С. С. Жанибекова Қазақстан Республикасы
Жұмыстың практикалық мәні мен маңыздылығы
жүктеу/скачать 0,77 Mb.
|
ШАКЕН ФАРИЗА
- Бұл бет үшін навигация:
- Жұмыстың ақпараттық базасы
- Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы және зерттеу нәтижелерін жариялау.
- Магистрлік диссертацияның құрылымы
- 1.1. Өзін-өзі тану мен өзін-өзі реттеуді дамыту мәселелері.
| Жұмыстың практикалық мәні мен маңыздылығы-мектептің оқу процесінде қолдануға болатын оқушылардың өзін-өзі реттеу мен метатанымдық қабілетін дамыту мақсатты түрде қалыптастыру бағдарламасын әзірлеу және оқу процесінде қолдану.
Өз қызметін бағалау үшін мотивациялық дағдыларды меңгеру деңгейіндегі мұғалімдердің диагностикалық әдістемесін және оқушылардың мотивациясын зерттеу әдістемесін қамтитын дамыған диагностикалық бағдарламаны мектеп мұғалімдері оқу процесінде модель мен технологияны жүзеге асыру барысында өз қызметін бағалау үшін қолдана алады. Жалпыға бірдей (ерекше емес) және жеке оқу пәндеріне тән педагогикалық әдістердің, әдістер мен құралдардың, сондай-ақ авторлық технологияда жүзеге асырылатын өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуұйымдастыру нысандарының жиынтығы қазіргі мектеп жағдайында оқушылардың өзін-өзі реттеу мен метатанымдық қабілетін дамыту тиімді қалыптастыруға мүмкіндік береді. Жұмыстың ақпараттық базасы. Қызылорда қаласындағы №253 мектептің ресми мәліметтері, отандық және шетелдік ғалымдардың зерттеу деректері, қалыптастыру бағдарламалары. Жұмыстың тәжірибелік маңыздылығы және зерттеу нәтижелерін жариялау. Зерттеудің негізгі тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық ғылыми–практикалық конференцияда (Швейцария, 05-09.03.2019) баяндалды. Зерттеу нәтижелерін психологтардың оқу семинарларына еңгізуге болады. Магистрлік диссертация тақырыбы бойынша жалпы көлемі 1,0 б.т. құрайтын 2 ғылыми мақала жарияланды, оның ішінде халықаралық ғылыми–тәжірибелік конференция материалдарында – 1, республикалық журналында–1. Магистрлік диссертацияның құрылымы. Жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытынды мен ұсыныстар және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. I ТАРАУ.ОҚУШЫЛАРДЫҢ МЕКТЕПТЕГІ ӨЗІҢ-ӨЗІ РЕТТЕУ МЕН МЕТАТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІҢ ДАМЫТУӨЗІН-ӨЗІ РЕТТЕУ МЕН МЕТАТАНЫМДЫҚ ҚАБІЛЕТТЕРІҢ ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕСІ 1.1. Өзін-өзі тану мен өзін-өзі реттеуді дамыту мәселелері. Білім беруді жаңғырту қазіргі қоғамның өзгеретін жағдайларда тиімді әрекет етуге дайын және қабілетті табысты жастарға әлеуметтік-экономикалық қажеттілігін іске асыру ретінде-кәсіби және әлеуметтік орта, іс-әрекет тәсілдерін, қызмет салаларын өзгерту, мамандықта әмбебап болу отандық білімге құзыреттілік тәсілін енгізуге әкелді. Оның мәні білім алушыларда танымдық, коммуникативті,ұйымдастырушылық шешімдерді өз бетінше шешудің белгілі бір қабілеті ретінде құзіреттіліктерді қалыптастыру болып табылады, Қазіргі заман талабына жауап ретінде өзін-өзі дамыту және өзін-өзі өзгерту қабілетін қалыптастыру, әртүрлі қызмет түрлерінде өзін-өзі жүзеге асыруға мүмкіндік беретін моральдық және басқа да міндеттер [10]. Білім беруді жаңғыртудың қазіргі кезеңінде негізгі болып табылатын белгіленген міндеттер оның субъектілеріндегі оқу қызметін тиімді өзін-өзі реттеуді дамыту және білім беру ұйымдарының оқытудың өзін-өзі реттеу түріне көшуі арқылы табысты іске асырылуы мүмкін.