С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы

Сурет. 7.12. Болаттан жасалған катодты қорғаныштың мысалдары: 
a - катодты болат, анод - Zn немесе Mg; 6 - тікелей ток көзіне қосылу арқылы қорғау; в - 
кеме корпусының қорғаушысы. 
Егер катодты жабындылар кезінде алшақтық пайда болса, онда коррозия жағдайында ол 
катодқа айналады, қорғалған металдың ашық бөлігі анод болып қалады. Анод беті катодты 
бетке қарағанда əлдеқайда аз. Металлдың электрохимиялық жойылуы кішкене бетінде 
бағытталады. Катодты қаптамаларда мүмкін болатын үзілістердің қауіптілігін ескере отырып, 
олардың қалыңдығы салыстырмалы түрде үлкен етіп жасайды. Сəйкесінше, бұл іркіліс түрі 
сур. 7.12, а көрсетілген.
Анодтық қаптамалар — бұл қорғалған металлға қарағанда электродтың əлеуеті кем 
металлдан жасалған қаптамалар. Төмен қышқылдық немесе бейтарап ерітінділерде жұмыс 
істейтін темір үшін анодтық жабындар мырыш, алюминий болып табылады. Анодтық 
қаптамалардың қорғаныштық қасиеттері металды коррозиялық ортадан механикалық 
оқшаулауда ғана емес, сондай-ақ электрохимиялық əсерде де тұрады. Катод болып 
табылатын коррозиялы элементі қалыптасқан жəне қаптаманы бұзу жағдайындағы 
қорғалатын металл бұзылмайды. Анодтық жабындардағы шағын үзіліктер қауіпті емес (7.12, 
6-сурет). 
Металл жабындарын электродтаумен, балқытылған металдармен сіңіру арқылы, 
шашырау арқылы металдандыру, тұздардың химиялық жауын-шашын, диффузия жəне т.б. 
арқылы қолданылады. Соңғы уақытта қорғаныс бетіндегі вакуумдағы булардың 
конденсациясынан металдардың булануы, яғни вакуумдағы қаптамаларының қолдануы 
кеңінен таралған. Осындай тəсілмен вакуумда болат бөлшектерін алюминий, кадмий жəне 
мырыштаумен өндіреді.
Металл емес жабындарды тиісті ортадағы металдың химиялық реакциясы туындаған 
кезде қолданылады. Оған атап айтқанда, арнайы электролиттік процесте алынған алюминий 
оксидінің қаптамалары жатады. Фосфат жабындарын көбінесе бояулар, лактар жəне т.б. 
сияқты қосымша қорғаныс құралдарымен қолданылады. Болаттың фосфатизациялануы 
мырыш немесе магнийдің қышқылдық фосфаттары мен фосфор қышқылының сұйылтылған 
ерітіндісінде өнімнің батырылуынан тұрады. 
253

Реакцияның нəтижесінде металл бетіне тығыз жабатын темірдің ерімейтін фосфаты 
құрылады. Осы топқа керамикалық жабындар мен шыныдан жасалған эмальдар кіреді. 
Мұндай жабындар минералды жəне органикалық қышқылдардың əсеріне айтарлықтай төзімді 
болып келеді. Олардың кемшілігіне температураның күрт өзгеруі жағдайында нəзік төменгі 
төзімділік пен нəзіктік жоғарылауы жатады. 
Органикалық жабындарға лак пен бояу материалдарының əртүрлі түрлері жатады.
Коррозия механизмін білу термодинамикалық тұрақтылыққа айналған металл əлеуетіне 
əсер ету жолымен коррозиялық қорғау əдістерін жасауға мүмкіндік берді. Мұндай əдістерге 
металл құрылымының айналасындағы ортаның агрессивтілігін төмендету мен катодтық 
қорғаныс жатады. 
Катодтық қорғаныс электрохимиялық потенциалы неғұрлым теріс қорғалатын 
протекторлық анодты құрылымға қосылудан тұрады (7.12-сурет, с). Қорғағыш (латын 
PROTECTOR
- қорғаушы) жəне қорғалған қорытпаның бұзылуына жол бермейтін анод сияқты 
қызмет етеді; өздігінен протектор коррозия кезінде бірте-бірте жойылады. 
Қорғаушы ретінде осы қорытпаға қатысты теріс əлеуетке ие кез-келген металл болуы 
мүмкін. Дегенмен электрохимиялық үдерісте қорғаушы тез бұзылып, потенциалдардың 
айырмашылығы тым үлкен болмауы керек. 
Қорғаныштар, əдетте, қорғалған бөліктерге тігістермен немесе болттармен бекітілген 
шағын тақталар түрінде болады. Катодтық немесе қорғаныш қорғанысы металл 
құрылымдарын, байланыс құралдарын, құбырларды, кемелерді жəне т.б. теңізден жəне жер 
асты коррозиядан қорғау үшін кеңінен қолданылады. Әдетте қорғаныш анодтары ретінде 
магний немесе мырыш қорытпаларын металл бұйымдарын қорғауда қолданады. Сондай ақ 
қорғаныс тұрақты токтың теріс полюсіне қорғалған металды қосу арқылы жүзеге асырылуы 
мүмкін. 
Қоршаған ортаның агрессивтілігін төмендету үшін оған тотығу ингибиторлары деп 
аталатын қоспа енгізіледі, бұл металлды пассивациялауға ықпал етеді немесе металдардың 
коррозия жылдамдығын едəуір азайтады. Ингибиторларды қолданудың шартына - өнімнің 
тұрақты құрамы жабық ортада жұмыс жасауы жатады. 
Анодты жəне катодты ингибиторлар болып ерекшеленеді. Коррозияның анодты 
ингибиторлары ретінде анодтық учаскелерде ерімейтін қосылыстарды құрайтын заттар 
қолданылады. Осындай пассиваторлардың бірі ретінде салқындату ерітіндісіне 2...3 г / л 
мөлшерінде енгізілген хром қабықтары K
2
C
r2
O
7
болып табылады. 
Катодты ингибиторлар катодтық процесті тежейді. Олардың қатарына негізді металды 
бұзбай масштабты жою үшін қышқылдарда 1...2% мөлшерінде қосылатын түрлі мармелеу 
қоспалары кіреді.
254

Натрий нитраты NaNO2 сияқты ұшпа ингибиторлары сақталуға жататын немесе 
тасымалданатын бөлшектерді орауға пайдаланылатын қағазды сіңдіру үшін қолданады. 
Булану арқылы қорғаныш газды ортасын құрып олар қоршаған кеңістікті қанықтырады. 
Ұшпа ингибиторлар жоғарғы тиімділігімен ерекшеленеді. 85% салыстырмалы ылғалдылық 
жағдайында NaNO2 арқылы өңделіп қағазға оралған болат өнімдері 5 жыл бойы тот 
баспайды. 
Ұшпа ингибиторларының қорғаныш жабындарды пайдаланудан бас тартып, қосымша 
өңдеуді қажет етпей үнемі дайын бөлшектерді бірден жəне ыңғайлы пайдаландығы оның 
артықшылығы болып табылады. 

жүктеу/скачать 8,95 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: