С. С. Жанибекова Қазақстан Республикасы
Отандық зерттеушілердің еңбектеріндегі оқу қызметін өзін-өзі реттеу тұжырымдамасы
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
ШАКЕН ФАРИЗА
| 1.2. Отандық зерттеушілердің еңбектеріндегі оқу қызметін өзін-өзі реттеу тұжырымдамасы.
Ал енді жаңартылған білім мазмұны деген не? Бұл дәстүрлі оқытудан жаңа оқыту, сындарлы оқыту форматына көшу деген сөз. Ал енді жаңа мазмұнға неге көшу керек болды? Ол біздің қоғамға не үшін қажет? Кейде мұғалімдердің өздері «Неге біз дәстүрлі оқытуда жүре бермейміз?», «Анау кеңестік заманнан келе жатқан оқыту үрдісінен неге бас тарттық?» деп сауал қойып жатады. Ең басты себеп – заманның өзгеруі. Қоғамдағы алпауыт өзгерістердің өзі бізді осыған алып келіп отыр. Төртінші, индустриялық-инновациялық даму, ғылым мен техниканың қарыштап алға жылжуы, адам санасының ғылымға, техникаға бет бұруы – осының бәрі жаңартылған білім мазмұнына көшуге мәжбүр етуде. Қазіргі адамдар өте мобилді. Олардың тез қозғалғыштығы, ақпаратты тез қабылдап, тез меңгеріп, тез жауап айтуы – бүгінгі ұрпақ санасының жаңғыруын білдіреді. Мысалы, бүгінгі болып жатқан ақпарат ертең біз үшін ескі болып қалуы мүмкін. Осыдан он жыл бұрын немесе бес жыл бұрын ақпараттарға қолжетімділік аз болған. Қазір кез келген ақпаратқа қол жеткізуге болады. Тіпті дүниенің қай бұрышында болып жатқан жаңалықты ана тіліңізде, болмаса өзге тілде ғаламтор желісі арқылы оңай тауып аласыз. Содан кейін білім берудегі инновация, саяси-әлеуметтік мүмкіндіктердің кеңеюі – осы мәселелер, міне, білім мазмұнын жаңартуды талап етеді. Жаңағы айтқан тез қозғалғыш, тез ақпаратты қабылдағыш оқушыға біз енді дәстүрлі жолмен білім бере алмаймыз. Ол бала ондай білімге қанағаттанбайды. Жаңаша әдіс-тәсіл керек. Жаңартылған білім беру ұғымы, ғалымдардың пікірінше, метафора ретінде қалыптасуды жалғастыруда және әлі де бар; бірақ Тұжырымдаманың өзін түсінуге және ашық білім беру тәжірибесін құруға деген қызығушылық қазір өте үлкен және қазіргі педагогикалық теорияда да, нақты білім беру практикасында да көрінеді. Қазіргі ақпараттық қоғам өз азаматтарының дербес, белсенді әрекет етуге, шешім қабылдауға, өзгеретін өмір сүру жағдайларына икемді бейімделуге мүдделі, сондықтан ол оқу орындарының барлық түрлеріне, ең алдымен мектепке, көптеген зерттеушілер атап өткендей, қабілетті түлектерді даярлау міндетін қояды: - өзгермелі өмірлік жағдайларға икемді бейімделу, өздігінен қажетті білім алу, шебер қолдана білу, оларды әр түрлі проблемаларды шешу үшін практикада қолдана білу, өмір бойы өмір сүру барысында өз орнын таба білу; -өз бетінше сыни тұрғыдан ойлау, шынайы шындықта туындайтын проблемаларды көре білу және қазіргі заманғы технологияларды пайдалана отырып, оларды ұтымды шешу жолдарын іздеу; олар алған білімдерді, оларды қоршаған шындықта қайда және қалай қолдануға болатынын нақты түсіну; жаңа идеялар тудыруға, шығармашылық ойлауға қабілетті болу; - ақпаратпен сауатты жұмыс істеу (белгілі бір мәселені шешу үшін қажетті фактілерді жинай білу, оларды талдау, проблемаларды шешу гипотезаларын ұсыну, қажетті жалпылау жасау, ұқсас немесе балама шешімдермен салыстыру, статистикалық заңдылықтарды белгілеу, дәлелді тұжырымдар жасау, алынған қорытындыларды жаңа проблемаларды анықтау және шешу үшін қолдану); - әр түрлі әлеуметтік ортада қарым-қатынаста болу түрлі салаларда бірлесіп жұмыс істей білу, алдын алу немесе кез-келген қақтығыс жағдайынан шебер шығу; - өз адамгершілігін, интеллектісін, мәдени деңгейін дамыту үшін өз бетінше жұмыс істеу. [91] Жақында, Л.B. Велентейчик, H. H. Гладченкова, В.М.Лоскутниковалардың айтуынша бұл мәселені білім берудің дәстүрлі тәсілінде, сабақтың сыныптық-сабақ жүйесіне көбірек бағытталған дәстүрлі оқыту құралдарында оны жүзеге асырудың нақты жағдайларының болмауына байланысты шешу мүмкін болмады. Соңғы 10-15 жыл ішінде мұндай жағдайлар әр түрлі дәрежеде жасалады. Көптеген дереккөздерді талдап, соңғы онжылдықтағы педагог-зерттеушілердің идеялары мен пікірлерін салыстыра отырып (М. Ю. Бухаркина, М. В. Моисеева, А. Е. Петров, Е. С. Полат және т. б.), бұл үшін қажетті жағдайлардың келесі тобын бөліп көрсетуге болады: - әрбір оқушыны белсенді танымдық процеске тарту, оның осы білімді практикада қолдану және осы білімді қайда, қалай және қандай мақсатта қолдануға болатынын нақты анықтау мүмкіндігі; - белгілі бір коммуникативтік дағдыларды көрсете отырып, түрлі мәселелерді шешуде бірлесіп жұмыс істеу мүмкіндігі; - өз аймағындағы басқа мектептердегі, елдің басқа аймақтарындағы және тіпті әлемнің басқа елдеріндегі құрдастарымен кең қарым-қатынас жасау мүмкіндігі; -өз мектебінің ақпараттық орталықтарында ғана емес, бүкіл әлемнің ғылыми, мәдени, ақпараттық орталықтарында белгілі бір проблема бойынша жеке тәуелсіз, бірақ дәлелді пікір қалыптастыру, оны жан-жақты зерттеу мүмкіндігі үшін қажетті ақпаратқа еркін қол жеткізу мүмкіндігі. Бұл міндеттерді шешу тек мектептің ғана емес, бүкіл қоғамның кешенді күш-жігерін талап етеді. Көптеген зерттеушілердің пікірінше, білім берудің жаңа парадигмасы қажет: оқушы - пәндік-ақпараттық орта (оның ішінде жаңа ақпараттық технологиялар) - білім берудің барлық түрлеріне, барлық білім беру жүйелеріне тән мұғалім. Бұл шарттарды іске асыру тек Жаңартылған білім беру жағдайындағана мүмкін болады. Білім беру кеңістігі ұғымы білім беру процесінің маңызды сипаттамасы болып табылады, ол педагогикалық ғылымның дамуымен ғана емес, сонымен бірге қоғамда болып жатқан басқа да іргелі процестермен тығыз байланысты. Кейбір басқа кеңістіктермен өзара байланыста білім беру кеңістігі туралы идеяларды қалыптастыру қоғамды ақпараттандыру және компьютерлендіру, атап айтқанда әртүрлі білім беру жүйелерінің неғұрлым қарқынды өзара әрекеттесуі нәтижесінде мүмкін болды [36]. Педагогикалық ғылымда жаңартылған білім беру ұғымы білім беру процесінің маңызды сипаттамасы болып табылатын және қоғамның, оның мәдени қызметінің іргелі сипаттамасы ретінде білім берудің дамуының негізгі кезеңдері мен заңдылықтарын көрсететін ұғым ретінде анықталады; білім беру мен тәрбие идеяларын біріктіретін және білім беру шеңберін білім беру оқиғаларымен, мәдени трансляция құбылыстарымен, әлеуметтік тәжірибемен, жаңа ұрпақтың жеке мағыналарымен қалыптастыратын к А. А. Веряев және И. К. Шалаев арнайы ұйымдастырылған, құрылымдалған, әлеуметтендірілген білім беру ортасы - әлеуметтік және жеке тәжірибені тарату, мәдениетті дамыту функцияларын орындайтын медиа білім беру кеңістігіне айналып, оның мәнін құрайтынын атап өтті. Білім беру кеңістігі ұғымы екі негізгі идеяны біріктіреді - кеңістік идеясы және білім беру идеясы. Білім беру кеңістігі кез-келген мүмкін білім беру жүйелерінің, олардың компоненттерінің, білім беру оқиғаларының белгілі бір білім беру ұзақтығын, құрылымдық қатар өмір сүруін және өзара әрекеттесуін көрсетеді. Білім беру кеңістігі білім беру қызметтерінің көлемімен, білім беру ақпаратының күші мен қарқындылығымен, қоғамның білім беру инфрақұрылымымен сипатталады. Ғалымдардың көзқарасы бойынша жаңартылған білім беру кеңістігін анықтауға формальды (ақпараттық) тұрғыдан да жүгінуге болады. Егер білім беру қызметі мен білім беру ақпараты ұғымын негізге алатын болсақ, онда білім беру кеңістігін білім беру қызметтері жүзеге асырылатын кеңістік ретінде анықтауға болады [36]. Ақпараттандыру және жаһандану-қазіргі білім беру жүйесінің дамуына түбегейлі әсер ететін негізгі факторлар. Олардың үйлесімі негізінен білім берудің жаңа түрінің - "жаңартылған білімнің"пайда болуын алдын-ала анықтады. Н. Д. Никандровтың пікірінше, бұл термин метафоралық, қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологияларды қолдана отырып, білім алудың әртүрлі формаларының үйлесімін білдіреді. Бұл тұрғыда ашық білім беру жүйесі бірыңғай ақпараттық-білім беру кеңістігінің интегралды нысаны болып табылады, ол білім беру қызметтерін ел ішінде де, шетелде де кеңінен таратуға мүмкіндік береді. Ресейдің және Қазақстанның жаңартылған білім беру порталының анықтамасы бойынша," Жаңартылған білім беру — бұл кез-келген адамға қол жетімді, оның білім беру деңгейін талдамай және жеке курсты, білімді формализациялау негізінде дамитын бағдарламаның кезеңділігі мен ұзақтығын реттеместен қол жетімді білім алудың икемді жүйесі.Қашықтықтан оқытудың ақпараттық және педагогикалық технологияларын қолдана отырып, оларды беру және бақылау". Интернеттегі оқыту білім берудің барлық деңгейлерінде, мектептен бастап, дәстүрлі формаларды біртіндеп тарай бастайды. Білім беру процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық Интернет-технологияларды кеңінен қолдану жаңа интегралдың пайда болуын анықтайтын күндізгі, сырттай және басқа да дәстүрлі білім беру нысандары арасындағы сызықты жояды Бірқатар ғалымдар (В.И. Вовна, И. Б. Львов, И. А. Морев, ал Г. Фалалеев, Л. С. Шушпанова) планетарлық ауқымда ашық білім беру технологияларын әзірлеуді және кеңінен енгізуді жаңа мыңжылдықтың проблемасы деп атайды. Оның шешімін өзінің міндеті деп жариялаған Халықаралық ұйымдардың бірі-ЮНЕСКО. Біз білім алушылардың оқу іс-әрекетінің өзін-өзі реттеудің мәні мен құрылымын зерттеген отандық зерттеушілердің жұмыстарына жүгінеміз. В.И. Моросанова, О. А. Конопкин және т. б. жалпы педагогикалық жұмыстардан басқа, отандық ғылымда өзін-өзі реттеуді қалыптастыру проблемасының жекелеген аспектілері туралы зерттеулер бар. Бастауыш [71] және орта [58, 63, 76] мектептер мен оқушыларде өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуөзін-өзі реттеудің жас ерекшеліктері, сондай-ақ оқушылардың өзін-өзі реттеудің жеке стильдері зерттелді [36, 45]. Орта мектепте кейбір пәндік курстарды, мысалы математиканы [91] және физиканы [107], кәсіптік, оқу - кәсіптік қызметтің және кәсіптік бағдарлаудың әртүрлі түрлеріндегі реттеуші процестерді игеру процесінде оқу іс-әрекетінің өзін-өзі реттеуін қалыптастыру мүмкіндіктері бойынша зерттеулер жүргізілді [39, 84]. Өзін-өзі реттеудің жоғарыда аталған зерттеулері оның ерекшеліктерінің алуан түрлілігін анықтады, нәтижесінде осы Тұжырымдаманың бірнеше анықтамалары өзін-өзі реттеу ретінде қарастыруға болады: - "субъектінің ішкі және сыртқы белсенділігінің барлық түрлері мен нысандарын бастамашылық ету, құру, қолдау және басқару бойынша жүйелі ұйымдастырылған психикалық процесс" (А. К. Осницкий) [44]; - "адамның өзі қабылдаған мақсаттарға қол жеткізуді жүзеге асыратын жүйелі түрде ұйымдастырылған ішкі психикалық белсенділігі, оны кез-келген қызметтің, өзін-өзі танудың, қарым-қатынастың және жалпы мінез-құлықтың субъектісі ретінде жеке адамның психикалық дамуының өлшемі мен нәтижесі деп санауға болады" (В. И. Моросанова) [73]; - функционалды реттеуші компоненттерде (О. А. Конопкин) көрініс табатын адамның тұтас психикасының ең жалпы функциясы [44]; - адамның іс-әрекетін жүзеге асыру процесі, оның мақсаты өз іс-әрекеті мен мінез-құлқын басқару, өзін-өзі игеру (А. В. Быков және т. и. Шульга) [13]; - адамның субъективті белсенділігінде көрінетін және белгілі бір жеке қасиеттерінің қалыптасуын көрсететін қабілеті (К.А. Әбілханова-Славская) [1]. Біз отандық ғалымдардың еңбектерінде ұсынылған қызметтің өзін-өзі реттеу модельдеріне жүгінеміз. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|