Тұжырымдаманың ережелеріне сәйкес "саналы өзін-өзі реттеу" ұғымы "адамның ішкі және сыртқы белсенділігінің барлық нысандары мен түрлерін бастау, қолдау және басқару үшін жүйелі түрде ұйымдастырылған психикалық процесс" деп түсіндіріледі . Өзін-өзі реттеудің жеке ерекшеліктерін сипаттау үшін В.И. Моросанованың еңбектерінде егжей-тегжейлі әзірленген "өзін-өзі реттеу түрлері" және "өзін-өзі реттеу стильдері" ұғымдары қолданылады. Іс-әрекеттің өзін-өзі реттеу қабілеті қазіргі жас жігіттің маңызды ерекшелігі ретінде танылады, сәйкесінше оны қалыптастыру әдістерін зерттеудің өзектілігі күмән тудырмайды. Отандық әдебиеттерде оқушылардың өзін-өзі реттеу қабілетін бағалау үшін әртүрлі ұғымдар қабылданды, атап айтқанда "жалпы білім беру (ұйымдастырушылық) дағдылары мен дағдылары", "рефлексивті дағдылар" . Бұдан әрі отандық және шетелдік зерттеушілердің білім беру қызметін өзін-өзі реттеу және білім алушылардың бойында, оның ішінде негізгі мектепте пәндерді игеру кезінде реттеуші дағдыларды қалыптастыру проблемалары туралы көзқарастары егжей-тегжейлі қарастырылады. Қызметтің өзін-өзі реттеуі-бұл адамның тұрақты болу қабілеті өзгеретін шындық жағдайында жұмыс істеу және тиімді әрекет ету, оның қасиеттеріне, қызмет құрылымының мазмұнына өзгерістер енгізу арқылы адам саналы түрде жүзеге асырады.Оқу іс-әрекетінде өзін-өзі реттеу өзін-өзі ынталандыру, оқу мақсаттары мен міндеттерін дербес белгілеу, оларды жүзеге асырудағы жеке мүмкіндіктерді өзін-өзі бағалау, оның әдістерін саналы түрде өзгерту арқылы жеке қасиеттер мен іс-әрекеттерді қажетті өзін-өзі түзету арқылы жүзеге асырылады. Оқу іс – әрекетінің өзін-өзі реттеуі-жүйелі ұйымдастырылған психикалық Білім [5; 14] оқу іс-әрекетінің өнімділігін және нәтижесінде оқу процесінің сапасын қамтамасыз етеді.Жаңа буынның білім беру стандарттарында ұсынылған қазіргі заманғы шындықтың сын-қатерлеріне тиімді жауап беретін жеке тұлғаны қалыптастыру бойынша қоғам алға қойған міндеттерді шешу білім беру мекемелерін жобалық қызметті дамытуға бағыттайды [12], ол өзінің психологиялық-педагогикалық мазмұнымен ішінара өзін-өзі реттейтін оқыту түрімен байланысты болуы мүмкін. "Оқытудың өзін-өзі реттеу түрі-бұл оқушының өзі басқаратын және реттейтін, оған оқытушы берген оқу материалының шегінен (өзін-өзі ынталандыру) шығуға, оқу тапсырмаларын шешуде тәуелсіздік пен бастамашылық танытуға, мұғаліммен және басқа оқушылармен тікелей өзара әрекеттесу жағдайында белсенді мақсат қоюға мүмкіндік беретін оқыту түрі.»[3, б. 38]. Оқытудың өзін-өзі реттеу түрі субъект-нысан-субъектте іске асырылады- математикалық өзара әрекеттесу, біріншіден-мұғалім (мұғалім, оқытушы) мен оқушылар арасында, екіншіден, олардың тәуелсіз танымдық іс – әрекетінде және оқу өзара әрекеттесуінде субъективті ұстанымдарын белсенді жүзеге асырған кезде. Белсенді субъект-нысан-субъективті өзара әрекеттесу процесінде оқушылар тек қажетті теориялық білімді, оқу дағдыларын қалыптастырып қана қоймай, сонымен қатар өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуөзін-өзі реттеу процесін анықтайтын жеке қасиеттер жүйесін құруы керек.Әрине, оқытудың өзін-өзі реттеу түріне бір уақытта көшу мүмкін емес (сонымен қатар ГЭФ-те ұсынылған жобалық оқыту, оқушылардың басым көпшілігінде оқу іс-әрекетінің өзін-өзі реттеуінің қалыптаспауына байланысты субъект-объект-білім алушылардың субъектілік өзара іс-қимылы арқылы оқытудың ішінара іске асырылатын өзін-өзі реттеу түрі [1; 6; 7; 9]. Оқытудың дәстүрлі жүйесі кезінде оқытуға және оқуға дағдыланған адамдарды өзін-өзі реттеу оқуына көшу үшін дайындау қажет, бұл оқушылар жағдайында оқу іс-әрекетінің тиімді өзін-өзі реттеуін дамытуда олардың субъектілік ұстанымын өзектендіруде көрініс табатын болады. Өзін-өзі реттеудің функционалды құрылымына сүйене отырып, оқу қайраткері- оқушылардың өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытутиімді өзін-өзі реттеуді дамытудың келесі бағытын ұсынамыз. Біріншіден, өзін-өзі реттеудің тиімділігіне қол жеткізуге болады субъективті компонентті дамыту-сенімділік пен тәуелсіздіктен бастап, өзін-өзі бағалауға дейінгі оқушылардың психологиялық сипаттамаларын түзету. Екіншіден, өзін – өзі диагностикалаудан жоспарлау мен мақсат қоюға дейінгі өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуөзін-өзі реттеуді дамыту желісін жүзеге асыру арқылы олардан мотивация мен өзін-өзі бағалауға; мақсатты жүзеге асыруға ынталандыру мен өзін-өзі бағалаудан және мақсат қоюдан оқу іс-әрекетінің нәтижесіне дейін. Үшіншіден, оқушының оқу іс-әрекетіне психикалық дамудың қазіргі кезеңінде беделді болатын жеке маңызды ересек адамды қосу арқылы (мысалы, сынып жетекшісі, педагог-психолог, куратор, пән мұғалімі және т.б.). Төртіншіден, білім алушыларды олар үшін белгілі бір жаңалық болып табылатын және бастамашылық, дербестік, сенімділік, өзін-өзі бақылау, өзін-өзі тану көріністерін талап ететін қоғамдық жұмыстың әртүрлі түрлеріне тарту арқылы; оқу іс-әрекетінің өзін-өзі реттеуін қамтамасыз ететін барабар өзін-өзі бағалауды, коммуникативтік дағдыларды, рефлексияны қалыптастыру бойынша тренингтік іс-әрекет. Өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытутиімді өзін-өзі реттеуді дамыту өзін-өзі реттеу механизміндегі жеке қасиеттердің маңыздылығын ескере отырып, тәуелсіздік пен сенімділіктен бастап, іс-әрекетті реттеу тұрғысынан осы процеске басқа да маңызды жеке қасиеттерді: бастамашылық, танымдық белсенділік, табандылық, эмпатия, әдептілікті біртіндеп тарту керек . Жоғарыда аталған белгілерді қалыптастырудың ұсынылған тетігін іске асыру жеке тұлға өзін-өзі бағалаудың барабар сипаттамаларының тұрақты көріністеріне және өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытутиімді өзін-өзі реттеуге ықпал етеді. Оқу қызметінің өзін-өзі реттеуін дамыту және оңтайландыру тәсілдері оқушылар мен оқушылар ерекшеленеді. Оқушылар үшін (орта және үлкен жасөспірімдер) ең тиімдісі-жеке психокоррекциялық жұмыс [3], ол оқушылардың эмоционалды күйлерімен жұмыс істеуге дейін азаяды. Ең алдымен, сенімділік эмоцияларына әсер етеді-күмән, оның ауытқуы ерекше жағдайдың қарқынды әсерінен туындайды. Сенімділік-күмән эмоцияларымен жұмыс істеу және сенімді мінез-құлық дағдыларын дамыту психологиялық тренингте жүзеге асырылады. Мұндай тренингтің негізгі идеясы-сенімділік тұжырымдамасы белгілі бір уақытта адамның өзіне, сыртқы жағдайларға қатысты барабар мінез-құлқын орнату тәжірибесі ретінде белгіленеді. Сенімділік-бұл оқушының өзін-өзі бағалауының эмоционалды көрінісі. Өзін-өзі бағалаудың эмоционалды компонентін түзету арқылы біз оқушының өзін-өзі бағалауына әсер етеміз. Адамның іс-әрекеттегі жетістігі әрқашан оның сәтті нәтижесіне деген сенімділікпен де, адамның өз қабілеттеріне деген сенімділігімен де байланысты, бұл дағдылар мен дағдылардың жетіспеушілігінен гөрі өзіндік құндылық сезімінің жетіспеушілігіне немесе асып кетуіне байланысты. Тренингте мінез-құлықтың жаңа үлгілерін қалыптастыру тиімді, егер оның барысында өзіне және оның құқықтарына қатысты көзқарастар өзгерсе. Мұнда шешуші психологиялық әдіс мінез-құлықтың өзін-өзі жетілдіруі болып табылады, оның барысында мінез-құлық қалыптасады, ол серіктестің өз сезімдері мен тілектерін құрметтеу құқығына нұқсан келтірмейді. Біз ұсынған түзету-дамыту құралдарын енгізу- оқушылардың шығармашылық, танымдық және әлеуметтік белсенділігін жоғарылатады, тұлғааралық қарым-қатынас пен тиімді өзара әрекеттесудің жағымды дағдыларын қалыптастырады, өзін-өзі бағалауды қалыптастырады, бұл сайып келгенде өзің-өзі реттеу мен метатанымдық қабілеттерің дамытуөзін-өзі реттеудің тиімділігін және нәтижесінде жалпы үлгерім деңгейін арттырады. Оқушылардың оқу іс-әрекетінің өзін-өзі реттеуін дамыту және оңтайландыру мектепте оқудың алғашқы кезеңдерінде олардың бейімділігін арттырудан бастау керек-білім берудің жаңа жағдайларына, оның төмен деңгейіне, көп жағдайда бұл өзін-өзі бағалаудың жеткіліксіздігімен, коммуникативтіліктің төмен деңгейімен, оқушылардың мұғалімдер тарапынан жоғары бағаға бағдарлануымен, жалпы мектептегі өмірден аулақ болуымен байланысты. Осыған байланысты оқу орнында оқытудың бастапқы кезеңінде: а) оқу процесіне және өзіне осы процестің субъектісі ретінде құндылық қатынасын қалыптастыру; б) коммуникативтік дағдылардың даму деңгейін арттыру, топта жұмыс істеуге үйрету, дербестік пен бастамашылдықты қалыптастыру; в) оқу процесінде субъект-объект-субъектілік өзара іс-қимылдың негіздерін қалау, оқушылардың танымдық және шығармашылық дербестігін дамыту қажет. Қойылған оқыту міндеттерді іске асыру қалыптасқан мұны қайта қарауды қажет етеді. Білім беру процесі оқытудың белсенді және интерактивті әдістері мен нысандарын қарапайым енгізуді, білім алушылардың өзіндік жұмысын ұлғайтуды және оны мұғалімдердің бақылауын қажет етпейді. Оқушыларды әртүрлі оқу және оқудан тыс іс-шараларға тарту - белсенді оқыту әдістері (дискуссиялар, іскерлік ойындар, тренингтер), әлеуметтік-психологиялық және зияткерлік ойындар (брейн ринг түрі бойынша, "Не? Қайда? Қашан?", викториналар), жеке және топтық тестілеу және кеңес беру, кері байланыс оқушының жеке басының мотивациялық-ұйымдастырушылық, танымдық, мотивациялық-эмоционалды компоненттеріне әсер етуге мүмкіндік береді. Жеке және кәсіби өзін-өзі тану қажеттілігін өзектендіру, болашақ кәсіби қызметке қызығушылық пен құндылықты дамыту, өзіндік іс-әрекет дағдыларын дамыту, топтық жұмыс, қарым-қатынас, алғашқы кәсіби дағдыларды қалыптастыру бойынша семинарлар мен практикалық сабақтар барысында мақсатты жұмыс оқу іс-әрекетінің тиімді өзін-өзі реттеуін дамытуға және оның өнімділігін арттыруға ықпал етеді. Оқушылардың өзіндік жұмысы олардың оқу қызметінің ажырамас және маңызды бөлігі болып табылады. Онда мотивация, мақсаттылық, ұйымшылдық, білім туралы хабардарлық ең көп көрінеді. Шығармашылық белсенділікті, даралықты дамыту,іс-әрекетке жеке көзқарас оқушылардың өзіндік жұмысы оқу процесінде оларды қиындату бағытында өзгерістерге ұшырайтын көп деңгейлі,жеке және топтық өзіндік жұмыс тапсырмаларын орындаумен байланысты болуы керек. Тренинг оқушының жеке басын дамытудың