С. А. Вологжанина, А. Ф. Иголкин материалтану оқУ ҚҰралы
жүктеу/скачать 8,95 Mb. Pdf көрінісі
|
6 Вологжанина Материалтану. Оқулық
| кеңейтетін
аумағы аустенито құраушы қоспаланған элементтері жəне тарылу аймағы - g (а қатты ерітіндіның кеңейтетін аумағы) — феррито құраушы қоспаланған элементтер болып табылады. Аустенит құраушы қоспаланған элементтер қатарына жататын элементтер - Ni, Mn, Co, Cu, C, N. Ферит құраушы қоспаланған элементтер қатарына жататын элементтер - Cr, Si, Al, Mo, V, Ti, W, Nb, Zr. Аустенит құраушы элементтер кезінде қоспаланған болаттардың саны үлкен болуы жəне а – темірдің аумағында толық «бағандауы» мүмкін, бөлме жағдайында болаттардың құрылымы аустенитті болаттар болады. Керісінше, қоспаланған болаттар кезінде феррит құраушы элементтерінің үлкен саны g- темір «бағандауы» болуы мүмкін жəне сөйтіп болат таза ферритті құрылымын – феритті болат күйін алады. Аралас қоспаланған болаттар кезінде аустенит құрайды жəне феррит құраушы элементтері бар болаттың құрылымы аустениттен жəне ферриттен тұрады (аустенитті- ферритті болаттар). Көптеген конструкциялық болаттар феррит температурада пайдалану болып табылады негізгі құрылымдық құрамдас бөлігі, 90% кем емес көлемді металлды қамтиды. Сондықтан фериттің қасиетіне көбінесе болаттардың қасиеттері қатысты болады. Көп айырмашылық темір атом мөлшерінде жəне қоспаланған элементте, алайда кристалдық торларды көп бұрмалау, соғұрлым қаттылығы жоғары, беріктігі, бірақ созылғыштығы төмен жəне əсіресе ферриттің тұтқырлығы (3.9 суретті қараңыз). Карбидтер - қоспаланған болаттардың түрленген түрі. Карбид құраушы элементтері темірге қарағанда үлкен көміртек құралы болатын элементтерді қоспаланған элементтер деп атайды. Өсуі бойынша көміртек құралы жəне карбидтың тұрақтылығы, карбидтің түрленген элементтері келесі бірқатарға орналасады: Fe—Mn—Cr—Mo—W—Nb—Zr—Ti. Карбид берік болған сайын ол аустенитте қиын ериді жəне шығарған кезде бөлінеді. Болатқа салыстырмалы қоспаланған карбид құраушы элементтерін енгізу кезінде ол бірінші цементитте ериді , темірді атомның бөлігімен араластырып. 203 бұл ретте қоспаланған цементит құрылады мысалы, (FeMn) 3 C. Шектен тыс қоспаланған элементтерді , ерігіштік құрылады ұлғайта отырып, арнайы карбидті түрлері пайда болады Cr 7 C 3 , Mn 3 C жəне т. б. Құрылысы бойынша кристалдық торды екі топқа бөледі. Карбидтың бірінші тобына жататын түрлері Fe 3 C, Mn 3 C, Cr 7 C 3 , Cr 23 C 6 , күрделі кристалды торы бар. Мұндай карбидтер жеткіліксіз берік жəне қыздыру кезінде термиялық өңдеу кезінде қатты ертінділерде болаттар аустенитте түзейді. Карбидтердің екінші тобы Mo 2 C, WC, TiC қарапайым кристалды торы бар, үлкен беріктігімен сипатталады жəне аса жоғары температураларда қыздыру кезінде ериді. Барлық карбидтер жоғары қаттылыққа ие, бірақ екінші топтың карбидтердің қаттылығы бірінші топтың карбидтерінен бірнеше есе қатты. Шыдамдылығы артқан сайын карбидтердің қаттылығы мен беріктігі артады. Қоспаланған болаттардың жіктелуі. Қоспаланған болаттар құрылымы бойынша сыныпталады да артық жүктеменің тең жай-күйі таралуы, құрылымы бойынша ауада суытқаннан кейін, қоспаланған элементтердің саны жəне қолданылуы бойынша қолданылады. Бірқалыпты болаттың құрылымы келесі санаттарға бөлінеді – эв т е к т о и д к е д е й і н қ ұ р ы л ы м ы н д а ф е р р и т а р т ы қ , а л - э в т е к т о и д құрылымы перлитті, эвтектоид үшін карбид артық ле-дебуритты болады , оның құрылымында бар бастапқы карбидтер, бөлініп шыққан сұйық болды. Соңғы мəн-жай былайша түсіндіріледі қоспаланған элементтер солға жылжиды нүктесі S, Е темірдің диаграммасы — көміртек (4.3 суретті қараңыз). Сондықтан шекарасы арасындағы аталған болаттармен аз көміртегі өтеді, егер салыстырғанда мəндермен диаграммада көрсетілгендей Fe— Fe 3 C. Кейбір элементтері күрт g-темірдің аумағы қысылады немесе кеңейеді, осы топтағы болаттардан басқа аустенитті жəне феритті болаттарды ажыратады. Көміртекті болаттар алғашқы үш түрі болады жəне қоспаланған болаттың — алты түрі бар. Құрылымы бойынша суытқаннан кейін перлитті болат ауада ажыратылады, төмен мазмұнымен сипатталатын қоспаланған элементтер жəне тиісінше, аустениттің суықтығының тұрақтылығы төмен; мартенситные болат құрамында орта қоспаланған элементтер жəне, тиісінше, аустениттің тұрақтылығы жоғары; аустенитные болаттар көптеген қоспаланған элементтер жəне аустенитті құрылымын бөлме температурасында сақтайды. Қоспаланған элеменнтердің саны бойынша төменгі болаттардың құрамы 2,5% - ға тең орташа коспаланған емес – 2,5...10% - ға, қоспаланған болаттар 10% көп қоспалаушы элементтері. 204 Тағайындау бойынша болаттардың үш тобы болады: конструкциялық (машина жасау жəне құрылыс); а спаптық (мөртабан, кескіш жəне өлшеу құралын); ерекше физикалық жəне химиялық қасиеттерімен (коррозиялы-берік, ыстыққа төзімді, электротехникалық, магниттік жəне т. б.). жүктеу/скачать 8,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|