Сабақ. Абылай хандығы Айдекова Гүлназ Мақтарал ауданы, №119 жалпы орта мектебі Қазақстан тарихы 8- сынып Сабақтың тақырыбы: Абылай хандығы Сабақтың мақсаты
жүктеу/скачать 3,06 Mb.
|
1 2
- Бұл бет үшін навигация:
- Абылайдың көрші елдермен қарым-қатынасы
- Абылайдың қазақ жерлерін біріктіру жолындағы күресі.
- Қазақ-қырғыз қатынастары
- Абылайдың қазақ халқының тарихындағы орыны
- Бағалау. Бағалау парағы.
- Үй тапсырмасын тексерудің түрлері
- Үй тапсырмасы.
|
Ресеймен |
Жоңғарлармен |
|
Тату-тәтті көршілік саясатын ұстануға тырысты .Ресей мемлекетімен дипломатиялық, сауда байланыстарын орнатты. Ол өз қол астындағы халықты Ресей әскери қызметкерлерінің орынсыз талаптары мен әрекетінен қорғай білді. Ресейдің қол астына өтуді қабыл алғанына қарамастан, іс жүзінде Ресейге мүлде тәуелсіз ішкі және сыртқы саясат жүргізді. 1759 ж патша үкіметнің ұснысын қабыл алмады, 1778 ж патша үкімет Абылайды Орта жүздің ханы деп таныды. Ант қабылдау рәсіміне барудан бас тартты. Абылай хан былай деп санады: мені билеуші хан етіп халық сайлайды, олай болса орыс патшасының тағына тағзым етіп, ант беруге тіпті де міндетті емеспін деп білді. Патша үкіметі өзнің ханға ықпалын жойып алудан қауіптеніп ханға жылына 300 сом мөлшерде жалақы тағайындап, 200 пұт ұн беріп тұруға уәде етті. Бірақ бұл кезде Абылай іс жүзінде Ресей империясымен қарым-қатынасты үзген еді. |
Абылай өзінің күш жүгерін жоңғар шапқыншылығын әлсіретуге бағыттады. Жоңғарлар Цинь империясымен бейбіт келісім жасағаннан кейін барлық күшін батысқа қарай бұрды. 1741 ж жоңғарлар қазақтарға тағы бір ірі жорыққа шықты. Тұтқиылдан баса көктеп келген жоңғарлар Абылайды тұтқынға түсірді. Бейбіт келісім жасалғаннан кейін ғана босатудың сәті түсті. Қалдан-Церенның қайтыс болуы қазақ жерлерін жоңғарлардан қайтарып алуына мүмкіндік туғызды. Абылай жоңғарлардың тақтан үміткер мұрагерлеріне кезек- кезек қолдау көрсетті. 1755 ж Цинь императоры жоңғарияға елеулі әскер күшін кіргізді. 1758 ж Қытай армиясы Жоңғарияны бағындырып алды. Жоңғарлардың тірі қалған аз ғана тобы елдің төменгі сағасындағы туыстас торғауыт қалмақтарға қарай қашты. Жоңғарлар бұл жолы да қазақтардың шабуылына тап болды. |
Жаңа замандағы зерттеуші И.Крафттың сөзімен айтқанда, “Ол қалыптасқан нақты жағдайларға қарай бірде Ресейге, бірде Қытайға,енді бірде Жоңғарияға шын берілген болып көріне білді, ал шын мәнінде ешкімге бас иген жоқ”
Абылайдың қазақ жерлерін біріктіру жолындағы күресі.
|
Жыл |
Болған оқиғалар |
|
1756 ж |
Қытай үкеметімен димпломатиялық қатынас орната бастады. Бұл шара Ресейдің Қазақстан аумағындағы отаршылдық әрекеттерін тоқтатуына , Қытай тарапынан жасалатын агрессияға жол бермеуіне мүмкіндік туғызды.Жоңғар мемлекетін жоюдың кезінде басталған қазақ билеушілерімен Қытай үкіметі арасында жер қатынастарына байланысты едәуір шиеленісті дау туды. |
|
1755 ж |
Шекара мәселесін реттеу үшін Қазақстанға Абылай сұлтанға Қытай арнайы елшілік жіберді. Абылай Қытайдың Жоңғарияны басып алғанын мойындағысы келмеді . Жоңғария жерінің бір бөлігі оның байырғы қожайындары қазақтарға қайтарып берілуін заңды деп санады . Қытайлықтар бұл ұсыныстан үзілді-кесілді бас тартты. |
|
1756 ж, көктем
|
Қазақ жасақтары Қытай әскерлеріне қарсы Жоңғарияның ішкі бөлігіне жорық жасады. Бұған жауап ретінде қытай императоры Қазақстанға шабуыл жасауға бұйрық берді.Қазақ жасақтары Қытай әскерлерінің әрекет етуіне мұрша бермей олардың келген ізімен қайта кетулеріне мәжбүр етті. |
|
1757 ж (жазы)
|
Тарбағатай тауының солтүстік сілімдерінде Қытай әскерлерімен Абылайдың қосындары арасында ең соңғы ірі шайқас болып өтті. Жеңіс қазақтар жағында еді. Екі ел арасында келіс сөздер басталды Қытайлар ілі өзенінің аңғары мен Тарбағатай аймағында әскери бекіністер сала бастады . Ондағы мақсат – босап қалған Жоңғар жеріне Қазақтардың қайта оралуына жол бермеу еді. |
|
1761 ж |
Қытай боғдыханы қазақтардың Аягөз өзенінің оңтүстік жағына қарай көшіп-қонуына тыйым салатын туралы жарлық шығарды. Алайда Қазақтар өз беттерімен қоныстануын тоқтатпады. |
|
1767 ж |
Қытай жағы Тарбағатай аймағындағы және Іле өзені бойындағы жайылымдарды қазақтардың пайдалануына рұқсат етуге мәжбүр болды. Оның есесіне Қытайлықтар жайылымды жалға алып Қазақтардың Қытай мемлекетінің қол астына талап етті. 18 ғасырдың аяқ кезінде Орта жүзбен Ұлы жүз қазақтарының бір бөлігі Қытайдың қол астына өтіп , Синьцзяндағы шөбі шүйгін жайылымдарға жайғасты |
Қазақ-қырғыз қатынастары
|
Қырғыздардың озбырлығы |
Абылайдың әрекеті |
Нәтижесі |
|
1.Жоңғарлардан басып алған жерлерді иемденуге қырғыздарда талап қойды |
1765 жылы Абылай Қырғыздарға қарсы өзінің бірінші жорығына шықта |
Алайда ол жорықтан кейін де қырғыздармен қарым-қатынас жақсара қоймады.Жетісу мен Түркістандағы үйсіндермен Қоңыраттарға шабуыл жасап елін тонады озбырлық көрсетті. |
|
.Қырғыздардың жасақтары Жетісу жеріндегі қазақтардың малын барымталап айдап әкетуді жиелетіп жіберді. |
1770 ж Абылай Қырғыздарғы 2-ші рет жорық жасап оларға күйрете соққы берді. |
Екі халықтың арасында айқын белігіленгін шекара шебі құрылды. Тұтқынға түскен қазақтар мен барымталап алған малды түгел қайтарды, шабуыл жасаспауға келісті. |
|
3.Олар қазақтардың сауда керуендерін талап алуды тоқтатпады |
1779 ж. мазасыз қырғыз үшінші рет жорық жасауға мәжбүр болды. |
Бұл жорық бейбіт келісім жасаумен аяқталды.Абылай ең атақты манаптардың балаларын аманатқа алып қайтты . Қырғыздарды тұтқынға алды. |
Абылайдың қазақ халқының тарихындағы орыны
Тәуелсіз Қазақстан мемлекетін құруға жұмсады.
Қазақтардың басын қосыпбіріктірді.
Жоңғар мен Еділ Қалмақтарын жеңуде маңызды рөл атқарды.
Қытай әскерінің Қазақстан аумағына жылжуын тоқтатты.
Қазақтардың Тарбағатай Іле өзені өңіріндегі мал жайылымдарын қайтарып алды.
Қырғыздардың қазақтарға шабуыл жасауын тоқтатты.
Қазақтардың өзарасында көрші халықтардың өзарасында да зор беделге ие болды.
Қазақтардың ұранына айналды.
Қорытынды. Абылайдың үш жүздің келешегін ойлайтын , соңынан ер азаматы түгел еретін, дұшпанының мысын басатын, көрші елдермен татуласып, тіл табысатын, өзі шешен, сардар, данышпан көсем болуын уақыттың өзі талап етті. Абылайдың ел билігіне келуіне заман талабы, уақыт қажеттігін туды. Оның бала кезінен ел мұңын, арман-тілегін жан – жүрегімен ұғынып, қалайда жұрттың басын біріктіріп, жоңғар шапқыншылығынан қазақ жерін азат етуді армандағанын сезінеміз. Жаугершілік заманда халқының қорқынышты өмір сүргенін көріп, оны бұл халден құтқаруға бел байлауы Абылайға заманының қандай міндет жүктегенін айғақтайды. Мысалы, Абылайға дейін болсын, Абылайдың тұсында болсын қазақ халқының арман еткені біріншіден, - өз алдына ерікті ел болып , өзін-өзі басқару; екіншіден, - ата қонысына жайғасып бейбіт еңбек етіп шаруашылығын дамыту; үшіншіден , - бір ауызды ынтымақта болып Отанын , елдігін қорғау еді. Абылай өзінің ақылдылығының арқасында халықтың осы арман тілегін жақсы ұқты. Аштықтан қазақ көп қырылған “Ақтабан - шұбырынды ” азабынан елді құтқарған Абылай екені де ақиқат.
Ш. Уәлихановтың мына бір тұжырымы жоғарыдағы айтқан пікірімізді бекіте түседі: “Әсіресе, 1723 жыл сұмдық сипатымен қазақтардың есінде өшпестей болып қалды. Қайда барса да қанқұйлы жоңғарлар қыр соңынан қалмаған қазақтар үріккен киік үйіріндей дүркіреп, жол – жөнекей дүние-мүлкін, бала – шағасын, кемпір-шалын , арық-тұрақ малын , үй-мүліктерін шашып, түстікке барып , қойып кетті... Міне,осындай екіұдай, үрейлі , қанды, қасапты кезеңде ел назары Абылай сұлтанға ауады. Өйткені , ол жорықтардың бәріне алғаш қатардағы жауынгер болып қатысады, соның өзінде қисапсыз ерлік көрсетіп, айрықша амал-айласымен көзге түскен еді. Өнегелі ақыл-кеңесі , сұңғыла зердесі арқасында да ол бірден-ақ көреген , кемеңгер атқа ие болды. Абылайды заманы шыңдаған, тағдырдың түрлі сынағынан өткен жеке басының ересен ерлігімен , қолбасшылық ерекше қабілеттілігімен , алғырлығымен, көрегендігімен, парасаттылығымен ерте бастан ел назарына іліккен ұлы тұлға деп даралайды.”
Бағалау.
Бағалау парағы.
|
№ |
Оқушының аты-жөні |
Үй тапсырмасын тексерудің түрлері | |||
|
Тест жұмысы |
Датамен жұмыс |
Сандар сөйлейді |
Картамен жұмыс | ||
|
1 |
|
|
|
|
|
Үй тапсырмасы.
Мазмұнын оқу
Ұғымдар мен терминдерді жазу
Тарихи тұлғалар туралы мәліметтерді жаттау.
Тақырып бойынша қосымша мәліметпен танысу және мәлімет жинақтау.
Абылай ханның ел басқарудағы ұстанымын Қазақстанның тұңғыш президенті
Н.Ә. Назарбаевтың ұстанымымен салыстырып, тарихи эссе жазу.
жүктеу/скачать 3,06 Mb.
Достарыңызбен бөлісу:
1 2