«№3 жалпы орта білім беретін мектеп-кешені» КММ
Келісемін: Бекітемін:
Мектеп директорының Мектеп директоры
оқу-тәрбие ісі жөніндегі
орынбасары .................... Н.Ахметкалиев
...................... С.С.Оспанова
« » қараша 2016 ж. « » қараша 2016 ж.
Кіріктірілген сабақ
Тақырыбы: Махамбет – дауылпаз ақын.
«Арқаның қызыл изені» өлеңі
Күні: 25.11.2016 жыл
Сынып: 9 «Б»
Ауысым 1
Кабинет:
Сабақ реті:
Қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі Карменова Галина Нураждаровна
Музыка пәнінің мұғалімі Санатов Нұрзат Романұлы
№2 Қазақ әдебиеті
|
Тексерген: С.С.Оспанова
|
Сынып 9 «Б»
|
Қатысқандар:
|
Мерзімі
|
25.11.2016 жыл
|
Сабақтың тақырыбы:
|
Махамбет – дауылпаз ақын. ****
«Арқаның қызыл изені» өлеңі ****
|
Жалпы мақсаты
|
Махамбет Өтемісұлының шығармаларының зерттелуін, тарихи тұлға, күйші екенін оқушылар өз бетімен зерттеп, зерделей отырып, ізденіс нәтижесін сабақта ашып көрсету, «Арқаның қызыл изені» өлеңінің мазмұнымен танысып, тақырыбы мен идеясын, көркемдік ерекшелігін аша отырып, өлең құрлысына талдау.
|
Білімділік
|
Махамбет поэзиясындағы ойсыл қара түлігінің ер- азамат образы арқылы берілуін өлең жолымен дәлелдеу, тіл көркемдігіне тоқталу, өлең құрлысына талдап, шығармашылығын сурет арқылы беру, сөздікпен жұмыс жасау;
|
Дамытушылық
|
Көркем тілмен сөйлеуге, өз ойларын еркін жеткізуге дағдыландыру, әдебиет пен тарих үндестігін табуда оқушылардың зерттеушілік қабілеттерін дамыту;
|
Тәрбиелік:
|
Елін, жерін сүйе білген Махамбеттің қасиетін оқушы бойына сіңіру. Өлеңдері арқылы туған жерге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.
|
Сілтеме
|
Қазақ әдебиеті оқыту әдістемесі, 9 –сыныпқа арналған оқулық, С.Ч.Тұрсынғалиев, Г.Р.Бәкенова Арман ПВ 2013 ж
|
Күтілетін нәтиже
|
Махамбет өлеңдерінің мазмұнымен танысып, тақырып бойынша өз пікірін білдіреді. Алған білімі мен дағдыларын түрлі өмірлік жағдайда әлеуметтенуде қолдануға бағытталады. Топ пікірін тыңдайды. Топта жұмыс істеу арқылы оқушылардың коммуникативті дағдылары қалыптасады
Азаттық жолында мерт болған тарихи тұлғаның өршілдік, қайсарлық, ақындық бейнесін таниды, Оқушылардың сыни ойлауы дамып, басқалардың көзқарасын сыйлауға дағдыланады.Тақырыпты талқылауға белсенділікпен қатысады.
|
Негізгі идясы
|
Табиғатында ақындық, батырлық, күйшілік өнер де қатар өрбіген Махамбеттің батыл әрекеті бүгінгі ұрпаққа үлгі.
|
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер
|
Сыни тұрғыдан ойлау, диалогтік оқыту, интерактивті әдіс, ой қозғау, мағынаны тану, талдау жасау, өз пікірін қорғау, мәнерлеп өлең оқу, сұрақ – жауап;
|
Тапсырмалар
|
Махамбет туралы материал жинақтау, сурет салу;
|
Сабақтың түрі
|
Шығармашылық ізденіс, зерттеу сабағы
|
Көрнекілігі
|
Махамбет туралы қосымша материалдар, формат қағаз, маркер интербелсенді тақта, суреттер, кеспелер, тірек – сызба
|
Ресурстар
|
М.Өтемісұлы өміріне байланысты деректі фильм, сабаққа байланысты слайдтар, топтық жұмыстарға арналған тапсырмалар, постер
|
Пәнаралық байланыс
|
Қазақ тілі, тарих, бейнелеу, саз өнері;
|
Ақпарат көзі
|
Интернет материалдары, кітапханамен байланыс.
|
Сабақ кезеңдері
|
Мұғалімнің іс-әрекеті
|
Оқушының іс-әрекеті
|
І. Ұйымдастыру
2 мин
Қызығушылықты ояту
|
Оқушылармен сәлемдесу. (бас изеу- отырады) Қайырлы күн, құрметті семинар қонақтары! Біздің сабағымызға хош келдіңіздер!
Сабақта кім жоқ?
Психологиялық ахуал қалыптастыру. (баяу күй ойнау)
Бұл дүниенің жүзінде
Айдан көркем нәрсе жоқ,
Түнде бар да күндіз жоқ,
Күннен көркем нәрсе жоқ
Күндіз бар да түнде жоқ.
Өлең қалай аталады?
Өлең кімдікі?
Ақын неліктен өзін жалғыз сезінеді?
|
Оқушылар өздері таңдаған фигуралар бойынша топқа бөлініп отырады, топ жетекшісін сайлап алады.
|
ІІ. Үй тапсырмасы. 10 мин
|
Музыка
І. Топ. Ғалымдар. «Махамбет позиясының ерекшелігі, зерттелуі» тақырыбына үйге берілген ізденіс-жобаны қорғайық. (5 мин 2 оқушы)
2. Қандай сұрақтарың бар?
Екінші топ шығады.Әуен қосылады. Күй «Қайран, Нарын»
-Қандай шығарма орындалды? Неге күйді тыңдадық? Кімнің күйі қандай күй? Күй өнері туралы қысқаша айту. Сазгерлер тобы Махамбетті күйші ретінде сіздерге таныстырады.
ІІ топ. Сазгерлер. (5 мин 2 оқушы) «Махамбет- күйші» «Жұмыр қылыш» күйінің шығу тарихын қорғау. Махамбеттің бір қыры күйшілік өнері. Күйлерін атау.
Сергіту сәт. Махамбеттің «Өкініш» күйі орындалады (1 мин )
|
Оқушылар топқа бөлініп отырады.
|
ІІІ. Жаңа сабақ.
Дәптермен жұмыс.
|
«Арқаның қызыл изені» өлеңі 1. (Тізбектей оқу 1 мин) өлеңді талдау. Изен деген не? Қызыл изен сөзіне түсінік беру. 2. Тыңдалым. видео көрсету.
Өлеңді талдау. (3 минут)
Дәптерге күнді, тақырыпты жазу,
1.Ақын бұл өлеңі туралы не айтпақ болды?
Өлең құрлысына талдау.
І топ Арқаның қызыл изені 5 тармағын
ІІ топ Бір сынаған жаманды 5 тармағын
Өлеңнің тақырыбы-
Идеясы –
Жанры –
Лирикасы -
Кейіпкері –
Өлең құрылысы:
А. Шумақ -
Б. Тармақ
В. Бунақ
Г. Буын –
Д. Ұйқас –
Тілі –
|
Оқулықпен жұмыс.
Оқулықтан өлеңді оқиды.
Ақынның айтпақ ойын түсіндіреді, пікірлерін білдіреді.
|
Мағынаны тану
Миға шабуыл.
|
Постер қорғату (музыка ойнап тұрады.)
Нұрзат мұғалім видеофильм- оркестр арқылы бір күй тыңдату. Қандай күй орындалды? Астана басқа үлкен сахналарда, басқа мемлекеттерде Махамбет шығармашылығы туралы кысқа мағлұмат. 1м
Бүгін. 5
Ертең. 5 Санатов. Махамбеттің аты өшпейтініне сенім мол. Өйткені оған арналған ....... жеткілікті. Сендердің шығармашылық жұмыстарыңа ықпалын тигізетін күй не ән орындалсын. Махамбетке арналған. 1м
|
Постер қорғайды.
|
Білімді жинақтау
|
«Халық намысын оятқан Исатайдың батырлығы ма, әлде Махамбеттің ақындығы ма?»
Эссе жазу 7 минут 1 мин қорғау.
|
Өз ойларын жинақтап дәптерге жазады.
|
Рефлексия 2
|
Бүгінгі сабақ ұнады ма?
Не қиын болды?
Не үйрендім?
|
Кесте бойынша пікірлерін жазады
|
Бағалау 1
|
Көшбасшының бағалау парағына бағалауы.
|
Қорытынды бағаны айтады
|
Үйге тапсырма 1
|
Эссені үйден аяқтау.
«Арқаның қызыл изені» өлеңінен
І. Топ алғашқы 4 шумақ
ІІ топ келесі 4 шумағын жаттап келу.
|
Күнделікке жазып алады.
|
№2 Қазақ әдебиеті
|
Тексерген: С.С.Оспанова
|
Сынып 9 «Б»
|
Қатысқандар:
|
Мерзімі
|
25.11.2016 жыл
|
Сабақтың тақырыбы:
|
Махамбет – дауылпаз ақын. ****
«Арқаның қызыл изені» өлеңі ****
|
Жалпы мақсаты
|
Махамбет Өтемісұлының шығармаларының зерттелуін, тарихи тұлға, күйші екенін оқушылар өз бетімен зерттеп, зерделей отырып, ізденіс нәтижесін сабақта ашып көрсету, «Арқаның қызыл изені» өлеңінің мазмұнымен танысып, тақырыбы мен идеясын, көркемдік ерекшелігін аша отырып, өлең құрлысына талдау.
|
Білімділік
|
Махамбет поэзиясындағы ойсыл қара түлігінің ер- азамат образы арқылы берілуін өлең жолымен дәлелдеу, тіл көркемдігіне тоқталу, өлең құрлысына талдап, шығармашылығын сурет арқылы беру, сөздікпен жұмыс жасау;
|
Дамытушылық
|
Көркем тілмен сөйлеуге, өз ойларын еркін жеткізуге дағдыландыру, әдебиет пен тарих үндестігін табуда оқушылардың зерттеушілік қабілеттерін дамыту;
|
Тәрбиелік:
|
Елін, жерін сүйе білген Махамбеттің қасиетін оқушы бойына сіңіру. Өлеңдері арқылы туған жерге деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу.
|
Сілтеме
|
Қазақ әдебиеті оқыту әдістемесі, 9 –сыныпқа арналған оқулық, С.Ч.Тұрсынғалиев, Г.Р.Бәкенова Арман ПВ 2013 ж
|
Күтілетін нәтиже
|
Махамбет өлеңдерінің мазмұнымен танысып, тақырып бойынша өз пікірін білдіреді. Алған білімі мен дағдыларын түрлі өмірлік жағдайда әлеуметтенуде қолдануға бағытталады. Топ пікірін тыңдайды. Топта жұмыс істеу арқылы оқушылардың коммуникативті дағдылары қалыптасады
Азаттық жолында мерт болған тарихи тұлғаның өршілдік, қайсарлық, ақындық бейнесін таниды, Оқушылардың сыни ойлауы дамып, басқалардың көзқарасын сыйлауға дағдыланады.Тақырыпты талқылауға белсенділікпен қатысады.
|
Негізгі идясы
|
Табиғатында ақындық, батырлық, күйшілік өнер де қатар өрбіген Махамбеттің батыл әрекеті бүгінгі ұрпаққа үлгі.
|
Сабақта қолданылатын әдіс-тәсілдер
|
Сыни тұрғыдан ойлау, диалогтік оқыту, интерактивті әдіс, ой қозғау, мағынаны тану, талдау жасау, өз пікірін қорғау, мәнерлеп өлең оқу, сұрақ – жауап;
|
Тапсырмалар
|
Махамбет туралы материал жинақтау, сурет салу;
|
Сабақтың түрі
|
Шығармашылық ізденіс, зерттеу сабағы
|
Көрнекілігі
|
Махамбет туралы қосымша материалдар, формат қағаз, маркер интербелсенді тақта, суреттер, кеспелер, тірек – сызба
|
Ресурстар
|
М.Өтемісұлы өміріне байланысты деректі фильм, сабаққа байланысты слайдтар, топтық жұмыстарға арналған тапсырмалар, постер
|
Пәнаралық байланыс
|
Қазақ тілі, тарих, бейнелеу, саз өнері;
|
Ақпарат көзі
|
Интернет материалдары, кітапханамен байланыс.
|
Сабақ кезеңдері
|
Мұғалімнің іс-әрекеті
|
Оқушының іс-әрекеті
|
І. Ұйымдастыру
2 мин
Қызығушылықты ояту
|
Оқушылармен сәлемдесу. (бас изеу- отырады) Қайырлы күн, құрметті семинар қонақтары! Біздің сабағымызға хош келдіңіздер!
Сабақта кім жоқ?
Психологиялық ахуал қалыптастыру. (аяу күй ойнау)
Бұл дүниенің жүзінде Айдан көркем нәрсе жоқ,
Түнде бар да күндіз жоқ, Күннен көркем нәрсе жоқ Күндіз бар да түнде жоқ. Аты қалай аталады? «Жалғыздық» Өлең кімдікі? Махамбет. Ақын неліктен өзін жалғыз сезінеді? Мазмұнын сұрау. «Махамбет позиясының ерекшелігі, зерттелуі» тақырыбына үйге берілен ізденіс – жоба тапсырмасын қорғауға шығайық.
|
Оқушылар өздері таңдаған фигуралар бойынша топқа бөлініп отырады, топ жетекшісін сайлап алады.
|
ІІ. Үй тапсырмасы. 10 мин
|
Музыка
І. Топ. Ғалымдар. (5 мин 2-3 оқушы) «Махамбет позиясының ерекшелігі, зерттелуі» туралы жобаларын қорғайды. Аяулым Ақсәуле, Диана,
Қандай сұрақтарың бар?
Әуен қосылады Екінші топ шығады.
-Қандай шығарма орындалды? Неге күйді тыңдадық? Кімнің күйі қандай күй? Саз өнері. Күй туралы қысқаша айту.
Сазгерлер тобы Махамбетті күйші ретінде сіздерге таныстырады.
ІІ топ. Сазгерлер. (5 мин 3 оқушы) «Махамбет- күйші» Махамбеттің бір қыры күйшілік өнері. Күйлерін атау. «Жұмыр қылыш» күйінің шығу тарихын қорғау.
Сергіту сәті Махамбеттің «Өкініш» күйі орындалады (1 мин )
|
Оқушылар топтастырады.
|
ІІІ. Жаңа сабақ.
Дәптермен жұмыс.
|
«Арқаның қызыл изені» өлеңі (Тізбектей оқу 1 мин) өлеңді талдау. Изен деген не? 1 минут
Қызыл изен сөзіне түсінік беру. Изен – тамыры мықты, құрғақшылыққа өте төзімді, сабағы қызғылт түсті, жапырақтары өте ұсақ, шөл және шөлейт жерлерде өседі. Малдың тыныс алу мүшелерінің ауруларын емдеу үшін қолданылатын дәрілік өсімдік. Жас өскіні тағамға, емге, сыпырғыш жасауға пайдаланылады Изен шөбі - қыста қойға, жылқыға таптырмайтын азық. (Видео көру) Әрбір қазақ көрсе екен.
Өлеңді талдау. (3 минут) Бір оқушы мәнерлеп оқып береді. 1 минут
1.Ақын бұл өлеңі туралы не айтпақ болды?
(Адам бойында кездесетін қасиет адамгершілік, елді жерінен айырғандағы халықтың күйзелісін, ащы шындықты айтады. Елінен, жерінен айырылып, қуғын көрген ақын ер-ағайынның сыйластығы тіршілігінде, өлген соң сыйласпайтынын ескертеді. Ел -жер тағдыры, оның салмағы, оны жеңілдету жолындағы ақынның ойы, болмысы мен мінезін танимыз.)
Дәптерге күнді, тақырыпты жазу,
Өлең құрлысына талдау. (5 мин)
І топ Арқаның қызыл изені 5 тармағын
ІІ топ Бір сынаған жаманды 5 тармағын
Өлеңнің тақырыбы- елге, ерге, жердің қасиетіне, елсіз ер қаңғып қалған шақта, аңсау, мұды елді- мұңсыз ел
Идеясы – адамгершілік пен ардан аттамау, ата қонысты сақтау
Жанры – поэзия
Лирикасы - азаматтық лирика
Кейіпкері – ақынның өзі
Өлең құрылысы:
А. Шумақ - 8
Б. Тармақ -32
В. Бунақ 2
Г. Буын – 7-8-10-12 (аралас буын)
Д. Ұйқас – аралас
Тілі –эпитет,
аңырап қалған шақ, елсіз қаңғып қалған шақ, Ащының бойы көк тоғай, балдағы -алтын, ақ болат -эпитет, құм құйылсын көзіңе ауыспалы мағына
|
Оқулықпен жұмыс.
Оқулықтан өлеңді оқиды.
Ақынның айтпақ ойын түсіндіреді, пікірлерін білдіреді.
|
Мағынаны тану
Миға шабуыл.
|
Постер қорғату (музыка ойнап тұрады.) не білдім? Түсіндім, Қалай қолданам, Талдау, Жинақтау нақты ұсыныс болғаны шарт, Қалай жасау керек?»
Нұрзат мұғалім видеофильм- оркестр арқылы бір күй тыңдату. Қандай күй орындалды? Астана басқа үлкен сахналарда, басқа мемлекеттерде Махамбет шығармашылығы туралы кысқа мағлұмат.
Бүгін. Күн суретін салу Махамбеттің күйін оркестр орындауында. Мен өмір сүрген қоғамда Махамбеттің күйлері дамыған, гүлденіп келе жатқан қоғамның рухын көтеретін. Атамекеніне оралған қандастар қазақ өнерін таза сап күйінде бізге жеткізіп жатыр. Махамбетті тек ғана біздер зерттеп жатқан жоқ екенбіз шетелдер де қызығушылық танытып жатса ұлт мақтанышы. (Ресей,
Ертең. Жұлдыз салу Ұлттық рухты оятады. Намысты қайрайды. Өміршеңдігін жоймайды. Ел экономикасын одан әрі жетілдіру, дамыту үшін қазақи қаны атойлап тұрған ұрпақтың жігерін жанып, намысын қамшылары да сөзсіз.
Білімді, саналы ұрпақ өсіру, ата- бабамыз айтып кеткен «қой үстінде бозторғай жұмыртқалаған» заман болса; бейбіт, тату- тәтті өмір сүру
Санатов. Махамбеттің аты өшпейтініне сенім мол. Өйткені оған арналған ....... жеткілікті. Сендердің шығармашылық жұмыстарыңа ықпалын тигізетін күй не ән орындалсын. Махамбетке арналған.
|
Постер қорғайды.
|
Білімді жинақтау
|
«Халық намысын оятқан Исатайдың батырлығы ма, әлде Махамбеттің ақындығы ма?» Эссе жазу 5 минут 1 мин қорғау.
|
Өз ойларын жинақтап дәптерге жазады.
|
Рефлексия 2
|
Бүгінгі сабақ ұнады ма?
Не қиын болды?
Не үйрендім?
|
Кесте бойынша пікірлерін жазады
|
Бағалау 1
|
Көшбасшының бағалау парағына бағалауы.
|
Қорытынды бағаны айтады
|
Үйге тапсырма
|
Эссені үйден аяқтау
Өлеңді І. Топ алғашқы 4 шумақ
ІІ топ келесі 4 шумағын жаттап келу.
|
Күнделікке жазып алады.
|
Сатып алу. №3 формат 2 шт, Маркер (қызыл қара көк жасыл) 8 шт; бағалау парағын дайындау,
Мұғалімнің қорытынды сөзі. «Махамбет- ұлттық тұлға, оның батырлығын, ақындығын, күйшілігін, азаттық жолындағы күрескерлігін болашақ ұрпақтың санасына сіңетіндей
етіп кеңірек дәріптеу керек» Н.Ә.Назарбаев.
Бағалау парағы
Оқушылардың
аты жөні
|
Үй тапсырмасы
(Білу)
|
Түсіну
|
Қолдану
|
Талдау
|
Жинақтау
|
Мұғалімнің қорытынды бағасы
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
«Арқаның қызыл изені
Басы күрдек, түбі арал
Қыдырып шалар аруана
Кәрісі кімнің жоқ болса,
Жасы болар дуана.
Бір сынаған жаманды,
Екіншідей сынама.
Тіріде сыйласпаған ағайын,
Құм құйылсын көзіңе,
Өлгенде бекер жылама.
Біздерден ақыл сұрама.
Көшер еді-ау біздің ел
Сонау Еділден бергі тұрған жер дейін,
Қонар еді-ау біздің ел
Арқада қоныс шөлдейін.
Нұралыдан қалған көп тентек,
Бүлдірмегей еді елімді
Лашын құс, бүркіт шайқаған шілдейін.
Ащының бойы көк тоғай,
Жайламас еді біздің ел
Жері жаман сусыз деп,
Жабыдан айғыр салмады.
Баласы оның сынсыз деп,
Базарға сатсаң пұлсыз деп,
Балдағы алтын ақ болат
Асынбас еді біздің батырлар,
Көкпен де сауыр қынсыз деп.
Ен қабыланын жөнелтіп,
Елсізде қаңғып қалған шақ,
Кім айтады бізді мұңсыз деп?!
1. Әдеби жанрлар туралы. 2. Өлең деген не? 3. Өлең құрылысы.
4. Шумақ туралы. 5. Ұйқас түрлері. 6. Тармақ. 7. Бунақ жайында. 8. Буын саны.
І. Әдеби жанрлар поэзия, проза және драма болып үшке бөлінеді. Поэзияға өлең, баллада, поэма, хисса - дастан және рубаилар жатады.
Өлең – белгілі бір тақырыпқа арналған, 10 - 15 шумақтан аспайтын, ырғағы мен ұйқасы бар шағын поэтикалық шығарма.
Жалпы кез - келген шығармада ең алдымен тақырып болады. Шығарманың иесі сан - алуан ойларының ішінен біреуін ғана негізгі ойының қазығы етеді. Сол ой шығарманың тақырыбы болып табылады. Тақырып әр түрлі болады. Мысалы, туған жер, Отан, табиғат, махаббат, т. б. болуы мүмкін.
ІІ. Өлең - көптеген компоненттерден құралатын біртұтас шығарма. Сол көптеген бөлшектердің бірі – шумақ.
Шумақ – кемінде төрт жолдан (кей жағдайда екі немесе алты) құралып, аяқталған синтаксистік біртұтас ойды білдіретін өлең бөлшегі. Мысалы:
Қалаул(ы) ақын бола алдым ба,
Қалың қауым күнде тыңдар!
Аңқылдаған ел алдында,
Азаматтық міндетім бар.
(Қ. Мырза Әли. «Парыз»)
ІІІ. Ұйқас – өлең жолдарын біріктіріп, белгілі бір үйлесімде ұстап тұратын өлең бірлігі. Ұйқас болуы үшін өлең кемінде екі жолдан тұруы керек. Мысалы:
Ана тілің – арың бұл, - а
Ұятың боп тұр бетте. - б
Өзге тілдің бәрін біл,- а
Өз тіліңді құрметте! - б
Ұйқас түрлері
Қара өлең ұйқасы Шұбыртпалы ұйқас Кезекті ұйқас
----------------------- а ------------------------ а --------------------- а
----------------------- а ------------------------ а --------------------- б
----------------------- б ------------------------ а --------------------- а
----------------------- а ------------------------ а --------------------- б
Шалыс ұйқас Егіз ұйқас
---------------------- а ----------------------- а
---------------------- б ----------------------- а
---------------------- в ----------------------- б
---------------------- б ----------------------- б
ІҮ. Өлең шумағының тағы бір бөлшегі – тармақ. Тармақ деп өлеңнің әрбір жолын айтады. Тармақ бунаққа, бунақ буынға бөлінеді.
Ү. Бунақ өлеңдегі ырғаққа байланысты болады. Ал ырғақ буын санына тікелей бағынышты болады
1 топ. Ғалымдар.
Достарыңызбен бөлісу: |