тиімді құралы болып табылады. Арнайы психотерапиялық әдістер, іскерлік және ұйымдастырушылық-басқарушылық ойындар, топтық және тәуелсіз шешімдер қабылдаудың пікірталас әдістері, тұлғаның эмоционалды саласын, ойлау икемділігін, эмпатияны, көркемдік қабілеттерін дамытуға бағытталған тапсырмалар арқылы өзін-өзі тануды дамытуға бағытталған тренингтегі жұмыс. Оқушыларды оқыту үдерісіндегі конференциялар-шығармашылық белсенділікті арттырады, сыни ойлау қабілетін қалыптастырады, өз позициясын қорғау дағдыларын дамытады. Оқу немесе зерттеу міндеттерін, жобалық іс-әрекеттің нәтижелерін көпшілік алдында ұсыну арқылы оқушылар сенімділік, тәуелсіздік, жауапкершілік, өзін аудитория алдында ұстай білу, өз позициясын қорғау сияқты жеке қасиеттерді өзектендіреді. Бәсекеге қабілетті іс-шаралар (брейн ринг түріндегі зияткерлік ойындар, викториналар, О. В. Дашкевичтің [2] эксперименттерінің мысалы бойынша арнайы құрылған бәсекелестік жағдайлар, мысалы, А. Г. Писненко жұмысында тікелей немесе ойын түрінде ұсынылған. [13], жарыс барысында және аяқталғаннан кейін кері байланыс: а) зияткерлік ойындар мен викториналар жағдайында-олардың шығармашылық және танымдық белсенділігін, тәуелсіздігін арттырады, проблемаға қатысты әртүрлі көзқарастарды ескеру дағдыларын дамытуға ықпал етеді, топта сәтті жұмыс істеу қабілетін қалыптастырады, қарым-қатынастағы белгісіздік кедергілерін жеңуге көмектеседі; б) арнайы құрылған бәсекелестік жағдайлар жағдайында міндеттерді шешуге мүмкіндік берді,жеке тұлғаның эмоционалды-сауық саласын реттеу, жағдайды дұрыс қабылдауды және сәтсіздік жағдайында оң бағытталған эмоционалды реакцияны, дұрыс мақсат қоюды, өзіне деген сенімділікті және нәтижесінде өзін-өзі бағалауды қалыптастыру. Өзін-өзі реттеуді дамытуда бәсекеге қабілетті құралдарды қолдану- оқушылар алдыңғы ойындардың оқиғаларын толығымен эмоционалды түрде аман алып қалу үшін және оларға үйреніп, қызығушылығын жоғалтпау үшін айына бір реттен жиі емес әрекет жасау керек. Н. А. Менчинская атап өткендей, қызметтің өзін-өзі реттеу процесі, барлығы- өзін-өзі диагностикалаудан басталып, ішкі жұмыстың қиын жолынан өтіп, өзін-өзі растау және өзін-өзі түзетумен аяқталуы керек [11]. Тиімді өзін-өзі реттеуді дамытудың ұсынылған құралдары мен нысандары: а) білім алушылардың жеке басының қасиеттері мен қасиеттерінің даму деңгейінің өзін-өзі диагностикалауын; б) өзін-өзі реттеудің ұйымдастырушылық-қызметтік компонентінің құрамдас бөліктерінің дамуын түзетуді қамтитын оқу іс-әрекетінің өзін-өзі реттеудің символдық-белгілік моделіне негізделген және байланысты; в) эмоциялық-еріктік компоненттің дамуын түзету; г) мотивациялық-ұйымдастырушылық компонент компоненттерінің дамуын түзету; д) интеллектуалды компонент компоненттерінің дамуын түзету; е) жұмыстың реттілігін, ұзақтығын, қарқыны мен ырғағын түсіну; ж) қарым-қатынас пен іс-әрекеттегі мінез-құлқының тұрақты көрінісі, жасалған, қол жеткізілген, өзін-өзі түзету және болашақ дамудың шекараларын анықтау. Оқу қызметін өзін-өзі реттеу компоненттерінің қалыптасуынан оның табыстылығы мен сапасы байланысты болады, осыған байланысты педагогтің кәсіби қызметі оқу қызметі субъектілерінің өзін-өзі реттеудің жеке компоненттерін қалыптастыруға, олардың шығармашылық және зияткерлік қабілеттерін ашуға бағытталуы тиіс. жүктеу/скачать 0,77 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|