С. Ж. Асфендияров атындағЫ
жүктеу/скачать 5,28 Mb.
|
Сөздік Өз еркімен – добровольно Көзге түсу – отличиться Ерлікпен – героический Естелік – на память Бейне – образ Нағашы – родственник со стороны матери Тҙрбиеленген – воспитывался Неміс басқыншылары – немецкШе захватчики Мәңгі – вечно Мұражай – музей
Ұлы Отан соғысы қай жылы басталды? Мәншүк Мәметова қай жылы, қайда туған? Мәншүк Мәметованың балалық шағы қайда ,қалай өтті? Соғысқа дейін Мәншүк Мәметова қайда оқыды? Мәншүк Мәметова Қызыл армия қатарына қай жылы шақырылды? Мәншүк Мәметова қай жерде фашистермен соғысты? Мәншүк Мәметоваға қай жылы Батыр атағы берілді? Мәншүк Мәметова туралы жазған кімдердің естеліктерін білесіз? Әлия Молдағұлова қай жылы, қайда туған? Әлия Молдағұлованың балалық шағы қайда ,қалай өтті? Соғысқа дейін Әлия Молдағұлова қайда оқыды? Әлия Молдағұлова Қызыл армия қатарына қай жылы шақырылды? Әлия Молдағұлова қай жерде фашистермен соғысты? Әлия Молдағұлова қай жылы Батыр атағы берілді? Әлия Молдағұлова туралы жазған кімдердің естеліктерін білесіз? Грамматикалық тақырып бойынша Тәуелдік жалғау бір заттың немесе көп заттың екінші бір затқа немесе адамға тәуелді, меншікті екендігін көрсету үшін қолданылады. Мұндағы екі сөздің бірі – меншіктеушіні яғни иеленушіні (обладатель) білдіретін сөз де, екіншісі – меншіктелінетін затты (обладаемый предмет) білдіретін сөз. Меншіктеуші жақ (адам немесе басқа нәрсе) ілік септіктің жалғауларымен (-ның/-нің, -дың/-дің, -тың/-тің) келеді де, меншіктелінетін заттың арнаулы жалғаулары болады. Мәселен, егер мешіктелінетін зат (нәрсе не адам) дауысты дыбыстарға аяқталса, оның арнаулы жалғауы дауыссыз дыбыстардан басталады: Менің ата + м Біздің ата + мыз Сенің ата + ң Сендердің ата + ң Сіздің ата + ңыз Сіздердің ата + ңыз Оның ата + сы Олардың ата + сы Ілік септік отвечает на вопросы: кімнің? ненің? – чей? чья? чье? кімдердің? нелердің? – чьи? Ілік септік обозначает принадлежность предмета, лица кому-либо или чему-либо. Слова в ілік септік имеют следующие окончания: –ның/-нің – после конечных гласных звуков и сонорных м, н, ң. Мысалы: Сәуле + нің, алма + ның, адам + ның, аң + ның. –дың/-дің – после звонких согласных и сонорных р, л, й, у. Мысалы: қыз + дың, үй + дің, тау + дың, қой + дың, қар + дың, мал + дың. –тың/-тің – после конечных глухих согласных и звонких б, в, г, д. Мысалы: мектеп+тің, Омаров+тың, клуб+тың, зауыт+тың, педагог+тың. 2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды қойып, сөз тіркестерімен сөйлем құраңыздар. Ана ... жүрегі, отбасы...үйі, мұғалім...сөзі, әке...жұмысы, қыз...ағасы, ата...немересі, әже...шөбересі, күйеу...машинасы, аға...інісі, әпке...сіңлісі, қарындас...ағасы, бала...атасы, ұлың...досы, қызың...жігіті, әжеңіз...сіңлісі, атасы...жұбайы, бастық...кабинеті, студент...дәптері. 3-тапсырма. Ілік септіктігі мен тәуелдік жалғауының асын сызыңыз, мақалды жаттап алыңыз. Ананың көңілі балада, Мать живет заботами детей, Баланың көңілі далады. Дети – своими интересами. Інісі бардың тыныс бар, У кого есть старший брат, Ағасы бардың жағасы бар. У того опора есть У кого есть младший брат, У того подмога есть.
Әкенің қадірін Цену отцу узнаешь, Балалы болғанда білесің. Когда появятся собственные дети. 4-тапсырма. Оқып есте сақтаймыз! Әкелері жайында балалары не ойлайды? 6 жасында – Менің әкем бәрін біледі! 20 жасында - Менің әкем біраз нәрсе біледі. 30 жасында - Әкем соншалықты көп нәрсе біле қоймайды. 40 жасында - Мен де әкемдей білемін. 50 жасында - Әкем біраз нәрсе біледі. 60 жасында - Менің әкем бәрін біледі! 70 жасында - Әттең, әкем өмірде болса, әкеммен ақылдассам ғой! 5-тапсырма. Төмендегі ситуациялық сұрақтарға жауап жазыңыз: Әттең! Шіркін! (если бы) ............................................................................................................... Бұл қандай отбасы? ............................................................................................................... Олардың неше баласы бар? ............................................................................................................... Балалары неше жаста? ............................................................................................................... Балалары қандай? ............................................................................................................... Әйелі неге қуанады? ............................................................................................................... Күйеуі неге ренжиді? ............................................................................................................... Балалар неге ата-аналарын ренжітеді? ............................................................................................................... 6 – тапсырма. «Менің отбасым», «Менің анам», «Менің әкем» тақырыптарына шығарма жазыңыз. 7 – тапсырма. Төменде берілген мәтіндегі дауысты дыбыстарға талдау жасап, септік жалғауы бар сөздерді табыңыз. Алғашқы күні Әлия окопта жатып, жаудың алдын байқады, тіпті бір ойпатта олардың көшпелі асханасы тұрғанын көрді. Себебі түс кезінде сол окопқа бір-бірлеп термоспен, котелокпен келушілер көбейе бастады. Сол жерде снарядпен соққылау керек деп, артта тұрған батареяға хабар берді. 8 – тапсырма. Еліміз Ұлы Жеңісің 65 жылдық мерекесін қалай тойлады? тақырыбында досыңызбен болған сұхбатты жазып беріңіз. Бақылау А) лексикалық тақырып бойынша 1. Ұлы отан соғысы батырларынан кімдерді білесіз? 2. Соғысқа қатысқан батыр қыздар жайлы не айтар едіңіз? 3. Алматы қаласында соғыс ардагерлеріне арналған қандай ескерткіштер бар? 4. Бауыржан Момышұлының ерлік істері мен шығармашылығы туралы не айтасыз? 5. Мәлік Ғабдуллиннің соғыс кезіндегі батырлығы және соғыстан кейінгі ерен еңбектерітуралы не айтасыз? 6. 316 атқыштар дивизиясы туралы не айтасыздар? 7. «Ер есімі ел есінде»,- деген мақалды алай түсінесіз? Ә) грамматикалық тақырып бойынша 1. Сөйлемде ілік септігінің атқаратын қызметі қандай? 2. Сөйлемде ілік септігі мен тәуелдік жалғауы қалай байланысады? 3. Тәуелдік жалғауының сөйлемдегі қолданылу ерекшеліктері Тест тапсырмалары: 1.Тіл дыбыстарын зерттейтін тіл білімінің саласын көрсетіңіз а) синтаксис ә) морфология б) фонетика в) лексика г) диалектология 2.Сыртқы тұлғасы, дыбысталуы бірдей болғанымен мағынасы басқа- басқа сөздер қалай аталады? а) синоним ә) антоним б) тұрақты тіркес в) омоним г) мақал-мәтел 3. Айтылуы басқа, мағынасы жақын сөздер қалай аталады? а) синоним ә) антоним б) тұрақты тіркес в) омоним г) мақал-мәтел 4. Мағынасы қарама –қарсы сөздер қалай аталады? а) синоним ә) тұрақты тіркес б) антоним в) омоним г) мақал - мәтел 5.Сөздердің дұрыс жазылу ережесі қалай аталады? а) омоним ә) синоним б) антоним в) орфография г)орфоэпия 6.Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсетіңіз а) болашағым ә) заманға б) өнеркәсіп в) комбинаттар г) қоғам
7.Септік жалғаулы сөзді көрсетіңіз а) нарықтық ә) пайдалы б) зауыттар в) саясатының г) арнайы 8.Ойды бейнелеп, әсерлеп айту үшін қолданылатын арнайы сөз тіркестері қалай аталады? а) үндестік заңы ә) бүгін б) орфоэпия в) тұрақты сөз тіркестері г) антоним 9.Үндестік заңына бағынбай тұрған сөзді көрсетіңіз. а) тәуекелші ә) саналы б) арбакеш в) қарлығаштың г) амандасу 10.Тіл білімін зерттейтін ғылымды атаңыз. а) жаратылыстану ә) философия б) археология в) филология г) тарих
11. Тек дауысты дыбыстар берілген қатарды көрсетіңіз. а) к, л, м, о, у ә) а, о, ұ, ы, е б) л, м, н, ң, ә в) ц, ш, щ, ң,б г) й, ж, з, и 12.Тәуелдік жалғауының 1-жағында тұрған сөзді табыңыз. а) орманға қарай ә) тілім барда, халқым бар б) біздің жатақхана в) тіс салу г) еңбектің жемісі 13.Тәуелді жалғаулы сөз тіркесін табыңыз. а) білім алдым ә) кінәлі адам б) кінәсі ашылды в) бітім жасау г) адамнан біл 14.Ілік септігіндегі сөзді табыңыз. а) аз уақыты ә) шөптің басы б) алтын емес в) ауылда қалу г) ұнай ма 15. Сөйлемдегі көп нүктенің орнына қай септіктің жалғауын жалғаймыз? Жамбылдың көптеген өлеңдері дүние жүзі халықтары ... тілдеріне аударылған. а) атау
ә) ілік б) барыс
в) табыс г) жатыс
16.Көпше түрде дұрыс тәуелденген сөзді көрсетіңіз. а) балаларының ә) дәрігердің кеңесі б) білімді дәрігер в) дәрігерге барды г) қаладан келді 17. Тәуелдік жалғаулы сөзді табыңыз. а) студенттен ә) келгеннен б) дәптеріңіз в) баланың г) анада
18.Септік жалғаулы сөзді көрсетіңіз. а) ақылды ә) көрікті б) сұрады в) елдің г) баласы 19. Тәуелдік жалғауының ІІ жағында тұрған сөзді көрсетіңіз. а) досқа
ә) досымыз б) доспенв) досының г) достар
а) сенің көмегің ә) кітап алды б) емханаға бардыңыз в) болашақ дәрігермін г) оқусыз білім жо Негізгі әдебиеттер: 1. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі Қазақ тілі для начинающих . Алматы .Рауан 1994 2. Хабдин Қ.Е., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі сабақтары. Алматы. Кітап. 2005 ж 15-16 бет 3. Бектұров Ш. , Бектұрова А. Қазақ тілі. Ана тілі деңгейінде үйрету құралы. Алматы. Әділет 1998 16-17бет Қосымша әдебиеттер: 1.Оразбаева Ф.Ш. Қазақ тілі. Алматы, 2005 ж. 2. Қожахметова Х. 40 уроков казахского языка. Алматы, 1989 ж. 3.Мұрзалина Б. Қазақ тілі. Алматы 2003 38-39бет. ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Халық қаһармандары –ел мақтанышы (Б.Момышұлы, Т.Әубәкіров). 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай Сабақтың тақырыбы: Халық қаһармандары –ел мақтанышы (Б.Момышұлы, Т.Әубәкіров). 2. Мақсаты: Студенттерге халық қаһармандары туралы мәлімет беру. Олардың ерлігі туралы айту. Сөйлеу дағдысын қалыптастыру. 3.Міндеті: Қазақ тілінде сөйлеп, өз ойын толық жеткізуге дағдыландыру. Мәтінді дұрыс оқуға, мазмұнын айтуға, тапсырмаларды дұрыс орындауға, жаңа сөздерді білуге үйрету.
1. Б.Момышұлы кім? 2. Б.Момышұлының қандай шығармаларын білесіңдер? 3. Оның даңқы, батырлығы туралы қай кітапта суреттеледі? 4. Ол кітап қай тілдерге аударылды? 5. Ұлы Отан соғысының қандай батырларын білесіңдер? 6. М.Ғабдуллин шығармалары туралы айтып беріңіздер 7. Халық қаһармандары туралы әңгімелеңіз 8. Алғашқы ғарышкер Т.Әубәкіров қайда дүниеге келді? 9. Ол қандай жұмыстар жүргізді? 10. Кеңес Одағының батыры деген атақ қай жылы берілді?
Ситуациялық тапсырмалар, сабақ үстіндегі жұмыс, сұрақ-жауап, сөздердің баламасын табу, топпен жұмыс, сөйлесу т.б. 8.Көрнекі құралдар. Кестелер, карточкалар, рөлдік /іскерлік ойын түрлері. 9.Тапсырмалар 1- тапсырма. Сөз тіркестерін орыс тіліне аударып, сөйлем құрастырыңыз. Дүниежүзілік соғыс, халық қаһарманы, баға жетпес мұра, кітабында суреттелді, шет тілдеріне аударылды, ғылыми жұмыстар, халық өлеңдері, ддүниеге келді, алтын әріппен жазылды, ерлікпен орындалды, ғылыми – зерттеу жұмыстары, атақ алды. 2 -тапсырма: Сөйлемдерді аяқтаңыз. 1.Б.Момышұлы – екінші дүниежүзілік соғыстың даңқты жауынгері, ... . 2.Соғыстан кейін ... . 3.Ел тәуелсіздік алғаннан кейін жылдарда ... . 6.Тоқтар Әубәкіров ... . 7. 1990 жылы ... . 8. Ал, Кеңес Одағының батыры ... . 3 -тапсырма. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз. Халық қаһармандары – Б.Момышұлы, Т.Бигальдинов, М.Ғабдуллин, Т.Әубәкіров, Т.Мұсабаев – еліміздің мақтанышы. Б.Момышұлы – әскери педагогика мен әскери психологияны байытушы баға жетпес мұра қалдырған дара тұлға. М.Ғабдуллин – Кеңес Одағының Батыры, қазақ фольклорисі, жазушы, педагог, ғылым қайраткері. Ұлы Отан соғысындағы ерлігі үшін оған Кеңес Одағының Батыры атағы беріледі. Тоқтар Әубәкіров 45 жасында ғарышкер атанды. Есімі облыстық Құрмет кітабына алтын әріппен жазылады. Т.Әубәкіров Қазақстандағы ғарыштық зерттеулердің негізін қалауға, отандық Қарулы күштердің әскери даярлығын жетілдіруге, әскери – патриоттық тәрбие жұмыстарын жолға қоюға белсене араласты. 4 -тапсырма. Мәтінді оқып, түсінгендеріңізді айтыңыздар. Халық қаһармандары – ел мақтанышы (Б.Момышұлы, Т.Әубәкіров т.б).
Бауыржан Момышұлы(1910-1982) – әскери қайраткер, ержүрек қолбасшы, жазушы, Кеңес Одағының Батыры, Қазақстанның «Халық қаһарманы». Ол 1932 жылы әскерге алынып, мергендік өнерді игереді. 1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталысымен генерал-майор И.Панфиловтың басшылығымен Алматыда жасақталған 316-атқыштар дивизиясы құрамында майданға аттанады. Батальон, полк командирі болған Б.Момышұлы соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады. 1956 жылы демалысқа шығып шығармашылық қызметпен айналысады. Б.Момышұлы шығармаларын қазақ, орыс тілінде жазып, қазақ әдебиетіндегі әскери проза жанрының негізін қалады. Жазушы шығармаларының басты тақырыбы Ұлы Отан соғысы кезіндегі жауынгерлердің тұлғасын жан-жақты суреттеп сомдау болды. Осы шығармашылық мақсаттың айғағы ретінде жазушы қаламынан туған «Офицер жазбалары», «Артымызда Москва», «Ұшқан ұя», «Қанмен жазылған кітап» т.б. туындыларын айтуға болады. «Ұшқан ұя» кітабы үшін жазушы Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты атанды. Тоқтар Оңғарбайұлы Әубәкіров - қазақтың тұңғыш ғарышкері, техника ғылымдарының докторы, профессор, авиация генерал-майоры, Кеңес Одағының батыры, Қазақстан Республикасының Халық Қаһарманы, Қазақстан Республикасының ұшқыш-ғарышкері. 1946 жылы Қарағанды облысы Қарқаралы ауданы 1-Май ауылында туған. Әубәкіров 1988 жылы Кеңес Одағында тұңғыш рет әуеде қонбай ұшаққа 2 рет жанармай құйдыру арқылы солтүстік полюске ұшу сапарын ерлікпен орындады.1990 жылы 2 қазанда Байқоңырдан «Союз ТМ-13» кемесімен ғарышқа ұшты. Онда ол өзге ғарышкерлермен бірге биотехнология, металлургия, медицина салалары және Арал теңізі аймағы бойынша ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізді. Тоқтар Әубәкіров 45 жасында ғарышкер атанды... Ал, Кеңес Одағының батыры деген жоғарғы атақты 1988 жылы алды. Онда оған бұл биік мәртебе, зор қуаныш дыбыстан да шапшаң ұшатын, мүлде жаңадан жасалған, әлі сынақтан жөнді өтпеген, тағдыры беймәлім «МиГ» ұшақтарын сынауды және оларды кеме палубасына қондырып, одан ұшып шығуды қамтамасыз еткені үшін берілді. 5-тапсырма. Көмекші есімдерді пайдаланып сөйлем құрастырыңыз. Астыңда, үстінде, жанында, маңында, қасында, басында, ішінде, сыртында. 6-тапсырма. Сөйлемдерге тиісті көмекші есімдерді қойып жазыңыз. Ауылдың ... қалың орман бар. Таудың ... қар бар. Үйдің ... үлкен демалыс орталығы орналасқан. Өзеннің ... көптеген адамдар серуендеп жүр. Оның ... әдемі пальтосы бар. Қала ... әдемі йын – сауық комплексі салынып жатыр. 10. Бақылау (тестілер, тапсырмалар т.б.): Тест тапсырмалары: 1. Көп нүктенің орнына керекті көмекші есімді қойыңыз. Үстелдің ... нде кітап жатыр. а) арты
ә) үсті б) жаны
в) қасы г) маңы
2. Б.Момышұлы қай жылы дүниеге келген? а) 1900ж
ә) 1910ж б) 1912ж
в) 1915ж г) 1913ж
3.Көмекші есімдерді табыңыз. а) кейін
ә) туралы б) жанында в) сондықтан г) дегенмен 4. Б.Момышұлына ҚР Презтденті Н.Ә.назарбаевтың жарлығымен қандай атақ берілді? а) Қоғам қайраткері ә) Халық әртісі б) Халық қаһарманы в) Мәдениет қайраткері г) ғылым қайраткері 5. Қай сөйлемде көмекші есім бар? а) Менің пәтерім таза. ә) Студент кітап алды. б) Университет жанында ағаш көп. в) Ол өте білімді дәрігер. г) Сейіткәрім кездесуге келді. 6. М.Ғабдуллин қай жылы Ғылым академиясының мүшесі болды? а) 1956ж
ә) 1958ж б) 1960ж
в) 1959ж г) 1962ж
7. М.Ғабдуллин қай жылы еңбек сіңірген ғылым қайраткері атағына ие болды? а) 1960ж
ә) 1957ж б) 1961ж
в) 1965ж г) 1963ж
8. М.Ғабдуллин кім? а) жазушы ә) тарихшы б) дәрігер в) суретші г) мүсінші 9. М.Ғабдуллин қай жылы «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» тақырыбында докторлық диссертация қорғады? а) 1950ж
ә) 1954ж б) 1956ж
в) 1958ж г) 1952ж
10. Алматыда М.Ғабдуллин атында не бар? а) театр
ә) мұражай б) көше
в) кітапхана г) мектеп 11. Б.Момышұлының туған жерін атаңыз. а) Шығыс Қазақстан облысы ә) Алматы облысы б) Жамбыл облысы в) Ақмола облысы г) Оңтүстік Қазақстан облысы 12. Т.Әубәкіров кім? а) спортшы ә) педагог б) дәрігер в) ғарышкер г) зерттеуші 13. Т.Әубәкіров қай жылы туылған? а) 1945ж
ә) 1943ж б) 1947ж
в) 1940ж г) 1946ж
14. Т.Әубәкіров тұңғыш рет әуеге қай жылы ұшты? а) 1990ж
ә) 1989ж б) 1988ж в) 1987ж г) 1991ж
15. Т.Әубәкіров неше жасында ғарышкер атанды? а) 30 жасында ә) 35 жасында б) 40 жасында в) 45 жасында г) 42 жасында 16. 1988 жылы Т.Әубәкіров қандай атаққа ие болды? а) Кеңес Одағының батыры ә) Қоғам қайраткері б) Ғылым қайраткері в) Халық қаһарманы г) Мәдениет қайраткері 17. Сөйлемді қазақ тіліне аударыңыз. Университет находится возле театра. а) Театр жанында орналасқан университет ә) Университет орналасқан жанында театр б) Университет театр жанында орналасқан в) Жанында университет театр орналасқан г) Орналасқан университет театр жанында
Жаңа асхана қай жерде? а) Ғимаратта сол орналасқан ә) Келесі үйде тұрады б) Көшенің қиылысына келді в) Мына мекеменің артында г) Саябақта кездесейік
а) жазушы ә) ғарышкер б) тарихшы в) суретші г) этнограф 20. Көмекші есімді көрсетіңіз. а) соң
ә) бірақ б) өйткені в) шейін г) үсті
11.Әдебиет: 1. Исаева Ж.Т., Тәттібаева А.Е. Қазақ тілі. Алматы, 2011 ж.47-48 бб. 2. Ш.Бектұров, А.Бектұрова. Қазақ тілі (для начинающих). Алматы, 1994 ж.
ОҚЫТУШЫНЫҢ ЖЕТЕКШІЛІГІМЕН СТУДЕНТТІҢ ӨЗ БЕТІНШЕ АТҚАРАТЫН (ОСӨЖ) ЖҰМЫСЫНЫҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ Тақырыбы: Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері 2012 ж.
Әдістемелік нұсқау кафедра мәжілісінде қаралды №____хаттама «_____»___________20____ ж. Кафедра меңгерушісі, ф.ғ.к., доцент_______С.Қ.Суатай 1. Сабақтың тақырыбы: Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері 2. Мақсаты Мәтіннің мазмұнын жүйелі баяндауға үйрету; жіктік жалғауын орыс тілімен салыстыра отырып, практикалық жолмен меңгерту; түрлі жаттығу жұмыстары арқылы қазақша сөйлеуге дағдыландыру; мәтінде кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестерін меңгерту. 3. Міндеті: Когнитивті – білім компетенциясы: жаттығу жұмыстары арқылы сөйлем құрауға дағдыландыру; жіктік жалғауды дұрыс қолданып, сөйлей білуге машықтандыру. Операционалды – дағды компетенциясы: өтілген мәтін арқылы ойлау қабілеттерін дамыта отырып, ойларын дәл нақты айтуға дағдыландыру, жаңа сабаққа байланысты арнайы тірек сөздерді қолданысқа енгізуге машықтандыру. Коммуникативті компетенция: тілдік материалдар бойынша жаттығу жұмыстарын орындап, сауатты жазу, оқыған мәтінді мазмұндап, берілген сұрақтарға дұрыс жауап беру дағдыларын қалыптастыру. Өзін-өзі дамыту компетенциясы: қазақтың танымал қоғам қайраткерлері туралы мәліметтер беру арқылы студенттердің өз бетінше ізденуін, шығармашылығын арттыру, ұлы тұлғалардың қоғамдық істерін білуге ұмтылдыру. 4.Негізгі ұғымдар: ұлы тұлға, зор сенім көрсету, қазақ зиялылары, аса көрнекті қайраткері, саяси әлеуметтік, мәдени рухани, қазба байлықтары, ғылыми мұра, аспан денелері, баспасөз тарихы, еңбек сіңірген қызметкер. 5. Сабақты өткізу жоспары (уақыты , минут) Ұйымдастыру кезеңі (2-3 мин.) Үй тапсырмасын сұрау ( 45-48 мин.) Жаңа сабақ Грмматикалық тақырып бойынша жұмыс ( 30 мин.) Лексикалық материалмен жұмыс Мәтін алдындағы жұмыс (15-18 мин.) Мәтін бойынша жұмыс ( 15 мин.) Мәтіннен кейінгі жұмыс ( 10 мин.) Жаңа сабақты қорыту (10 мин. ) Студенттің білімін тексеру (15мин.) Студенттің білімін бағалау (3 мин.)
Жіктік жалғау тек қана синткасистік қызмет атқарады. Жіктеу категориясы - қазіргі қазақ тілінде тек етістікке ғана тән қасиет емес, баяндауыш болып қызмет атқара алатын өзге де сөз таптарына, соның ішінде есімдерге де тән қасиет. Жіктік жалғауы, басқа қосымшалар сияқты сөзбен сөзді байланыстырады және қарым-қатынасқа келтіріп тұрады. Жіктік жалғауы жалғанған сөз үнемі баяндауыш қызметіне жұмсалып, бастауышпен жақтық, шақтық жағынан қиыса байланысып келеді. Жіктік жалғауы баяндауыш қызметінде келетін барлық сөздерге де жалғанады.
Жіктәік жалғаудың толық түрі және қысқа түрі бар: Толық түрі
Қысқа түрі І –м, -қ, -к ІІ –ң, -ңдар, -ндер -ңыз. –ңіз, -ңыздар, -ңіздер ІІІ жақта жіктік жалғау жалғанбайды. Жіктік жалғаудың қысқа түрі жедел өткен шаққа және шартты райлы етістікке жалғанады: бардым, барсаң, келдің, келсең, айтыңыз, көрсеңіз, барды, барса. В казахском языке, в отличие от русского, существительные, местоимения, прилагательные принимают личные окончания. Следует отметить, что личные окончания принимают и порядковые числительные: сен үшіншісің, мен екіншімін. Обратите внимание: Когда имена и глаголы сочетаются с отрицанием емес, то личные окончания принимают пін, мін бын.Мысалы: мен заңгер емеспін, дәрігермін. Жаттығулар: 1-жаттығу. Берілген сөздерге жіктік жалғауын жалғап, сөйлем құрастырыңыз. Дәрігер, инженер,заңгер, отыр, екінші, ақылды, сен. 2-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын қойыңыз. Сен бірінші курс студенті... . Біз практикада ауруханада болды... . Сендер сабаққа кешігіп келген жоқ... .Сіздер театрға барған жоқ ... Бүгін кезекші мен емес... 3-жаттығу. Берілген сөздерді қатыстырып, сөйлемдер жазыңыз. Қай сөз табы екенін анықтаңыз. Студентсіңдер, агрономсыз, көріктісің, үшіншімін, отырсың, оқыпты. 4-жаттығу. Қазақ тіліне аударып, жазып алыңыз. Он вчера не пошел в театр. Ты купил книгу С.Муканова «Ботагоз»? Вы прочитали роман М.Ауэзова «Путь Абая»? Нет, я не читал его, скоро прочту. Мы сидим за столом и слушаем урок. 5-жаттығу. Өлеңді мәнерлеп оқыңыз, жаттап алыңыз. Жіктік жалғауындағы сөздерді тауып, теріп жазыңыз. МЕН ҚАЗАҚПЫН Мен – қазақпын мың өліп, мың тірілген, Жөргегімде таныстым мұң тілімен. Жылағанда жүрегім, күн тұтылып, Қуанғанда күлкімнен түн түрілген. Мен қазақпын, ажалсыз анамын мен, Құрсағыма сыйдырам даланы мен. Пәк сәбимін бесікте уілдеген, Дәуірлермен құүрдаспын, данамын мен. Мен жігітпін, айқасқа, сынға асықпын, Жүрегі бар кеудемде шын ғашықтың. Жанартаудай жойқынмын жұлқынғанда, Шарықтасам, қыран боп шыңға шықтым. Мен қара көз сұлумын, сайтан қызбын, Сайрай қалсам, тілімнен бал тамыздым. Сүйер болсам, өмірдей өле сүйдім, Қас батырмен қайрасқам балтам жүзін. Ж.Молдағалиев Мәтін алдындағы жаттығу жұмыстары 1-тапсырма. «Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері» мәтіні бойынша кездесетін жаңа сөздер мен сөз тіркестерін оқып, есіңізге сақтаңыз.
2-тапсырма. Мәтін бойынша берілген сөз тіркестерін оқытушының көмегімен орыс тіліне аударыңыз. Курсивпен берілген сөз тіркестеріне сөйлем құрастырыңыз. Қоғамдық және мемлекеттік істер, ұлт - азаттық көтеріліс, өшпестей із қалдыру, ұйымдастырушы, тау-кен ісі саласы, орденмен марапатталу, негізін салған, теміржол құрылысы, металлогениялық болжам карталары. 3-тапсырма. Мәтінді оқып шығып, орыс тіліне аударыңыз. Қазақтың танымал қоғам қайраткерлері Елімізде қоғамдық және мемлекеттік істерге араласып, басшылық жасаған қайраткерлер көптеп саналады. Олардың бірі Қазақстандағы ұлт - азаттық көтеріліске және мемлекеттік істерге басшылық жасаса, енді бірі әр ғылым саласында жаңалық ашып көлемді еңбектер қалдырды. Қазақтың танымал қоғам қайраткерлеріне Ә.Бөкейханов, Т.Рысқұлов, Д.Қонаев, Қ.Сатпаев, Ә.Марғұлан т.б ірі тұлғалар жатады. Әлихан Бөкейханов (1866-1938ж.ж) -19 ғ. соңы мен 20 ғ.басындағы қазақ зиялылары, қоғам және мемлекет қайраткерлері қатарындағы аса ерекше, Алашорда мемлекеті мен Алаш партиясын (1917-1920ж.ж) ұйымдастырушы әрі төрағасы, публицист, ғалым, аудармашы ретінде қазақ халқының саяси әлеуметтік, мәдени рухани тарихында өшпестей із қалдырған ұлы тұлға. Ол 1866 жылы қазіргі Қарағанды облысының Ақтоғай ауданында туған. 1917жылы желтоқсанда бүкіл қазақтардың құрылтайында Алаш автономиясы жарияланып, Ә.Бөкейханов сол алғашқы Қазақ республикасының тұңғыш төрағасы (президенті) болып сайланады. Тұрар Рысқұлов (26.12.1896.-10.02.1938) - көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері, саясатшы, ғалым, Кеңес Үкіметі мен Компартияның Түркістандағы аса көрнекті қайраткері. 1918-37жылдар аралығында әр түрлі мемлекеттік басшылық қызмет атқарды.1926 жылдан бастап (11жыл) Тұрар Рысқұлов Қазақстан автономиялы Республика ретінде құрамына кірген Ресей Федерациясы Халық Комиссарлар Кеңесі төрағасының орынбасары болып істеді. Тұрар Рысқұлов - Орта Азиядағы ең бірінші Кеңес тарихшыларының бірі. Ол Қазақстандағы ұлт-азаттық қозғалысқа, ауылдарда социализмнің орнауына, қазақ баспасөз тарихына, Түркістан-Сібір теміржол құрылысына және тағы басқа мәселелерге арнап кітаптар, ғылыми мақалалар және кітапшалар жазды. Т.Рысқұлов 10- нан астам кітаптың, тарихи және экономикалық тақырыптарға арналған 100-ден астам гаэет, журнал мақалаларының авторы. Оның редакциялауымен 7 кітап жарық көрді. 1938 жылы Т.Рысқұлов репрессия құрбаны болды. Дінмұхаммед Ахметұлы Қонаев (1912-1993ж.ж.)-КСРО және КОКП Орталық Комитетінің, Кеңестік Қазақстанның аса көрнекті басшысы, академик. Қазақстанның мәдениеті мен экономикасын дамытуға ерекше үлес қосқан ұлы тұлға. Социалистік Еңбек Ері атағын үш рет алған (1972,1976,1982 ж.ж.) 1952 жылы 17 сәуірде Қазақстан ғалымдары зор сенім көрсетіп, Д.Қонаевты Қазақ КСР ҒА-ның академигі және оның президенті етіп сайлады. Тау-кен ісі саласының ірі ғалымы Д.Қонаев Ғылым академиясының дамуы жолында зор еңбек сіңірді. Қаныш Имантайұлы Сәтбаев (1899-1964.ж.ж) - аса көрнекті ғалым, академик. Қазақстан ғылымының негізін салған. Қазақ КСР Ғылым Академиясының шаңырағын көтерген және оның тұңғыш президенті. Қ.Сәтбаев 1958 жылы Орталық Қазақстанның металлогениялық болжам карталарын жасағаны үшін ғылым саласында тұңғыш Лениндік сыйлыққа ие болды. 1963 жылы геология ғылымын дамытып, Қазақстанның қазба байлықтарын зерттеудегі еңбектері үшін төртінші рет Ленин орденімен марапатталды. Қазақта тұңғыш аспан денелеріне есімі берілген ғұлама және тұңғыш академик атағын алған ғылым адамы. Әлкей Хақанұлы Марғұлан (1904-1985ж.ж) Ақпеті болысында (қазіргі Павлодар облысы, Баянауыл ауданы) дүниеге келді. Ол - Қазақстан археология мектебінің негізін салушы, ғылымның көптеген салалары этнография, тарих, шығыстану, әдебиеттану, өнертану бойынша көрнекті қайраткер. Филология ғылымдарының докторы (1945), Бүкілодақтық География қоғамының толық мүшесі, Қазақ КСР ҒА академигі (1958), профессор (1960), Қазақ КСР ғылымының еңбек сіңірген қызметкері (1961). Ә.Марғұлан 1943 жылдан Оңтүстік Қазақстандағы Сырдария, Шу, Талас өзендері бойында және көне Отырар, Сауран, Сығанақ қалаларының орындарында қазба жұмыстарын жүргізіп, соның негізінде «Ежелгі Қазақстан қалалары мен құрылыс өнерінің тарихынан» («Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана») деген монографиялық еңбек жазды. Ол – тарих, археология, этнография, әдебиет және өнер тарихынан 300-ден астам ғылыми зерттеу жұмысының, 100-ден астам энциклопедиялық мақалалардың авторы. Академик Ә.Х.Марғұлан берілген мәліметтер бойынша 14 томдық негізгі еңбектерінен тұратын зор ғылыми мұра қалдырды. Әлкей Марғұланның ұзақ жылғы қоғамдық өмірдегі және ғылымдағы үлкен еңбегі жоғары бағаланып, ол Ленин және Еңбек Қызыл Ту ордендерімен және бірнеше медальдармен марапатталды. 4-тапсырма. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіз. Қазақтың танымал қоғам қайраткерлерін атаңыз. Әлихан Бөкейханов кім? Қайда дүниеге келген? Тұрар Рысқұлов туралы не білесіз? Қазақ КСР Ғылым Академиясының тұңғыш президенті кім? Әлкей Марғұлан кім? Оның қоғамдық қызметтері қандай? Д.Қонаев қандай қоғамдық қызметтер атқарды? 5-тапсырма. Тірек сызбаны пайдаланып, мәтін құраңыз. 
Студенттің білімін бақылау Когнитивті – білім компетенциясы: Тест тапсырмалары: жүктеу/скачать 5,28 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|