Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия

төжірибе жасаған. Жасалған төжірибенің аркасында М.Месельсон мен Ф.Сталь ДНҚ молекуласының жартылай сактала екі еселенетінін аныктады (13-суреттегі үшінші катар, екінші тізбек). Эукариот зкасушаларына жасалған кейінгі төжірибелер нөтижесінде де ДНҚ молекуласының жартылай сактала екі еселенетіндігінің дүрыстығы аныкталды. ДНҚ молекуласының екі еселенуінде негізгі рөлді ферменттер аткарады. ДНҚ-ның кос тізбегі бір-бірінен ажырау үшін арасындағы кос байланыстар үзілу кажет. Биохимиктер ДНҚ-ның екі еселенуіне катысып, сутектік байланыстарды үзетін ерекше ферментті бөліп алды. Ол ферментті Щ$К,-полимераза ферменті деп атады. Бүл ферментті ашкан америкальщ био­химик Артур Корнберг осы еңбегі үшін Нобель сыйлығының лауреа­ты атағын алған.

Ферментгердің өсерінен сутек-тік байланыстардың үзілуі ДНҚ-нын бір үшынан басталып, екінші үшында аякталатындығы 14-су-ретте бейнеленген.

ДНҚ молекуласы 14-суреттен көріп отырғанымыздай, бірден ыдырамай, үзінді түрінде екі еселе-неді де, өрбір тізбектің карама-кар-сысында жаңа тізбектер синтезде-леді. Жаңа тізбектердің осылай үзінді түрінде синтезделетінін 1968 жылы жапон ғалымы Р. Оказаки дөлелдеген болатын. «Бүл үзінділер калай бірігіп тұтас молекулаға айналады?» деген сүрак туындады. Оның жауабы: бүл үзінділердія бір-бірімен лигаза (грекше «ligasa» — жабыстырушы, жалғастырушы деген мағынаны білдіреді) ферменті аркылы байланысатындығы зерттеу жү-мыстары аркылы аныкталды. Америкальщ ғалымдар Ричардсон мен Вейс лигаза ферменттерінің касиеттерін зерттеп, ол фермент-тің үзінділерді бірімен-бірін жалғап, түтас бір тізбек күрасты-ратындығьш тапты.

логиялык кызметі — нөруыз моле-

14-сурет. ДНҚ-нын екі еселенуі

41

Cабақтытың тақырыбы : Рибонуклеин қышқылдары

Сабақтың мақсаты: 1. Оқушыларды РНҚ молекуласының ерекшеліктерімен таныстыру.

2.Дүниетанымынын арттыра отырып,оқу материалдарын толық меңгеру

қабілетін дамыту.

3.Ұйымшылдыққа тазалыққа тәрбиелеу.

Сабақтың көрнекілігі: тірек-сызба, Сызбанұсқа

Сабақтың пәнаралық байланысы: Химия.

Сабақтың әдісі: Сұрақ жауап,баяндау, кесте толтыру.

Сабақтың түрі: Шығармашылық .

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту

ІV. Үйге тапсырма беру.

Рибосомалық РНҚ (рРНҚ). Жасушадағы РНҚ-ның 85%-ын рРНҚ құрайды. Рибонуклеин қышқылының бұл түрі рибосома органоид-а болады. рРНҚ-ның мол-ң массасы — 700000—300000. Ол рибосома органоидінде жүретін нәруыз синтезіне тікелей қатысады. РНҚ-ның аталған түрлерінің әркайсысы нәруыз биосинтезінде ерекше қызмет атқарады. ДНК молекуласы сияқты РНҚ-ның молекуласы да үш құрылымды. РНҚ молек-ң І реттік құрылымы ондағы нуклеотид қалдықтарының белгілі ретпен кезектесіп орналасуынан түзіледі. РНҚ-ның ІІ реттік құрылымы оның полинуклеотидтік тізбегінін орамдалған түрі болып табылады. Репликация-

РНҚ-ның ІІІ реттік құрылымы деп сыртқы орта жағдайына (тұздардың С-на, Т-ға) байланысты бір тізбектің кеңістікте ретсіз немесе шар тәрізді не тығыз таяқша тәрізді болып орналасуын айтады. Жасуша тіршілігінде ДНҚ мен РНҚ үйлесімді кызмет аткарғанымен, бір-бірінен айтарлықтай айырмашылықтары бар. Олар:

ІІІ. Бекіту. Кестемен таныстьыру.

V. Сұрақтар. 1. ДНҚ мол-ң екі еселенуі қалай аталады ?

2. ДНҚ-ң мол-ң ыдырауына қандай ферменттер қатысады?

3. ДНҚ –ң екі еселенудің қандай түрлері бар оны кім зерттеп жазды?

4. ДНҚ –ң екі еселенудің тәжірибесі қандай тірі организмдерге жасалды.

5. Артур Корнберг Нобел ь сыйлығының лауреа­ты атағын қай еңбегі үшін алды.

6. Р. Оказаки бойынша ДНҚ –ң екі еселенуі қалай жүреді?неніің көмегімен?

7. ДНҚ молекуласының маңызы қандай?

1. Плазмолиз жөне деплазмолиз күбылысын бақылау кезінде жасуша кабық-шасының жөне онын ішкі қабатының (плазмалык мембрана) қандай қызметін байқадыңдар?

2. Химия пөнінен алған білімдеріңе сүйене отырып, цитоплазманьщ не себептен ерітіндіден суды жоғалтканын түсіндіріндер.

10-сынып.

Сабақтың тақырыбы: Адамның жануарлар дүниесіндегі орны.

Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды адамның жануарлар дүниесіндегі орны туралытүсініктер беру.

2. Биология ғылымынның даму ерекшеліктерін жүйелі сипатау,ғалымдар еңбегі есте сақтау, бұл еңбектердің маңызын білу.

3, .Оқушыларды ғылымқұштарлыққа, адамгершілікке тәрбиелеу

Сабақтың типі:Жаңа с абақ

Сабақтың түрі: .Дәріс

Сабақтың әдісі: сұбхат, баяндау.,.

Сабақтың пән аралық байланысы: Тарих,Қазақ әдебиеті..

Сабақтың көрнекілігі: Сызбалар.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.

ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.

ІІІ. Бекіту.

ІV. Үйге тапсырма беру.

V. Үй тапсырмасын сұрау

І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру.