек  сiңiрiп  келген 
институтқа өткiзедi.  
Қамшыбай Ескен қайтыс болған соң оның iнiсi мен Сұ-раншиевтың арасында үйдегi заттарға кiм 
ие болатынына қатыс-ты дау пайда болады. Қамшыбай Ескеннiң iнiсi мұра қалдыру-шымен бiрге 
өмiр сүрген мұрагерi ретiнде оның барлық мүлкiн қамтитын өсиет бойынша мұрадағы өз үлесiне 
қоса үй мүлкi мен тұрмыс заттарына да ие болуы тиiс деп санады.  
Дауды қалай шешкен жөн болады? 
9.  Сапаров  жасаған  өсиетте  Нұршин  өсиет  орындаушы  бо-лып  аталған.  Өсиет  бойынша 
Сапаровтың мүлкi үш мұрагерге, ал барлық хрустальдан жасалған бұйымдар мен күмiс ыдыс-аяқ-
тар Нұршинға берiлмекшi болған.  
Сапаровтың  өлiмiнен  кейiн  оның  мұрагерлерi  Нұршиннен  өсиеттi  орындауды  жүзеге  асыруын 
талап  етедi.  Нұршин  болса,  өсиеттi  күəландыру  кезiнде  оның  орындаушысы  болуға  келiсiм 
бермегенiне сiлтеп, одан бас тартады.  
Мұрагерлер  оның  дəйектерiмен  келiспей,  ал  өсиеттi  орын-дауға  мұрагердiң  келiсiм  беруi  қажет 
еместiгiне оның назарын аударады.  
Сонымен  қатар,  Нұршин  Сапаров  қайтыс  болғанынан  кейiн  оның  мүлкiн  қорғауға  еш  шара 
қолданбағанын  жəне  сол  себеп-тен  мүлiктiң  сақталғанын,  я  сақталмағанын  бiлмейтiнiн  айтады. 
Онымен  қоса,  ол  өзiн  өсиеттi  орындаушы  ретiнде  мұраны  қорғау  шараларын  жүргiзуге  мiндеттi 
емес деп санайды. 
Тараптардың дəйектерiн талдап берiңдер.  
Өсиеттi  орындаушының  қызметi  қандай?  Кiм  жəне  қандай  тəртiпте  мұраны  қорғау  шараларын 
қолдануы тиiс? 
10. Асылбеков өзiнiң барлық мүлiгiн, оның iшiнде жекеше-лендiрген пəтерiн, Бегалиеваға беретiнi 
жайлы  өсиет  жасайды.  Бiрақ  Бегалиеваны  сол  пəтердiң  ауданы 20 шаршы  м.  бөлмесiн  Есiмовқа 
өмiр бойы пайдалануға беруге мiндеттейдi.  
Бiр жылдан соң ол жаңа өсиет жасайды, онда жекешелен-дiрген пəтердiң Сейдалинаға берiлетiнi 
көрсетiлген. Екi өсиет те нотариалды түрде куəландырылған болатын. 
Содан кейiн көп ұзамай Асылбеков үй сатып алады, ол үйге жанұясымен қызы қоныстанады. 
Ауыр  науқасқа  шалдыққан  Асылбеков,  ауруханада  жатқанда  емдеп  жүрген  дəрiгерден  оның 
өсиетiн  куəландыруды  сұрайды.  Өсиетте  барлық  ақша  салымдарын,  жəне  кейiн  төленетiн  гоно-
рарларын  онкологиялық  iсiктердiң  алдын  алу  жұмыстарына  жұмсалу  үшiн  ауруханаға  берiлсiн 
делiнген. Сол уақытта уақыт-ша бөлiм меңгерушiсi болған емдеп жүрген дəрiгерi Асылбеков-тың 
жасаған өсиетiн күəландырады. 

Асылбеков  қайтыс  болғаннан  соң  дау  туады.  Асылбековтың  Сейдалинаның  пайдасына  жасаған
өсиетiнде Есiмовқа 20 шаршы метрлiк бөлме беру туралы шарттың жоқтығына сiлтеп, Сейда-лина 
одан  бас  тартады.  Ал  Есiмов  болса,  екiншi  өсиет  бiрiншiсiн  тек  жартылай  ғана  өзгертедi  жəне 
екiншi  өсиетте  легат  жөнiндегi  шарт  жойылмағандықтан,  пəтерге  ие  болған  мұрагер  оны  жүзеге 
асыруы тиiс деп санайды. 
Сейдалина Асылбековтың басқа да мүлкiнiң (пəтерден бас-қасын), сонымен бiрге қайтыс болмай 
тұрып  сатып  алған  үйiн  де  берiлуiн  талап  етедi.  Сол  үйде  тұрып  жатқан  Асылбековтың  қызы 
заңды  түрде  мұрагер  болып  табылатындықтан  мұрагерлiк  бойынша  үйге  ие  болуға  құқығы  бар 
деп,  жəне  Асылбеков  өсиеттi  үйдi  сатып  алмай  тұрып  жасағандықтан  шарттарының  күшi  үйге 
жүрмейдi деп санайды.  
Дауды шешiңдер. 
11.  Асқаров  Серiкбаевтың  мұра  құрамына  кiретiн  мүлiгiн  қайтару  жөнiнде  Қуатовқа  талап  арыз
бередi. Өз талап арызын Асқаров виндикациялық талап деп атайды. Қуатов талап арызға қарсылық 
бiлдiре  отырып,  ұсынылған  талап  арыз  виндикация-лық  болуы  мүмкiн  емес  деп  санады,  өйткенi 
Асқаров  даулы  мү-лiкке  меншiк  құқығын  əлi  алған  жоқ.  Əкесi  жағынан  Серiкбаев-тың  анасы 
бөлек  iнiсi  бола  тұрып,  тегi  Серiкбаевтың  əкесiнен  шыққанын  дəлелдеп  беретiн  дəйектердi 
Асқаров  бере  алмады.  Онымен  қоймай,  Қуатовтың  ойынша,  алыс  туыстық  ағасының  мүлкiне 
мұрагер  болуға  мүмкiндiк  бермейдi.  Ал  Қуатов  болса,  Серiкбаевпен  бiрге  бiр  ата-анадан  туған. 
Серiкбаевтың  бiрiншi  кезектегi  мұрагерлерi  жоқ,  сол  себептен  Қуатов  өзiн  Серiкбаев  мүлкiнiң 
жалғыз мұрагерi деп санайды. 
Тараптар дəйектерiне талдау жасаңдар. 
Асқаровқа  өзiнiң  талап  арызының  негiзiн  өзгерту  жайлы  кеңес  берер  едiңдер  ме?  Олай  болса, 
Асқаров  қандай  талап  арыз  ұсынуы  тиiс?  Сiз  ұсынатын  талап  арыздың  виндикациялық  талап
арыздан қандай айырмашылығы бар болады? 
12.  Сарманова  анасы  қайтыс  болған  сол  үйге  қоныс  тебедi,  үйге  ол  бiрнеше  жыл  бойы  жаз 
мезгiлде келiп тұрып жүретiн. Сарманова  үй мен  оның маңындағы  қора-қопсыны  сақтанды-рып, 
су, газ жəне электр қуаты үшiн ақы төлеп тұратын.  
Анасы  қайтыс  болғаннан  кейiн  арада  төрт  жыл  өткен  соң  Сарманова  жергiлiктi  əкiмшiлiктiң 
Жобалық-инвентаризациялық  кеңсесiне  үй-жайды  өз  атына  қайта  тiркеудi  сұрап  барады.  Бiрақ 
Сарманованың мұрагерлiкке құқығы жайлы куəлiгi болмаған-дықтан оның өтiнiшi орындалмайды. 
Жеке нотариусқа куəлiк алу үшiн барғанда, мұраны қабылдап алу мерзiмiн өткiзiп алу се-бебiнен 
ол жерде де куəлiк беруден бас тартады. Нотариус Сар-мановаға мұра қабылдау мерзiмiн ұзарту 
жөнiндегi арызбен сот-қа баруды кеңес етедi. 
Мұра қабылдау мерзiмiн ұзарту үшiн Сарманова қандай дəйектерге сiлтеме жасауы тиiс?  
Егер  Сарманованың  мұра  қабылдау  мерзiмiн  ұзартуға  жет-кiлiктi  негiздемелерi  болмаса, 
мұрагерлiкке  құқығы  жайлы  күə-лiктi  алу  үшiн  оның  қандай  құқықтық  негiздемелердi  пайда-
лануына болады? 
Мұраны қабылдау мерзiмiн ұзарту туралы сот шешiмiн ал-ған мұрагер мұраны қабылдап алу үшiн 
қандай əрекеттер жасау керек?  

НЕГIЗГI НОРМАТИВТIК ҚҰҚЫҚТЫҚ АКТIЛЕР:
 
1. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (Жалпы бөлiм), 27 желтоқсан 1994 жыл.  
2. Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексi (Ерекше бөлiм), 1 шiлде 1999 жыл.  
3. ҚР ''Шетел инвестициялары туралы'' Заңы. 27 желтоқсан 1994 жыл.  
4. ҚР ''Қаржы лизингi туралы'' Заңы. 5 шiлде 2000 жыл.  
5. ҚР ''Қоғамдық бiрлестiктер туралы'' Заңы. 31 мамыр 1996 жыл.  
6. ҚР ''Коммерциялық емес ұйымдар туралы'' Заңы. 16 қаң-тар 2001 жыл.  
7. ҚР ''Нормативтiк құқықтық актiлер туралы'' Заңы. 24 нау-рыз 1998 жыл.  
8. ҚР ''Адвокаттық қызмет туралы'' Заңы. 5 желтоқсан 1997 жыл.  
9. Қазақстан Республикасының “Нотариат туралың Заңы. 14 шiлде 1997 жыл.  
10. ҚР ''Банкроттық туралы'' Заңы. 21 ақпан 1997 жыл.  
11. ҚР ''Шаруа (фермер) қожалығы туралы'' Заңы, 31 наурыз 1998 жыл.  
12. ҚР ''Жеке кəсiпкерлiк туралы'' Заңы. 19 маусым 1997 жыл.  
13. ҚР ''Акционерлiк қоғамдар туралы'' Заңы, 10 шiлде 1998 жыл.  
14. Қазақстан Республикасының “Жер туралың Заңы 24.01.2001 жыл.  
15. Авторлық құқық жəне сабақтас құқық туралың Қазақ-стан Республикасының Заңы. 10 шiлде 
1996 жыл.  
16. ҚР ''Саяси партиялар туралы'' Заңы, 10 шiлде 2002 жыл.  
17. ҚР ''Жауапкершiлiгi шектеулi жəне қосымша жауапкер-шiлiгi бар серiктестiктер туралы'' 
Заңы. 22 сəуiр 1998 жыл.  
18. Қазақстан Республикасының “Патенттiк Заңың 5.қазан. 1995 жыл.  
19. Қазақстан Республикасының “Тұрғын үй қатынастары туралың Заңы. 16 сəуiр 1997 жыл.  
20. Қазақстан Республикасының “Сақтандыру қызметi тура-лың Заңы 18 желтоқсан 2000 жыл.  
21. Қазақстан Республикасының “Тұтыну кооперативi тура-лың Заңы. 8 мамыр 2001 жыл.  
22. Қазақстан Республикасының “Дiн бостандығы жəне дiн-ни бiрлестiктер туралың Заңы. 15 
қаңтар 1992 жыл.  
23. Қазақстан Республикасының “Ауылшаруашылығы тұ-тыну кооперациясы туралың Заңы. 21 
шiлде 1999 жыл.  
24. Қазақстан Республикасының “Ауылшаруашылығы серiк-тестiктерi жəне олардың 
қауымдастықтары (одақтары) туралың Заңы. 25 желтоқсан 2000 жыл.  
25. Қазақстан Республикасының “Бəсекелестiк жəне моно-полиялық қызметтi шектеу туралың 
Заңы. 19 қаңтар 2001 жыл.  
26. Қазақстан Республикасының “Тауар белгiлерi, қызмет белгiлерi жəне тауардың атауы мен 
шыққан жерi туралың Заңы. 26 шiлде 1999 жыл.  
27. Қзақстан Республикасының “Аудиторлық қызмет тура-лың Заңы. 20 қараша 1998 жыл.  
28. “Азаматтық авиацияны мемлекеттiк реттеу туралың ҚР Заңы 15.12.2001 жыл.  
29. “Сауда мақсатында теңiзде жүзу туралың ҚР Заңы 17.01.2002.  
30. “Астық туралың ҚР Заңы 19.01.2001  
31. “Авторлық жəне сабақтас құқықтар туралың ҚР Заңы. 10.06. 1996.  
32. ҚР Президентiнiң ”Заңды тұлғаларды мемлекеттiк тiр-кеуi туралы'' Заңды күшi бар 
Жарлығы, 17 сəуiр 1995 жыл.  
33. “Темiр жол транспорты туралың ҚР Заңы. 08.12.2001 жыл.  
34. ҚР Президентiнiң ''Шаруашылық серiктестiктер туралы'' Заң күшi бар Жарлығы, 2 мамыр 
1995 жыл.  
35. ҚР Президентiнiң ''Мемлекеттiк кəсiпорын туралы'' Заң күшi бар Жарлығы, 19 маусым 1995 
жыл.  
36. ҚР Президентiнiң ''Өндiрiстiк кооператив туралы'' Заң күшi бар Жарлығы, 5 қазан 1995 жыл. 
37. “Тауар биржалары туралы” Қазақстан Республикасы Президентiнiң 20 маусым 1994 жыл. 
Жарлығы.  
38. “Жекешелендiру туралы” Қазақстан Республикасы Пре-зидентiнiң Заң күшi бар Жарлығы. 
23 желтоқсан 1995 жыл.  
39. Қазақстан Республикасы Президентiнiң “Жер қойнауы жəне оны пайдалану туралың Заң 
күшi бар Жарлығы. 18 жел-тоқсан 1998 жыл.  
40. Қазақстан Республикасының Президентiнiң “Мұнай туралың Заң күшi бар Жарлығы. 28 
шiлде 1995 жыл.  

41. Қазақстан Республикасының Министрлер кабинетiнiң “Темiр жол көлiгiмен жүк 
тасымалдауда қолданатын айыппұл көлемi туралың қабылданған Қаулысы. 27 ақпан 1995 
жыл.  
42. Қазақстан Республикасы Президентiнiң “Қазақстан Республикасындағы банктер жəне 
банктiк қызметi туралың Заң күшi бар Жарлығы. 31 тамыз 1995 жыл.  
43. Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiлген “Жолаушылар алдында 
жүргiзушiнiң азаматтық жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыруы туралың Ережесi. 14 қа-зан 
1996 жыл.  
44. Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiлген “Автокөлiк иелерiнiң 
азаматтық-құқықтық жауапкер-шiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралың Ережесi. 31 қазан 1996 
жыл  
45. Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң қаулысымен бе-кiтiлген “Мұнай операцияларын 
мiндеттi сақтандыруды ұйым-дастыру мен оны өткiзу шарттары туралың Ереже. 18 шiлде 
1996 жыл.  
46. Қазақстан Республикасының Министрлер кабинетiнiң қаулысымен бекiтiлген “Барлық 
меншiк түрiндегi ұйымдардың жұмысшылары мен қызметкерлерiне еңбек мiндеттерiн орын-
дауға байланысты алған жарақаттарын немесе денсаулығына келтiрiлген басқа да зияндарын 
өтеуң Ережелерi. 17 наурыз 1993 жыл.  
47. “Тауардың шыққан жерiнiң аталуы мен қызмет көрсету-дiң тауарлық белгiлерi туралың 
Қазақстан Республикасының Заңы. 18 қаңтар 1993 жыл.  
48. Өндiрiстiк меншiктi қорғау жөнiндегi Париж конвенция-сы. (1983 жылы қол қойылған).  
49. Қазақстан Республикасының Министрлер кабинетiнiң қарамағындағы ұлттық патенттiк 
ведомстволар бекiткен “Өнер-табыс жəне пайдалы модель патентiн алу үшiн арыз 
құрастыру, ұсыну жəне оны қарастыруң Ережелерi. 9 ақпан 1993 жыл.  
50. “Шағын кəсiпкерлiк субъектiлерiне мемлекеттiк кəсiпо-рындардың пайдаланбайтын 
өндiрiстiк ғимарат орындарын жəне кеңселiк ғимарат орындарын жалға немесе келешекте 
меншiкке берiлетiн өкiлеттi басқаруға беру жөнiнде тендерлер өткiзу тəр-тiбi туралың 
Ережелер жиынтығы. 1997 жылдың 14 сəуiрiнде Қазақстан Республикасының экономика 
жəне сауда Министрлiгi бекiткен.  
51. “Мұрагерлiк туралы заңның сотта қолдануының кейбiр мəселелерi жөнiндең Қазақстан 
Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының Қаулысы.  
52. “Тауар биржалары туралың Қазақстан Республикасы Президентiнiң 20.03.1994 ж. Жарлығы. 
53. “Жер туралың Қазақстан Республткасы Президентiнiң 22.12.95 ж. Заң күшi бар Жарлығы.  
54. “Жеке меншiкке айналдыру туралың Қазақстан Респуб-ликасы Президентiнiң 23.12.95 ж. 
З
аң күшi бар Жарлығы.  
55. “Өнiм беру туралың Ереже. Қазақстан Республикасы Министрлер кабинетiнiң 1992 жылғы 
19 маусымдағы № 536 Қаулы, 374-бап.  
57. “Кəсiпорындар, ұйымдар жəне мекемелердiң талаптар қою тəртiбi мен оларды қарастыру жəне 
шаруашылық шарттар бойынша дауларды реттестiру жөнiндегiң ережелер жиынтығы.  
58. “Жер  учаскелерiн,  шаруашылықпен  айналысатын  шағын  кəсiпкерлiк  субъектiлерiне  жердi 
үнемi  пайдалану  құқығын  сату-ға  қатысты  ашық  сайыстар  ұйымдастыру  жөнiндегiң  ережелер 
жиынтығы. 1997 жылдың 17 сəуiрiнде  Қазақстан  Республикасы-ның  ауыл  шаруашылық 
Министрлiгi бекiткен. 
59. 22.12.95 № 10 “Моральдық зиянды өтеу туралы заңның сотта пайдалануы жайлың Қазақстан
Республикасының Жоғарғы Сот Пленумының Қаулысы. 
60. 25.07.96 № 7 “Тұтынушылар  құқығын  қорғау  туралы  заңның  сотта  пайдалану  тəжiрибесi 
туралың Қазақстан Респуб-ликасының Жоғарғы Сот Пленумының Қаулысы. 
61. 31  наурыз 1997 ж.  қабылданған  Қазақстан  Респуб-ликасының  “Шаруашылық  қожалығы
туралың Заңы. “Егемен Қазақстанң, 10.04.98.

62. 27.12.96  ж.  қабылданған  Қазақстан  Республикасы  Прези-дентiнiң  “Жер  қойнауы  жəне  оны
пайдалану туралың Заң күшi бар Жарлығы. 
63. 20.12.95 ж.  № 2697 қабылданған  Қазақстан  Республика-сы  Президентiнiң  “Əуе  көлiгiн 
пайдалану  жəне  Қазақстан  Рес-публикасының  авиация  қызметi  туралың  Заң  күшi  бар  Жарлығы. 
“Егемен Қазақстанң 10.01.96 ж. 
64. “Шағын кəсiпкерлiк субъектiлерiне мемлекеттiк кəсiпо-рындардың пайдаланбайтын өндiрiстiк 
ғимарат  орындарын  жəне  кеңселiк  ғимарат  орындарын  жалға  немесе  келешекте  меншiкке 
берiлетiндей  өкiлеттi  басқаруға  беру  жөнiнде  тендерлер  өткiзу  тəртiбi  туралың  ережелер
жиынтығы.  1997  жылдың 14 сəуiрiнде  Қазақстан  Республикасының  экономика  жəне  сауда
Министрлiгi бекiткен. 
65. 16 сəуiр 1997 ж. Қазақстан Республикасының “Тұрғын үй қатынастары туралың Заңы. 
66. Кондоминиумның ғимарат орындарының меншiк иелерi-не  (қатысушыларына)  жер учаскесiн 
беру тəртiбi. Қазақстан Рес-публикасы Үкiметiнiң 22.12.97 қаулысымен бекiтiлген. Казах-станская 
правда, 6.01.98. 

Арнайы əдебиеттер
 
1. Брызгалин А. Договор поставки: новое содержание в новой экономике. Хозяйство и право, 
1994, № 8.  
2. Волнин И. Выбор форм расчетов в условиях поставки. Хозяйство и право, 1995, № 8.  
3. Куликова Л. О. О договоре энергоснабжения. Хозяйство и право, 1996, № 6.  
4. Левенсон Д. С. Договор аренды транспортных средств.— М., 1969.  
5. Кредиты. Инвестиции.— М., Приор, 1995. Под рук. Ку-ликова А. Г.  
6. Отдельные виды договора аренды. Хозяйство и право, 1996, № 3.  
7. Басин Ю. Г. Новое в жилищном законодательстве Казах-стана. Гражданский кодекс 
Республики Казахстан — толкование и комментирование (общая часть). Вып.5.- Алматы, 
Баспа, 1998.  
8. Суханова Н. Т., Полторабатько Л. Г. Судебная практика применения судами 
законодательства о приватизации гражда-нами жилых помещений. Гражданский кодекс 
Республики Ка-захстан — толкование и комментирование (общая часть). Вып. 4.— Алматы, 
Баспа, 1997.  
9. Ст. Батлер. Кондоминиум как форма собственности на недвижимость. Правовые вопросы. 
Вопросы экономики, 1993, № 7.  
10. Брагинский М. Подряд, выполнение научно-исследова-тельских, опытно-конструкторских и 
технологических работ, возмездное оказание услуг. Комментарий. Хозяйство и право, 1996, 
№ 4, 5.  
11. Кредиты. Инвестиции. Авт. колл. под рук. Куликова А. Г.— М., Приор, 1995.  
12. Курманова М. С. Правовое регулирование вексельного обращения в Республике Казахстан. 
Гражданский кодекс Республики Казахстан — толкование и комментирование (общая 
часть). Вып.5.— Алматы, Баспа, 1998.  
13. Кольбингер Ф. Вексельное право. Журн. Закон,1993, № 8.  
14. Актуальные вопросы коммерческого законодательства в Республике Казахстан и практика 
его применения. Страхование (материалы семинара). Адилет-Пресс, Алматы, 1997.  
15. Худяков А. И. Страховое право Республики Казахстан.— Алматы, 1997.  
16. Рахер В. К. Общественно-исторические типы страхо-вания.— М., 1993.  
17. Галагуза Н. Ф. Страховые посредники.— М., ЮрИнфоР, 1998.  
18. Алейничев В. В. Страховое законодательство России: историко-правовые исследования.— 
М., Юкис, 1998.  
19. Киндякова О. Доверительное управление имуществом. ГК Республики Казахстан — 
толкование и комментирование (общая часть). Вып.2.— Алматы, Баспа, 1997.  
20. Басин Ю. Г. Вина как условие ответственности за нару-шение обязательства. Гражданский 
кодекс Республики Казахстан — толкование и комментирование. Вып.2.— Алматы, Баспа, 
1997.  
21. Красавчиков О. А. Возмещение вреда, причиненного источником повышенной опасности.— 
М., 1966.  
22. Богуславский М. М. Вопросы авторского права в меж-дународных отношениях. 
Международная охрана произведений литературы и науки.— М., Наука, 1973.  
23. Гаврилов Э. П. Издательство и автор. Вопросы и ответы по авторскому праву.— М., Книга, 
1991.  
24. Гаврилов Э. П. Авторское право. Издательские догово-ры. Авторский гонорар.— М., 
Юридическая литература, 1998.  
25. Международные конвенции об авторском праве. Сбор-ник материалов, 1985.  
26. Селивановский С. А. Промышленная интеллектуальная собственность.— М., Белые альвы, 
1996.  
27. Зенин И. Я. Промышленная собственность и ноу-хау советско-германских предприятий. 
Вестник МГУ. Серия Право, 1992, № 1.  
28. Барщевский М. К. Если открылось наследство.— М., 1989.  
29. Никитюк Л. С. наследственное право и наследственный процесс. Проблемы теории и 
практики.— Кишинев, 1973.  
30. Рашидова З. Наследование по завещанию. Гражданский кодекс Республики Казахстан — 
толкование и комментирование. Вып.5.— Алматы, Баспа, 1998. 

31. Агарков М. М. Понятие сделки по советскому гражданскому праву. 
32. Басин Ю. Г. Сделки: учебное пособие. Издательство 2-е испр. и доп.— Алматы, вып. “Əдiлетң, 
1999. 
33.  Гражданское  право  России.  Курс  лекций.  Часть  первая / Под.  ред.  О.  Н.  Садыкова.—  М.: 
Юридическая литература, 1996. 
34.  Гражданское  право.  Учебник.  Часть 1. / Под.  ред.  А.  С.  Сергеева,  Ю.  К.  Толстого.—  М.: 
“ПРОСПЕКТң, 1997. 
35.  Гражданское  право  Республики  Казахстан.  Учебное  пособие.  Часть  Общая. 2-ое  изд.—
Алматы: Институт международного права и международного бизнеса Данекер, 1999. 
36.  Гражданское  право.  Том 1. Учебник  для  вузов. (Академический  курс).  Отв.  ред.  М.  К. 
Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы, 2000. 
37.  Гражданское  право.  Том 2. Учебник  для  вузов. (Академический  курс).  Отв.  ред.  М.  К. 
Сулейменов, Ю. Г. Басин.— Алматы, 2003. 
38. Гражданское право. Учебник / Под. ред. С. Г. Гришаева..— М.: Юристъ, 1999.  
39. Гражданское право. Часть 1.: Учебник / Под. ред. А. Г. Кал-пина, А. И. Масляева. – 2-ое изд., 
перер. и доп.— М.: Юристъ, 2000.  
40.  Гражданское  право:  В  двух  томах.  Том 1. Учебник / Отв.  ред.  проф.  Е.  А.  Суханов. – 2-ое 
издание, перераб. и доп. – М.: Издательство БЕК, 1998. 
41. Гражданское право: Учебное пособие /Под. ред. А. Г. Диденко, Ю. Г. Басин, О. С. Иоффе. –
Алматы, 1999. 
42. Гражданское право России. Часть 1.: Учебник / Под. ред. З.И. Цыбуленко. – М.: Юристъ, 2000. 
43. Гражданское право Республики Казахстан. Часть особенная. Том 1. Жайлин Г. А.— Данекер, 
2001. 
44.  Гражданское  право.  Общая  часть.  Учебное  пособие.  Под  ред.  А.  Г.  Диденко.—  Алматы: 
Юридическая литература, 2003. 
45.  Основные  проблемы  гражданского  права.—  М.:  Статут  (в  серии  “Классика  российской 
цивилистикиң), Покровский И. А. 1998. 
46.  Субъекты  гражданского  права.  Том 1. Материалы  международной  научно-пррактической 
конференции, посвященной 10-летию Независимости Республики Казахстан, (в рамках ежегодных 
цивилистических чтений). Алматы, 18-19 июня 2001 года./ Отв. ред. М. К. Сулейменов.— Алматы: 
КазГЮА, 2001. 
47.  Гражданское  процессуальное  право  Республики  Казахстан.  В  двух  томах.  Т. 2. Особенная 
часть. (Темы 16-30). Учебник. Баймолдина З. Х.— Алматы: КазГЮА, 2001. 
48. Гражданское законодательство Республики Казахстан. Вып.15.— Алматы: ЮРИСТ, 2003. 
49.  Гражданское  поцессуальное  право  Республики  Казахстан.  В  двух  томах.  Т. 1. Общая  часть 
(Темы 1-15). Учебник.— Алматы: Баймолдина З. Х. КазГЮА, 2001.

50.  Гражданский  кодекс  Республики  Казахстан-толкование  и  комментирование.  Общая  часть. 
Выпуск 2.— Алматы, Баспа,1997. 
51. Договор: заключение, измение, расторжение.— М.: “Проспектң, Андреев С. Е., Сивачева И. А., 
Федотова А. И. 1997. 
52. Адвокатура и адвокатская деятельность в Республике Казахстан. Учебное пособте / Под общей 
редакцией  кандидата  юридических  наук,  профессор  КазГЮУ  Г.  Ж.  Сулейменовой.—  Алматы: 
Алем, 2002. 
53.  Қазакстан  Республикасындағы  мешiк  құқығы:  Уго  Маттеидiң  “Меншiк  құқығының  негiзгi 
принциптерiң  атты  кiтабына  салыстырмалы — құқықтық  түсiнiктеме:-Алматы;  Скрябин  С.В. 
Дайк-Пресс., 2000. 
54. Иоффе О. С. Советское гражданское право.— М., 1959. Том 1. 
55. Рабинович М. В. Недействительность сделок и ее последствия.— Л., 1960. 
56.  Климкин  С.  И.  Производственный  кооператив.  Учебное  пособие.—  Алматы:  Издательство 
КазГЮА, 2000.  
57.  Климкин  С.  И.  Правовые  формы  предпринимательств  в  Республике  Казахстан.—  Алматы, 
Баспа, 1997. 
58.  Климкин  С.  И.  Развитие  законодательства  Казахстана  о  предпринимательстве. ( Сб.  ст).—
Алматы: ТОО “Баспа 1998. 
59.  Климкин  С.  И.  Хозяйственные  товарищества  по  законодательству  Республики  Казахстан. 
Учебно-практическое пособие.— Алматы: Жетi-Жарғы, 2002. 
60.  Климкин  С.  И.  Юридические  лица  по  законодательству  Республики  Казахстан.  Общие 
положения.— Алматы: ТОО “Баспа, 2001.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
С. А. Ынтымақов 
 
 
Азаматтық құқығы 
 
(Жалпы бөлім) 
 
Практикум 
 
ЖШС «Заң əдебиеті» бас директоры 
Жансеитов Н. Н. 
 
Операторы: Умурова Г.О. 
 
Пiшiмi 60х901/16. Қағазы офсеттiк. Қарiп т‰рi «Таймс». 
 «Заң әдебиеті» баспасы 
050057 Алматы қ., М. Өзт‰рiк к-сi, 12 ‰й. 
Тел/факс: (3272) 747-833, 742-650. 
Е-mail: law_literature@nursat.kz