Сабақ: Химия Сабақ тақырыбы: Атмосфералық ауа-газдар қоспасы. Ауаны ластанудан қорғау

Көпшілігі істей алады: Тақырыпты талқылайды, физикалық,химиялық қасиеттерін және оның қолдануын байланыстыра алады

Кейбірі істей алады: Химиялық элементтердің «С» деңгейлік тапсырмалармен жұмыс жүргізеді.

Оқушылар 6 топқа бөлінеді.

№1. 1.Фосфор: Химиялық таңбасы . Р

Реттік нөмірі. 15

Валенттігі. ІІІ, V

Тотығу дәрежесі. +3, +5

Атом құрылысының электрондық формуласы:1s²2s²2p⁶3s²3p³

1.фосфордың аллотропиялық түр өзгерістері___,___, ___. 2.фосфор_________элементі

3.____өте улы, _____, ___ улы емес

4.___ + ___ = 2 Р₂ О_{5 .} ___ + ___ = Cа₃Р₂

___ + ___ = РСІ₅. ___ + ___ = РН₃

Жауаптары:1.ақ, қара, қызыл

2.Ақыл-ой элементі

3.ақ фосфор , қызыл, қара

4.Р + О₂=2Р₂О_5. 3Са +2Р= Са₃Р_2. 2 Р+5СІ₂=2РСІ₅. 2Р +3Н₂ = 2РН₃
№3. Сандарды сөйлетейік ойыны.

Жауаптары.1.1669ж.неміс алхимигі Х.Бранд фосфорды ашты.

2.Ет ұлпасында 56г.фосфор кездеседі.

3.Адам сүйегінде 600г фосфор бар.

4.Жүйке жүйесінде 5г фосфор болады.
№4. Қолданылуы.
Фосфор сіріңке жасау үшін

Дәрі- дәрмектер алуда

Тыңайтқыштар

№5 фосфордың аллотропиялық түр өзгерістеріне сипаттама беріңдер.

№6 62 г фосфориттен неше грамм фосфор алуға болады?Бұл реакцияда неше грамм1 көмір тотығады?

Сабақтың тақырыбы: Фосфордың қосылыстары

Оқушыларға алдын ала берілген тапсырмалар бойынша топтарға бөліп беру.

1 топ.Тану фосфордың қосылыстары

2 топ.Алынуы

3 топ Физикалық қасиеттері

4 топ Химиялық қасиеттері

5 топ Қолданылуы

6 топ фосфордың тұздары
1 топ 1.Фосфин-РН₃ 2. Фосфор (ІІІ) оксиді-Р₂О₃ 4.Фосфор қышқылы Н₃РО₄ 3Фосфор(V)оксиді-Р₂О₅ 5. Мета фосфор қышқылы НРО₃

2 топ

4Р +3О₂=2Р2О3 4Р +5О₂= Р₂О₅ Р₂О₅+Н₂О=2НРО₃(Виртуальды зертханалық тәжірибе)

4Р +5О₂= Р₂О₅

3 топ

Химиялық қасиеттері :Фосфин ауада фосфор оксидін түзіп, өздігінен тұтанады:2РН₃+5О₂=2Р₂О₅ +3Н₂О .

Фосфор(V) оксиді-өте ылғал тартқыш болғандықтан, реакция теңдеуін былай жазуға да болады.

РН₃+2О₂=Н₃РО₄.

Р₂О₅-суда ерігенде температураға байланысты әртүрлі фосфор қышқылындарын түзеді:

Р₂О₅+Н₂О=2НРО₃метафосфор қышқылы . Р₂О₅+3 Н₂О= 2 Н₃РО_4.ортофосфор қышқылы Фосфор (V)оксиді қышқылдық оксид болғандықтан сілтілермен әрекеттесед: 6NаОН+ Р₂О₅=2 Na₃PO₄+3H₂O .

Негіздік оксидпен әрекеттеседі:

СаО+ Р₂О₅= Са₃(РО₄)₂+ 3Н₂О

Фосфор қышқылы суда ерігенде сатылап диссоциацияланады:

Н₃РО₄ Н⁺+Н₂РО₄^- дигидрофосфат ион

Н₂РО ^-₄⇆ Н⁺ +НРО₄^2- гидрофасфат ион

НРО ^2-₄⇆ Н ⁺+РО₄^3- фосфат ион

Фосфор қышқылысілтімен сатылап әрекеттеседі:

Н₃РО₄+3NaOH = Na₃PO₄ +3H₂O.

Н₃РО₄+NaOH = NaH₂PO₄+ H₂O.

Н₃РО₄+2NaOH = Na₂HPO₄+2 H₂O

Табиғи фосфаттар суда ерімейді. Оларды фосфор қышқылымен өңдеп , ерімтал тұздарға айналдырады да, минералдық тыңайтқыш ретінде пайдаланады. Мысалы:

Са₃(РО₄)₂ +4 Н₃РО₄ =3Са( Н₂РО₄) ₂кальций дигидрофосфаты.

Фосфат ионға РО₄^3- сапалық реакция: Н₃РО₄+3AgNO₃=Ag₃PO₄+3HNO₃

РО₄^3-+3Ag⁺ =Ag₃PO₄

5 топ

6 топ Фосфор қышқылының тұздары.

• 
  ДигидрофосфаттарNaH₂PO₄
  
• 
  Фосфаттар Na₃PO₄
  
• 
  ГидрофосфаттарNa₂HPO₄
  

Фосфор қышқылының орта тұздары фосфаттар. Егер сутек иондары металл атомдарымен толық алмаспаса, қышқыл тұздар түзіледі. Олар гидрофосфаттар, дигидрофосфаттар деп аталады.

1.РН₃ а)Фосфор қышқылы

2.Н₃РО₄ ә)фосфин

3.НРО₃ б)метафосфор қышқылы

4.К₃РО₄ в)калий гидрофосфаты

5.К₂НРО₄ г)калий фосфаты

1.Хеккинг Бранд қай жылы фосфорды ашты?

А)1667 жылыВ)1668 жылыС)1669 жылыд)1670

2.Фосфордың электронды конфигурациясы

A) 1s²2s²2p⁶3s²3p¹B) 1s²2s²2p⁶3s²3p²C). 1s²2s²2p⁶3s²3p³ D) 1s²2s²2p⁶3s²3p⁴

3.Фосфордың табиғаттағы қоры ...түрінде болады

A) CaSiO₃B) .3Ca₃(PO₄)₂ * CaF₂ C) Ba₃(PO₄)₂D) H₃PO₄

4.Фосформен әрекеттесетін заттар

A) KCl, H₂, BaOB) NaCl, Al, Li₂O C) .O₂, S, Ca, Cl₂D) MgO, N₂O₅, Cl₂O₇

5.Фосфордың болуы мүмкін тотығу дәрежелері?

A) – 2, + 4B). – 3, + 5C) – 1, + 7D) + 2, + 4

6.Фосфиннің формуласы:

A) .PH₃B) NH₃C) AsH₃D) PCl₃

7.Фосфорды қай жерлерде алады?

А.Өскемен; В.Семей; С.Көкшетау; Д.Қаратау

8. Фосфордың ірі кен орындары: