Вклад Ч.Ч. Валиханова в исследование истории народов Центральной Азии
Аннотация
В данной статье рассматривается вклад Ч.Ч. Валиханова в изучение истории народов, населявших территорию Центральной Азии в эпоху древности, средневековья и нового времени. Исследователь отмечает относительно мягкий климат, тучные луга Илийского края, Семиречья и побережья озера Иссык-Куль, выгодные для ведения скотоводческого и земледельческого хозяйства. Поэтому в этих местах утвердились, в разное время, сильные орды: юечжи, усуни, саки, дулу и другие. Востоковед установил роль духовных лиц – ходжей в обществе, показав их междоусобную борьбу на политической арене Восточного Туркестана на примере черногорцев и белогорцев. Ученый убедительно показал, как завоеватели Восточного Туркестана умело использовали разногласия между ходжами, переросшие в враждебные отношения в борьбе за светскую власть, на примере установления власти джунгарских ханов в этой стране, поддерживавших то одну, то другую сторону враждующих партий. Он высказал свое мнение об этнической принадлежности юечжи. Ч.Валиханов считал, что юечжи являются тюркским народом, а не ирано-язычным. В исследованиях ученого заметное место занимает сложение казахского народа, образование Казахского ханства и определение этнонима «казах». По его мнению, сложение казахского народа и время правления Алаш-хана относится к середине XIV века.
Ключевые слова: Семиречье, грамота, Кашгар, ходжа, путешественник, аксакал, торговля, тюре, Джангир, крепость.
Андатпа
Бұл мақалада Ш. Ш. Уәлихановтың ежелгі, Орта ғасыр және жаңа заман дәуірінде Орталық Азия аумағын мекендеген халықтардың тарихын зерттеуге қосқан үлесі қарастырылады. Зерттеуші салыстырмалы түрде жұмсақ климатты, шүйгін шөпті, Іле өлкесінің, Жетісу мен Ыстықкөл көлінің жағалауын, мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы үшін тиімді деп есептейді. Сондықтан да бұл жерлерде әр уақытта мықты ордалар орнады: юечжи, усундар, сақ, дулу және басқалар. Шығыстанушы қаратаулықтар мен ақтаулықтардың мысалында Шығыс Түркістанның саяси аренасында өзара күресін көрсете отырып, қоғамдағы рухани тұлғалар – қожалардың саяси басшылық үшін өз ара күресін көрсетті. Ғалым Шығыс Түркістанды жаулап алған жоңғар хандары өз билігін орнату мақсатында, бір есе бір партияны, бір есе екінші партия жағын қолдап, елді әлсіретіп, Шығыс Түркістанда өз биліктерін орнатты. Ол юечжаның этникалық тегін зерттеп, олардың иран тілдес емес түрік тілдес екенің дәлелдеді. Ғалымның зерттеулерінде қазақ халқының, Қазақ хандығының құрылуы және «қазақ» этнонимінің анықтамасы елеулі орын алады. Оның пікірінше, қазақ халқының қалыптасуы және Алаш ханның басқару уақыты XIV ғасырдың ортасына жатады.
Достарыңызбен бөлісу: |