С. В. Кожанова Жалпы иммунология

354
III Бөлім. Адаптивті иммунитет
Трансплантат тұрактамауының эффекторлы, ең соңғы кезеңінде 
негізінен, Т-лимфоциттер катысады. Мысалы, туа біткен айырша 
безсіз, демек функционалды Т-лимфоциттері жок «писіе»-тышкандар, 
салынған тіндерге тұрактамау серпілісін аткара алмайды; сондыктан 
олар ксенотрансплантатты кабылдай алады. Баска жағдайларда, транс- 
плантат кабылдаған тышкандардан алынған Т-жасушалар көмегімен, 
сингенді (генетикалык біртекті) тышкандарға екіншілік тұрактамау 
серпілісін көшіруге болады.
Т-жасушалык субпопуляциясын талдау, аллогендік тіндердін 
тұрактамауына СГ34*-те, С 0 8 +-де катысатындығын көрсетеді. Т-жа- 
сушалык субпопуляциясының С 0 4 + және СӘ8+ Т-жасушаларынын 
кызметтері 
тышкан-реципиенттерде, 
Т-жасушалардын 
екеуінде 
әлсірететін моноклонды антиденелерді енгізіп және содан кейін 
тұрактамау серпілісінін жылдамдығын өлшеп, көрсетілген. Экс- 
периментте тек С 0 8 + субпопуляциясын алыстату, трансплантат 
бітісуіне колайлы жағдай жасамағаны және бакылау тобындағы 
тышкандардағыдай жылдамдыкпен трансплантаттын істен шыкканы 
(15 күнде) көрсетілген. Тек С 0 4 т популяциясын алыстату, алмастырып 
салған тіннің бітісу мерзімін 15 күннен 30 күнге дейін ұзарткан. Де- 
генмен, Т-жасуша субпопуляциясынын екеуін де алыстаткан кезінде, 
аллогендік трансплантаттын тұракталуы ұзак уакытка дейін барған 
(60 кұнге дейін). Бұл зерттеулер, Т-жасушалық субпопуляциясынын 
С 0 4 + және С 0 8 +-жасушалык екеуі де, тұрактамау катысатынын 
және осы екі субпопуляциялардын кызметкерлігі айқын тұрактамау 
серпілісіне әсер ететіндігін көрсетеді.
СЭ8+ Т-жасушаларға МНС I және II класс антигендері нысана 
болуы мұмкін. Сонымен бірге, егер Т-киллерлер негізі I класс анти- 
гендерге карсы жауап аткарса, онда маңызды түрінде Т-хелперлер 
Т-киллерлерге көмекші кызметін көрсетуімен, бір мезгілде, тікелей 
киллерлік кызметін де аткарады, негізі МНС II класс антигендеріне 
карсы, одан аздау дәрежеде — I класс антигендерге карсы. Осы себеп, 
трансплантат турақтамауындағы Т-хелперлердің маңызын көрсетеді
деуге болады.
Аллогенді трансплантатка карсы тұрақтамау серпілісі, жоғарьша 
айтылғанлай, сол тіндердің реципиентте жок антигендері болған се- 
бептен өтеді. Бұл реакцияны «иесі трансплантатка карсы» серпілісі 
деп айтуға болады. Салынған тіннін тұрақтамауы, ең алдымен, сол 
тінде экспрессияланған аллоантигендерге (МНС-молекулаларына) 
қарсы жасушалық иммунитет жауабымен себептеледі. 
Бул удеріске

18-Тарау. Трансплантациялық иммунитеттің негіздері
355
баяу жогары сезімталдық (бул кезде негізгі қызметті ТхІ атқарады)
жэне жасушатэуелділі серпілістер (бул кезде негізгі қызметті СӘН*
цитотоксикалық Т-киллерлер атқарады) қатысады.
Тұрактамау үдерісін 
екі кезеңге бөлуге болады:
1) 
сезімталдану кезеңі,
бұл кезде салынған тіннің аллоантигендеріне 
карсы реципиенттін антигенреактивты лимфоциттерінін көбейюі 
аныкталады;
2) 
эффекторлы кезеңі
кезінде салынған тінде иммундык бұзылу 
серілісі (тұрактамау үдерісі) дамиды.
Сезімталдану кезеңі.
Сезімталдану кезінде С 0 4 + және С 0 8 +-жа- 
сушалар бөгде тіндерде экспрессияланған аллоантигендерді айырып 
танып, содан соң көбейе бастайды.
Иммундык жауап рестрикциялану бойынша жүреді, Т-лимфоциттер 
бөгде затты, яғни антигендік пептидпен модификацияланған өз 
организмінің антиген таныстырушы жасушалар бетіндегі МНС 
енімдерімен бірге трансплантатты «өзгерген өзінікі» түріңде таниды.
Рестрикция бойынша, АТЖ және Т-лимфоциттер сингенді 
(генетикалык біртекті) болу керек. МНС I класс молекулалары 
аутологиялыкты пептидтермен бөгде пептидтерді ажырата алмай- 
ды. Сол себептен, АТЖ-лардағы МНС I класс молекулалары әр түрлі 
эндогенді нәруыздар фрагменттерімен комплекс кұра алады. Егер 
эндогенді нәруыздар арасында тек бөгде немесе өзгерген нәруыздар 
болса, сонда ғана Т-киллерлердің активтенуі және жұмысы жүретін 
болады. Ал МНС II класс молекулалары, негізі, экзогендік сырткы 
нәруыздар фрагменттерімен комплекс кұрып, бөгде зат орнында 
«өзгерген өзінікін» Т-хелперлерге таныстырады. МНС II класс молеку- 
лаларымен байланысатын пептидтердін көлемі 12—25, ал МНС I класс 
молекулаларымен байланысатын пептидтердің көлемі 8—10 амин 
кышқылының калдыктарынан кұрылады.
МНС-антигендеріне карсы иммундык жауабына пептид-лигандпен 
комплекс кұрған екі түрлі МНС-молекуласын да айырып тануы кіреді. 
Жогарыда айтылғандай, МНС I класс молекулаларымен байланысатын 
аллогендік пептидтер, негізі, жасуша ішінде синтезделетін нәруыздарга 
жатады, ал МНС II класс молекулаларымен байланысатын аллогендік 
пептидтер эндоцитоз аркылы аллогендік антиген таныстырушы жасу- 
шалармен өндірілген жалпы протеиндерге жатады. Активтеліну үшін, 
иесінің Т-хелперлері өздеріне сәйкесті антигендік лиганд-МНС — 
комплексін экспрессиялайтын антигентанушы жасушалармен байла- 
нысу керек және ко-стимулдаушы сигнал алу керек. Салынған тінде

356
III Бөлім. Адаптивті иммунитет
әр түрлі жасушалары АТЖ кызметін аткарады. Көпшілік тіндерде 
дендритті жасушалар бар және олар көбінесе жоғары дәрежеде МНС- 
комплекстін II класына жататын антигендерін экспрессиялайды, сол 
себептен дендритті жасушаларды салынған тіннін негізгі АТЖ-лары 
деуге болады. Кейбір салынған тіндер мен мүшелер (бүйрек, айыр- 
ша без, ұйкы безі) лейкоциттерінін реципиенттегі аймактык лимфа 
түйіндеріне көшетіндігі аныкталған. Ол донордын АТЖ популяция- 
сы — жолаушы лейкоциттер деп аталған. Бүл жолаушы лейкоцит- 
тер дендритті жасушаларға жатады және олар жоғары денгейде МНС 
II класс молекулаларын экспрессиялайды (калыпты деңтейлі МНС 
I класс антигендерімен бірге) және көпшілік сүткоректілердін мидан 
баска, барлык тіндерінде кен тараған.
Жолаушы лейкоциттер, донор тіндерінін МНС-аллоантигендерін 
экспрессиялайтындығынан, олар бөгде зат болып танылады және сол 
себептен, олар реципиенттін лимфа түйіндеріндегі лимфоциттерінін 
иммунды белсенуін стимулдайды, яғни олар реципиенттін Т-хелпер- 
лерін «тікелей» белсендіреді. Т-хелперлердің тікелей белсенуі салынған 
тінде өте күшті тұрактамау серпілісі өтуіне себеп болады. Сонымен, 
жолаушы лейкоциттер трансплантат тұракталуына өте күшті әсер 
көрсетеді деуге болады.
Жолаушы лейкоциттер иммундык жүйеге аллоантигендерді таны- 
стыратын жалғыз ғана жасушалар емес. Мысалы, тері немесе кейбір 
баска тіндерді салған кезде, жолаушы лейкоциттер негізгі кызметті 
аткармайтындығы белгіленген. Иммундык жүйеге аллоантигендерді 
айырып таныстыратын баска түрлі жасушалар — Лангерганс жасуша- 
лары және кантамырлардың эндотелиалды жасушалары да кіреді. Бр 
екі түрлі жасушалар да МНС-тын I де, II де класс антигендерін экс- 
прессиялайды.
Реципиенттін де АТЖ-лары алмастырған тінге өте алады және сол 
трансплантаттын бөгде аллоантигендерін (бас гистосәйкестік моле- 
кулаларын) жұтып, өздерінің МНС-молекулаларымен өндірілген 
пептидтік фрагменттер түрінде иммунды хабарлы лимфоциттерге та- 
ныстыра алады, яғни реципиенттін АТЖ-лары өз Т-лимфоциттерін 
«тікелей емес» түрінде белсенділендіреді.

жүктеу/скачать 19,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: