Сабақтар өткізу үшін де өте қажет. Бүл кітап университетгер мен академиялардың инженерлік мамандықтарында оқитьш

6.  Сызбада тетікбөлшектердің тіркеу  нөмірлерін  қалай  көрсетеді?  Қүрас-
тыру  сызбасына  қандай  өлшемдер  түсіріледі?
7.  Тығыздама  деп  қандай  тетікті  айтады?  Оның  жүмысын  98,  ө-суретке
қарап  түсіңдір.
8.  Өздерің  пайдаланып  жүрген  шарикті  автоқаламның  қүрамына  енетін
бүйымдардың  сипаттізімін  жаз.
9.  Сызу  шенберсызарының  қүрамына  енетін  тетікбөлшектердің  сипат-
тізімін  орында.
я
7.2. Қүрастыру сызбасын бүйымныц өзіне карап салу
Қүр>астыру сызбасьш  салуға кіріспей түрьш,  бүйыммен 
толық танысып алу керек: бүйымның атқаратьш жүмысьш, 
оның  қүрылысын  және  болшектерінің  озара  орналасуын 
анықтап  алады.  Бүйымды  бірнеше  рет  ажыратып,  қайта 
жинақтайды (егер оньщ тетікболшектерін ажырату мүмкін 
болса).  Бүйымның  жөне  оның  қүрамына  енетін  тетік- 
бөлшектердің атауларымен танысады. Әрбір болшектің қандай 
материалдан жасалғаньш, оньщ бүйымда атқаратьш кызметін
анықтап түсіну пайдалы болады.
Мысалға пневматикалық таптағыш аспаптың қүрамына 
енетін  бүйым  —  вентильдің  қүрастыру  сызбасьш  салуды 
қарастырайық (100-сурет). Пневматикальпс таптағыш аспап 
машина жасайтын зауытгардың қүю цехыңда тетікболшектерді 
күйып жасауға арналған топырақ қалыпты тьпъіздау үшін
қодцанылады.
Вентиль сығылған ауаны магистральдан талтағыш аспапқа 
жіберу және жіберуді тоқтату жүмыстарьш реттеп түру үшін 
керек.  Сығылған  ауа  шлангімен  түрқьпа  (1)  суретге  кор- 
сетілген 
А
 нүсқамасы бағытында беріледі. Шлангінің үшына 
штуцер  бекітіледі,  ал  штуцер  түрқымен  бүранда  арқылы 
бірігеді.  Түрқы екінші жағындағы  М40 бүрандасы арқылы
а) 
ә)
100-сурет
115

таптағыш  аспаппен  жалғасады.  ІОО.а-суретте  вентильдін 
техникалық суреті, ал  100,ә-суретте оның қүрамына енетін 
тетікбөлшектердің  техникалық  суреттері  көрсетілғен. 
Сығылған  ауа түрқыдағы  көлбеу тесік арқылы  клапанның
(5) үстіңгі жағына өтіп, жоғарғы кеңістікті тшпырады. Кла- 
панның конус тәрізді тәрелкесі серіппе (7) күшімен буксанын
(3) қиықжиегіне қысылып түрады. Сондықтан сығылган ауа 
таптағыш аспапқа жіберілмейді.
Түтқа  (2)  түрқымен  (1)  білік  (4)  арқылы  біріктірілген. 
Түтқаның  (2)  білікген  (4)  айналып  қозғалуына  мүмкіндігі 
бар.  Қысылған  ауаны  таптағыш  аспапқа  жіберу  үшін 
түтқаның (2-тет.)  үшын  қысып түрқыға жақындату керек. 
Сонда клапан (5) серіппені тығынға (6) қарай жаншып қозға- 
лады. Клапан тәрелкесі мен букса қиықжиегінің аралығында 
қуыс пайда болады. Осы қуыс арқылы сығылған ауа таптағыш 
аспапқа беріледі. Сығылған ауа таптағыш аспаптың поршенін 
ілгері-кейін қозғайды. Ал, поршень шток арқылы топырақты 
тығыздайтын башмакпен жалғасқан. Түтқаны (2) қоя берсек, 
серіппе (7) клапанды (5) буксаға (3) қысып, сығылған ауаны
бе/піленуі
Кххаптсш
Қфасяыру  сш& си 
Эски&дер
біяік
Клапйи
Тыёйн
Серіппе
РелеңлчЩёыйк Тюсею
А ПМ
ввШ
Н>5-  НІЯШЙП
101-сурет
116

г
І
таптағыш аспапқа жіберуді тоқтатады. Сонымен вентильдің 
атқаратын қызметімен, оның қүрамына енетін тетікбөлшек-
тердің атауларымен таныстық.
Енді сипаттізімді сызуға болады. Пішімі А4 болатын ватман
кағаз алып, рама жүрғізеді.  Пішімнің үстіңгі, астыңғы және
I  он жақ шеттерінен 5 мм, ал сол жақ шеггінен 20 мм қашықгыкта
I  тіктөртбүрыш қүрайтын сызықтар жүргізіледі. Сипатпзімдеп
I 
негізіі  жазуды  орындайды  (101-сурет).  Негізгі  жазудың
I 
пішінін 99, ө-суретген алады. Қүрастырылған бүйымға арнап
I 
сипаттіаімнен  басқа  екі  түрлі  конструкторлық  қүжат
[  жасалады.  Олардың  біреуі  бүйымның  қүрастыру  сызбасы
[  болса,  ал  екіншісі  тетікбөлшектердің  эскиздері.  Стандарт
| 
бүйымдардың эскизін өдетте салмайды. Сондықтан 7 эскиз
I 
болады. Бірақ сипатгізім бірақ бетке орындалған, сондықтан
I 
негізгі жазуда бет нөмірі көрсетілмейді, ал бет саны -   1.
I 
Енді  вентильдің  қүрамына  енетін  тетікбөлшектердің
[ 
эскиздерін  жеке-жеке  салу  керек.  Тетікбөлшектің  эскизін
I 
өзіне қарап салуды 5.3-параграфта қарастырған болатынбыз.
I 
Сонда көрсетілген кезеңдер сақталса, эскиз оңай әрі қатесіз
I 
салынады.  Эскизді ең қарапайым тетікбөлшектен  бастаған
I 
тиімді.  Білік эскизде көлденең орналастырылады жөне оған
I 
үш-ақ  өлшем  түсіріледі  (102,о-сурет).  Клапан  эскизі  бір
I 
кескіннен түрады ( 102,ә-сурет). Ондағы сфера мен диаметр
| 
белгілері тетікбөлшектің пішінін түсінуге көмектеседі. Т ығьш -
I 
ның басы алты жақты призма пішінді жөне бүрандаманың
I 
басына  үқсас  (102,6-сурет).  Эскизде  екі  кескін  сызылған,
І
»
I
102,  а,ә-суреттер

6) 
г)
102,  б,  г-суретгер
олардың біреуінде жергілікті тілік орыңдалған. Серіппеге бір 
кескін  (102,в-сурет) жеткілікті.  Қүрастырылған буйымның 
эскизін  салуда,  тетікбөлшектердің  өлшемдері  оларды 
қүрастыру үшін бір-біріне сәйкес дәл келуіне көңіл аудару 
керек.  Серіппенің сыртқы диаметрі тығынның оған сәйкес 
шүңқырьшың  диаметрінен  кішілеу  болуы  керек.  Клапан- 
ның сферамен шектелетін бөлііінің диаметрі буксаның оған 
сәйкес  диаметрімен  бірдей  болуын  және  олардың  ауытқу 
шектері қондыру шегіне  сәйкес  аральпс,та жатуын тексеріп 
отырады. Басты кескінде букса фронталь тілікте берілген, ал 
үстіңгі көрініс горизонталь тілікпен алмастырылған  (102,г- 
сурет). Түтқаның эскизінде басты көріністі (102,г-сурет) екі 
қимамен жөне жергілікгі тілікпен толықтырған. Қимаіардың 
біреуін көрініспен беттестіріп, ал екіншісін бос орынға шы- 
ғарып  орналастырған.  Вентиль  қүрамына  енетін  тетікбөл- 
шектердің  ішіндегі  ең  күрделісі  —  түрқы.  Эскизде  (102,д- 
сурет) басты кескін үшін фронталь тілікті алуға болады. Сол 
жақ көрініс жергілікті тілікпен бетгестірілген. Жергілікгі тілік 
түрқыны түтқа мен біліктің көмегімен біріктіруге арналған 
тесіктер  мен  ойықтың  сызбасын  оңай  түсінуге  мүмкіндік 
береді.  Түрқыға  астынан  қарағанда  алынатын  жергілікті 
көрініс те осы мақсатқа сай көрсетілген. Вертикаль тесіктің 
диаметрі буксаның сыртқы диаметріне сәйкес келуі  қажет, 
ал оның жоғары жағындағы бүранда тығындағы  бүрандамен
бірдей. 
-Щ
Тетікбөлшектердің  эскизін  салуды  аяқтағаннан  кейін 
бүйымды  қүрастырып,  оның  қүрастыру  сызбасын  салуға 
көшеді. Эскиз торкөз дәптерге салынса, қүрастыру сызбасы
118

салынады
алдымен
болады. Әуелі
таб тандалады. Бұйымды натурал шамасында М 1.  1 кескш- 
деген қолайлы. Бірақ, бүйым өте үлкен болса  ~  кішіреиту,
о гт лтр ігіттіх^ритяй 
V пкейтү масштабы пайдзланылады.
жетюлікп
----------------------  
. 
V»
алады.  Қарастырып  отырған  мысалда  екі  есе  кшпреиту 
масштабы тандап алынған, қүрастьфу сызбасы үш кескіннен.
119
1
  Хүмыстық орам самы
  5 
2
. То/гық орам саны  6,6
і. 
Сврілпемің ораяу баёыты 
-о ң қ а й
4
 
Ж озы ліан 
серіппенің 
үзындьны  320 мм
Н егізгі  жази
Г
102,  ғ,  в-суреттер
102,д-сурет

фронталь тілікген, сол жақ жөне астыңғы көріністерден (103- 
сурет) қүралған. Басты кескіннен (фронталь тіліктен) білікген 
(4) басқа тетікболшектердің қалай орналасқанын көресіңдер. 
Сондықтан  басқа  екі  кескінде  де  тілік  пайдаланылмаған. 
Білікті анық көрсету үшін астыңғы коріністе жергішкгі тілікгі 
пайдаланған. Астыңғы көріністі орналастыруда проекциялык 
байланыр сақталмаған, сондықтан қарау бағыты нүсқамамен 
көрсетіліп,  көріністің үстіне белгі қойылған.  Проекциялық 
байланысты  сақтаса,  астыңғы  көрініс  басты  көріністен 
жоғары  орналасқан  болар  еді.  Бүйымның  габарит  өлшем- 
дерін анықтап, — әрбір кескін үшін тіктөртбүрыштарды өте 
жіңішке сызықтармен жүргізіп,  қағаз бетіне  сызып  көреді. 
Бүл тортбүрыштардың аралықтарьшда бүйымның өлшемін 
түсіруге жене тетікбөлшектердің тіркеу нөмірлерін көрсетуге 
жеткілікгі орын қалдырады. Негізгі жазуға да орьш қаддырып, 
қүрастыру сызбасының пішімін анықтайды.
Қүрастьфу сызбасын салуды негізгі тетікбөлшектің (түр- 
қының) басты кескінін сызудан бастайды. Түркынын бастьі 
кескіні (фронталь тілігі) оньщ эскизінен альшады. Эскиздегі 
өлшемдері  бойьпшіа  тағайындалған  масштабқа  сай  сызба
Қураапыру 
алдын-  
да 
турқыиы (нөм. 1) 
сыгылган 
ауам вн 
үрлеп а л у  
керек
В ентиль
ылпн
(тсер
Қабы/і
Алматы 
105 -  мектеп
103-сурет

күралдарының көмегімен түрқыны, одан кейін басқа тетік- 
бөлшектерді түрқыға қондырып сызады. Көпшілік жағдайда 
бүйымды  қүрастыру  реті  мен  оның  тетікбөлшектерін 
қүрастыру сызбасында салу реті дөл келеді.
Түрқының  (1) диаметрі  24  мм  болатын тесігіне  буксаны
(3) кондырады. Букса өзінің орнына күшпен өте тығыздалып 
барады. Буксаның вертикаль тесігіне клапан (5) тьпылады, ал 
клапанның бағытгаушысына серіппе (7) кигізіледі. Серіппенің 
екінші  үшын  тығынның  (6)  үясына  енгізіп,  тығынды 
түрқычың бүраңцалы (М 30) тесігіне бүрап кіргізеді. Тьпъшды 
түрқыгд бүрамас бүрын, оған аралық төсемді (8) кигізіп алады. 
Сақина  тәріздес  аралық  төсем  техникалық  майды  бойына 
сіңірген жөне престелген қатырма қағаздан істеледі. Аралық 
төсемнің сызбадағы қалындығы 2 мм-ден кем болғандықтан, 
оны сызықтаудың орнына қара түспен жүргізеді. Енді түтқаны 
(2) түрқының астыңғы жағындағы тесіктері бар кабырғаларға 
білікгің (4) көмегімен орнатып, оның басты көрінісгегі сызбасьш 
сызады.  Фронталь  тілікте  клапан  мен  түтқа  шартты  түрде 
кесілмейді  (103-сурет),  сондықтан  олар  сызықталмайды. 
Фронталь тіліктің оң жағына вентильдің сол жақ корінісін, ал 
төменгі жағьша астьщғы  көрінісін  салады.  Көріністерді салу 
қосымша түсіндірулерді керек етпейді. Жергілікті тілікте білік
(4) сызықталмайтынын (қиюшы жазықтық оньщ осі арқылы 
өтетін болса)  бүрыннан  білесіндер.
Бүйымның  габарит  олшемдерін  түсіреді:  үзындығы 
190 мм, ені 52 мм және биіктігі  100 мм.  Вентильге шлангіні 
қосу  үшін  керек  олшем  (М20х1,5)  жөне  оны  таптағыш 
аспаппен  біріктіруге  керек  өлшем  (М40х1,5)  түсіріледі. 
Тетікбөлшекгердің кескіндерінен шығару сызықтарьш тартьш, 
олардың  сатыларына  тіркеу  нөмірлері  жазылады.  Тіркеу 
нөмірлері сипатгізімге сәйкес болуын қамтамасыз етеді. Негізгі 
жазудың  бағандарын  толтырады,  техникалық  нүсқаулар 
жазьшады.  Қүрастыру  сызбасьш  тағы  да  мүқият  тексеріп, 
оньщ дүрыстьпъша көз жеткізеді. Басы артық жөне көмекші 
сызықтарды  өшіреді.  Сызбаны  бастыра  жүргізіп,  оның 
сызықтарына анық және тиісті түр береді.
Жаттығулар
1.  Қүрастыру  сызбасын  бүйымның  езіне  карап  салудың  басты
кезендерін  атап  айт.  Қүрастырылган бүйымның сызбасын салу үшін 
оның  атқаратын  жүмысын,  қүрылысын  білудің  қажеті  не?
2.  100-суреттегі  вентиль  деп  аталатын  бүйым  не  үшін  керек  жөне  ол 
неше тетікбөлшектен  түрады?  Вентильдің  қалай  жүмыс  істейтінін 
түсіңцір.
121

3.  Вентиль  қүрамындағы  серіппе  не  үшін  керек?  Аралық  төсем  не
үшін  керек?  Серіппесіз  вентилъ жүмыс  істей  ала  ма?  Аралық төсемді
алып тастаса  не  болар  еді?
4.  Бүйымның қүрамына  енетін тетікбөлшектерді түгелдей  эскиддеу  керек
пе? Қандай  теіікбөлшекгердің  эскизін салмауға болады? Тетікбөлшек- 
тердің  эскиздегі өлшемдерін түсіруде сшардың арасындағы байланысты
ескеру  керек пе?
5. Қүрастыру сызбасын салуды қандай ретпен орындайды? Бүңда тетікбөл-
шектердің  эскиздерін  қалай  пайдаланады?
6.  Вентильдің  қүрастыру  сызбасын  (103-сурет)  пайдаланып,  оны  қалай
ажыратуға, одан кейін жинастыруға болатынын айтып бер.  Сызбадағы 
өлшемдерғе  сипаттама  бер.  М40х1,5  жазуын  қалай  оқуға  болады?
Осы  бүранда  оңқай  ма,  өлде  солақай  ма?
7.  Белгі  түсіргішке  (даяршадағы)  қарап  отырып,  оның  қүрастыру  сызба-
сын  сал. Алдымен, сипаттізімді толтыр, одан кейін тетікбөлшектердің
эскиздерін  сызып,  қүрастыру  сызбасын  түрғыз.
8.  Мүғалім  тапсырмасы  бойынша  қүрастырылған  бүйымға  қарап,  оның
қүрастыру  сызбасын  сал.
7.3. Құрастыру сызбаларын оқу. Бөлшектеу
Қүрастыру сызбасьш бұйымның өзіне қарап салуды қарас- 
тырдық.  Өндірісте кездесетін есеп бұған керісінше болады. 
Жобалау кезінде бүйымның сызбасын сызып шығарады, ал 
бұйымның өзін сызбасы бойынша жасайды. Қүрастырылған 
бүйымды қүрамына енетін дайын тетікбөлшекгерді біріктіріп, 
оның  сызбасына  қарап  қүрастырады.  Ал  тетікбөлшектерді 
сызбалары  бойынша  жасайтынын  білесіңдер.  Сондықтан 
қүрастыру  сызбасьш  пайдаланып,  оның  құрамына  енетін 
тетікболшектердің жүмыс сызбасын сызады. Осы мақсат үшін
құрастыру сызбасын оқи білу керек.
Қүрастыру сызбасын оқу
 деп онда кескінделген бүйымньщ
пішінін және жүмысын түсінуді, бүйышшң қүрамына енетш
тетікболшектердің пішіні мен өлшемдерін анықтауды, олардьщ
біріктірілу тәсілдерін, сонымен бірғе қозғалу принциптерін
ажырата білуді айтады.  Әсіресе,  бүйымның бөліктері өзара
қалай  әрекетгесетінін  түсіну  сызбаны  оқуда  көп  төжірибе
жинауды қажет етеді. Қүрастыру сызбасын оқуды жеңілдету
үтттін оған 
техникалык, сипаттама
 деп аталатын түсініктемелер
қосьшады. Техникалық сипатгамада бүйымның қалай жөне
қандай мақсатта қолданылатыны туралы жазылады. Әрине,
қүрастьфу сызбасьш оның сипатгізімінен  бөлек қарастыруға
болмайды.
Құрастыру сызбасын оқудағы төжірибені жинақтап, оны
мынадай ретпен оқуды үсынуға болады.
1.  Негізғі  жазудан  бүйымның  атын  оқып  анықтайды.
122

Бүйымның  аты  бүрыннан  өздеріңе  таныс  болса,  онда  ол 
бүйымды көз алдарыңа елестете аласындар. Мысалы, “Шкаф”, 
“Парта”, “Шүмек” сияқты бүйым атгарынан олардың неге 
керек екенін ғана біліп қоймай, олардың қүрылысы туралы 
да түсінік алуға болады.
2. Бүйым кескініне қарап, оларды салыстыру нәтижесінде 
көріністерді,  тілікгерді, қималарды түсінуге болады. Сонда 
бүйым туралы жалпы түсінік  қалыптасады.
3. Сипатгізім мен қүрастыру сызбасын қатар қойьш, әрбір 
тетікбөлшектің кескінін ажырата білу керек. Алдымен, сипат- 
тізімнен  тетікбөлшектің атауы және басқа мәліметгер айқьш- 
далады.  Тетікбөлшектің  номіріне  сәйкес  оның  сызбадағы 
кескіні  табылады.  Сызбадағы  бір  тетікбөлшекке  қарасты 
кескіндерді (коріністерді, тіліктерді және қималарды)  салыс- 
тыру арқылы оның пішіні анықталады.  Тегікболшектердін 
барлығын да осылайша қарап шығады.
4. Тетікбөлшектердің бір-біріне қалай бірікгірілгендікгерін 
анықтау керек. Ажырайтьш және ажырамайтын біріктірулерді 
ескере  отырьш,  бүйымның  жылжымалы  бөліктері  жүмыс 
кезінде қалай орын ауыстыратындьпын айқындау қажет.
5. Сызбаға түсірілген олшемдермен, техникалық нүсқаулар- 
мен және т.б. танысу керек.
Мысалы, 104-суретте қүрастыру сызбасы және 105-суретге 
сипатгізімі келтірілген қүрастырылған бүйымды қарастырып, 
оқиық.
1. 
Негізгі жазудан бүйым “Ажыратқыш” деп аталатынын 
көреміз. Ол ЗИЛ-150 автомобилінің күпшегін демонтаждау 
кезіңде  қолданылады.
I04-сурет
123

Вскерти
Атауы
Қ ұж ат т ар
Қ урастыру сызбасы 
ТетЫдвлшектер
Мақдойша 
буранЪаНа
б
у
р
а
н
а
____________________________
Т у т қ а
__________
С акина
белгіленуі
Т іреуи и   өкше
Стандарт бүйымдар
ҢУРЫНЪЫҚ  4п6х40 
МУРЬШЪЫҚ  5пбХ40
Ш ё-го
М аю  ериалдар
қалы
лит гр
 I 
$етк*
 I
Ьет  саны
С ы зе сгн
гехс
Ажыратқыиі
ҚегЛыл
Ьекіт
Апматы 
105 - мектеп
105-сурет
2.  Сызбада  бүйымның  төрт  кескіні  көрсетілген.  Басты 
кескінде  жарты  көрініс  жарты  тілікпен  біріктірілген  және 
онда жергілікті тіліктер  пайдаланылған.  Түтқа  мен  бүрама 
(үзын тетікбөлшектер)  үзіліп көрсетілген.  Басты кескіннен 
басқа  сол  жақ  жөне  үстіңгі  көріністер  сызьшган.  Үстіңгі 
көріністе де жергілікгі тілік берілген. Төртінші кескін — 
А— 
Лтілігі (104-сурет).
3. Бүйым 8 тетікбөлшекген қүралады.  1 -тетікбөлшек  Маң-
дайша” деп аталады. Оның ортасында трапециялық бүранда 
ойылган  тесігі  бар.  Осьтері  осы  тесіктің  осіне  параллель 
жөне симметриялы орналасқан бүрандамаларга  арналган 
екі тесігі және осьтері фронталь проекциялаушы түзу болатын 
мүрындықтарга (штифтерге) арналган тагы да екі тесігі бар. 
Маңдайшаны (траверсті) басты көріністен анық коруге болады. 
Онда  алдыңгы  көріністің жартысы  және  фронталь тіліктің 
жартысы  сызылган.  Сол  жақ  көріністе  тисгөртбүрышқа 
кескінделген, ал үстіңгі көріністе мүрьгндьщтарга арналган
124

тесікті көрсету үшін жергілікті тілік берілген. 2-тетікбөлшек 
“Бүрандама” — екеу, оларды да басты кескіннен анық көреміз. 
Бүрандаманың  басы  алтыжақты  призма  тәріздес  және 
қиықжиегі  бар.  Бүрандамалар  мандайшаның  тесіктеріне 
кіргізіледі де, мүрындықтардың (8) көмегімен біріктіріледі. 
Бүрандамалардың үшьша метрикалық бүранда ойылған. Сол 
жақ көріністе олардьщ проекциялары бірігіп түседі; басының 
екі жағы гана көрінеді. Үстіңгі коріністе сол жақтағы бүран- 
дама дүрыс алты бүрьппқа, ал оң жақтағы бүрандама сызық- 
талғак  дөңгелекке  кескінделген.  3-тетікбөлшек  “Бүрама” 
маңдайшамен  трапециялық  бүранда  арқыльі  біріктірілген. 
Басты кескінде бүрама сызықталмайды жөне үзьш болған- 
дықтан, оның ортасы үзіліп тасталған. Жоғарғы үшы цилиндр 
тәрізді және тесігі бар.  Осы тесікгі көрсету үшін жергілікті 
тілік орынд алған, ал төменгі үшында кертігі бар және сфера 
бетімен шектелген. Үстіңгі көріністегі ең кіші шеңбер жөне 
одан үлкенірек шеңбер бүрамаға қарасты сызықтар. Сол жақ 
көріністен де бүраманы корсететін сызықтарды көреміз. 
А-А 
тілігіңцегі сызықталған кіші доңгелек бүрамаға тиісті кескін. 
Түтқаны  (4)  екі  үшына  сақина  (5)  кигізіліп  тойтарылған 
цилиндр тәрізді сырық деуге болады. Ол басты кескінде және 
үстіңгі көріністе үзіліп корсетілген. Түтқаны сол жақ жөне 
үстіңгі  көріністерден  табыңцар.  6-тетікбөлшекті  “Тіреуіш 
өкше” цеп  атайды,  оны  басты жөне  сол жақ көріністерден 
табамыз.  Оньщ  бүрама  мен  мүрындықтар  арқылы  бірік- 
тірілуін жергілікті және 
А-А
 тіліктеріне қарап түсінуге болацы. 
Үстіңгі  коріністе  тіреуіш  окше  мандайшаның  тасасынца 
қалғаңцықтан,  көрінбейці.  7-тетікбөлшек  “Мүрыңцық” 
тіреуіш  окше  мен  бүраманы  біріктіріп  түр,  оны  басты 
кескіндегі жергілікті тіліктен (қара түсті екі дөңгелек) және
А-А
 тілігінен көреміз.
4. 
Тетікбөлшектердің бүйымда бір-біріне қалай біріктіріл- 
гендігі  туралы  жоғарыда  айтылды.  Сол  айтылғандарды 
толықтырайық. Түтқаның (4) бір үшына сақина (5) кипзіп, 
түтқаньщ  кертігіне  сақинаны  тақап  қояды.  Осьщан  кейін 
түтқаны қозғалмайтындай етіп бекітеді де, оның осі бағытында 
балғамен  қатты  соғады.  Сонца  түтқаның  үшы  жалпайып, 
тойтарылады. Енді түтқаны бүраманың (3) тесігінен өткізіп, 
оның екінші  үшына екінші сақинаны жоғарыдағы әдіспен 
бекітеді.  Сонда  торт  тетікболшек  (екі  сақина,  түтқа  және 
бүрама)  ажырамайтындай  болып  біріктіріледі.  Бүраманы 
маңцайша (1) тесігіне трапециялық бүранданың көмегімен 
бүрап кіргізеді. Бүраманың үшын тіреуіш окшедегі шүнқырға 
кіргізіп,  екі мүрындықтың (7)  комегімен  мүрындықтайды. 
Екі бүраңцаманы (2) мандайшаның сәйкес тесіктеріне орнатьш,
125

оларды  да  диаметрлері  жуанырақ  екі  мүрындықтын  (8) 
көмегімен мүрындықтайды. Ажыратқыштьщ 3,4, 5, 6 және
7-тетікбөлшектерден түратын біртүтас бөлігі бүраманың осі 
бағытында қозғальш орын ауыстыра алады. Ол үшін түткадан 
үстап бүраманы бүрау керек. Бүрандалар оңқай екендіктері
анықталады, өйткені сызбада ҺН деген жазу жоқ.
5  Сызбадагы  өлшемдермен  танысайық.  Габариттік  өл-
шемдерге жататындар:  200;  150, 
195.  Олардың біріншісі
үзіліп кескінделген түтқаның толық үзындығын анықтаиды, 
ал екіншісі ажыратқыштың қозғалып түратьш бөлігінщ шетю 
жағдайларына сәйкес келеді. Бүраманы мандайшаға түбше 
дейін бүрап кіргізгеннен кейінгі қүрастырылған бүйымның
көрсетілген өлшемі 150 мм. Ал бүраманы бүған кері бағытта 
бұрасақ,  тіреуіш  өкше  мандайшаға  тақалады  да,  қозғалыс 
тоқталады. Осындай шеткі жағдайға сай өлшем 195 мм болады. 
Бүрандамалар осьтерінің аралығы (145 мм) көрсетілген және 
бүранда өлшемдері  (М12х1,5) түсірілген.  Бүл екі  өлшем де 
ажыратқьпшы күпшекке қондьфу үшін керек. Күпшекте де 
арақашықтықтары  145  мм  болатын  бүрандалы  екі  тесік 
(М 12x1,5)  болады.  Ажыратқыш  пен  күпшектің  аталған 
өлшемдері бір-біріне сәйкес бірдей болуы қажет. Бүйымньщ
ш еаЕТСЛіпэгаЕП і
М а ң д о й ш о
У
I 
1
1‘2
 
I
Тексер
I I I  
I
ЩЛыл
I 
і  бет
болат  Ст ЗШ СТ380-11
Алматы
105 
-  мектеп
Щ ЯШ Ш Ш Ш Ш
"1
106-сурет

[
С
м
д
о
*
]
I
 
1
І
?
ь
Я
Я
.....—
—
-----------------------------------
—
-----------------------------------------
—
 
—
бүранЪама
1-1 
1  в е т
бо/іат СтЗМВСІ 380-71
Алнаты 
105 -  мектеп

жүктеу/скачать 8,55 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: