Сабақтың мақсаты: Қалау райдың жасалу жолдарын үйретіп, оның ерекшелігіне оқушылардың назарын аудару

1. 
   Білімділігі: зат есімнің түрленуінен алған білімдерін кеңейтіп,сөз қолданыста пайдалана білуге үйрету,мәтін ішінен тауып,талдауға баулу.
   
2. 
   Тәрбиелігі: оқушылардың бойына ұлттық өнеге,шешендік нақыл сөздердің мән-мағынасын ұғындыра отырып,адамгершілікке,имандылыққа тәрбиелеу,эстетикалық,өнегелік ортасын қалыптастыру.
   
3. 
   Дамытушылық: өтілген материалды тиянақты меңгеруге,жүйелі ойлау,ойын әсерлі жеткізуге,шығармашылық ізденістерін арттыруға ықпал жасау;сатылай кешенді талдау арқылы зат есімнің түрленуінен алған теориялық білімдерін іс жүзіне асыру,грамматикалық тұлғада жүйелі сөйлеуге төселдіру.
   

Қайталау сұрақтарын графопроектордан көрсете отырып,оқушылардың білімін тексеру.

1.Қазақ тілінде қанша жалғау бар?

2.Тәуелдік жалғау дегеніміз не?

3.Септік сұрақтарын айтшы.


Морфо-

логия
4. «Атбегі», «дәрігер» сөздері қалай жіктеледі?

5. Зат есім сөйлемде қандай қызмет атқарады?

Қайталау мақсатында мына сызбаны толтыру.

«Бәйге» ойыны.Өтілген сабақтарды еске түсіргеннен кейін оқушылар төрт топқа бөлініп,әр топқа «Көптік тобы», «Септік тобы» , «Жіктік тобы» , «Тәуелдік тобы» деген аттары жазылып қойылады.

Ойынның шарты: бес бөлімнен өтіп «Зат есімге» бірінші жету.

1.Көптік жалғауы жалғанбайтын сөздер

а) мектеп,қыз,оқушы; ә) үй,киім,бала; б) отан,бөлме,дәрігер; в) мұнай,газ,тары.

2.Жалқы зат есімді тап.

а) орман,көл,өзен; ә) Алатау,Екібастұз; б) бала,бойжеткен; и) ұзынды-қысқалы,үлкен-кіші.

3.Зат есім атау септікте тұрса сөйлемде қандай қызмет атқарады?

а) бастауыш; ә) толықтауыш; б) пысықтауыш; в) баяндауыш.

4.Жуан,жіңішке буындарға бірдей жалғана беретін және бір ғана дыбыстан тұратын жалғау қай септікте?

а) табыс ә) жатыс б) атау в) көмектес

Екінші бөлім «Ойлан тап».

Кеспе карточкаларындағы сұрақтарға жауап беру.Тез әрі нақты жауап берген топ есепке алынады.

Слайдқа салынған сурет графопроектордан көрсетіледі.Сол бойынша өтірік өлең құрастыру.Мысалы.

Оқулықпен жұмыс.

55-жаттығу.Көп нүктенің орнына тиісті жіктік жалғауын жалғап жазу.

Төмендегі сөздерге сатылай кешенді талдау жасау.

Көлдің,оқушылар,атбегі,елім (әр топ бір сөзді алады).

Үлгі


Зат есім

1.Құрамына қарай: бір,екі,үш құрамды

2.Тұлғасына қарай: негізгі,туынды

3.Құрылысына қарай: а) дара ә) күрделі

4.Лексикалық мағыны

5.Грамматикалық мағыналары

6.Сұрағы

7.Мағыналық топтары: а) жалқы,жалпы ә) деректі,жартылай

деректі,дерексіз

б) нақты,нақты емес.

1.Сенің атың тұра тұрсын,менің атым жүре тұрсын.

2.Орманда өрт бұрқ етті.

3.Қонақтар шайларын ішті.

4.Шамдансам жығар асаумын.

Шамырқансам сынар болатпын.

Айырмашылығы Айырмашылығы

Ұқсастығы



Көптік тобы: 1.Зат есім мен сын есімнің айырмашылығы.

Септік тобы: 2.Жіктік жалғауы мен тәуелдік жалғауының ерекшелігі.

Жіктік тобы: 3.Көптік жалғауы мен тәуелдік жалғауының айырмашылығы.

Тәуелдік тобы: 4.Тәуелдік жалғауы мен септік жалғауының ерекшелігі.

Қорытынды. Зат есім және мәресіне бірінші жеткен топтың оқушыларына жақсы жауап бергені үшін жұлдызшалар

үлестіру.

а) Оқушылардың ойлау қабілетін сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;

ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеумашықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;

б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

Сөйлем мүшелері тұрлаулы және тұрлаусыз болып екіге бөлінеді.

Дәрігер,Азамат, Инженер,Оқушы

1.Сөйлем мүшесі неше түрге бөлінеді?

2. Тұрлаулы мүшесіне қайсысы жатады?

3. Не себепті тұрлаусыз мүшесі сөйлем құрай алмайды?

а) Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру;

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып.оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауатты,көркем жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

Тіліміздегі мыңдаған сөздерден ойға лайықты сөз таңдап, оны басқа сөздермен тіркестіріп дұрыс сөйлем құрау оп-оңай іс емес. Оған ұқыптылық, сауаттылық қажет және үнемі жаттығу керек. Түрлі ғылым салаларына байланысты ғылыми әдебиеттерді,тарихи және педогогикалық әдебиеттерді көп оқыған кісі ойын дәл жеткізуге икемді болады.

а) Сын есімнің түрленуі туралы түсінік беру, сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету ;

ә) Өз бетінше ізденуге,ойлау қабілетін арттыруға ықпал ету,өз ойын еркін жеткізуге баулу,жылдам жауап беруге дағдыландыру,тіл,сөйлеу тілдерін етілдіру,сөйлеу машықтарын,шығармашылық қабілеттерін дамытуға жол ашу,ойлау қабілеттерін,сөздік қорларын дамыту ;

б) Мақал – мәтел арқылы оқушылардың рухани байлығын қалыптастыру,адамгершілікке тәрбиелеу,тапқырлық,іздемпаздық қасиеттерін қалыптастыру,адамгершілік қасиеттерге,ұлттық құндылықтарды сүйе білуге дағдыландыру.

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Оқушыларға бірнеше сұрақтар қоямын.

1.Сөйлем мүшесі неше түрге бөлінеді?

2. Тұрлаулы мүшесіне қайсысы жатады?

3. Не себепті тұрлаусыз мүшесі сөйлем құрай алмайды?

б) Жаңа сабақты түсіндіру:

Сын есімнің шырай формасына енуі түрленуі деп аталады.

Бір тектес сапалақ сынның бірінен екіншісінің артық я кемдігін ,әр түрлі дәрежеде болатынын білдіруді сын есімнің шырайы деп аталады.

Сын есім мағынасына қарай: 1- сапалақ, 2- қатыстық

Сын есім құрамына қарай: 1- негізгі, 2- туынды, 3- күрделі.

Жаттығумен жұмыс: 64 -жаттығу. Мәтінді өзіндік диктант етіп жазады. Құрамынан сапалық сын есімдерді тауып ,ерекшелігін түсіндіреді..

Жеке оқушылармен жұмыс: Берілген сын есімдердің бір тектес сапалық белгілерін көрсететін жұрнақтарды жалғап жазады.

Мысалы: қызыл-қызғылт,қызғылтым, қызылдау, қызылырақ,тым қызыл, өте қызыл

1. 
   Сын есім дегеніміз не?
   
2. 
   Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
   
3. 
   Сын есім құрамына қарай?
   

а) Сын есімнің шырайлары туралы түсінік беру .Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру;

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып.оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауатты,көркем жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

1. 
   Сын есім дегеніміз не?
   
2. 
   Сын есім мағынасына қарай нешеге бөлінеді?
   
3. 
   Сын есім құрамына қарай?
   

Біркелкі сындардың бірінен екіншісінің артық я кемдігін салыстыру арқылы көрсететін шырай түрі салыстырмалы шырай деп аталады Мысалы: үлкен-үлкенірек, жақсы-жақсылау, терең-тереңірек, көк-көкшіл т.б

Салыстырмалы шырай мынадай жұрнақтар арқылы жасалады.

1. 
   –рақ,-рек,-ырақ,-ірек
   
2. 
   –лау,-леу,-дау,-деу
   
3. 
   –аң,-қай,-ша,-ше
   
4. 
   –шыл,-шіл,-шылтым,-шілтім
   

Толық.Биік.Сұр. Жаман.Жеңіл.Тар. Мықты. Кіші. Қатты. Жақсы.

.Жеке оқушылармен жұмыс: Салыстырмалы шырай тұлғасында тұрған сын есімдерді тауып,жұрнақтарын дефис арқылы бөліп жазыңдар.

Ақылды, от, ауырлау, сиректеу, көргіш, жинақы, сергек, қоңырқай, сарғыштау, ақшылтым, таяз, қышқылтым, тереңірек, тәуірлеу.

1.Сын есім қалай түрленеді?

2. Сын есімнің шырайы дегендіміз не?

3.Шырай нешеге бөлінеді?

4. Салыстырмалы шырай қандай жұрнақтар арқылы жасалады?

Білімді бағалау :Оқушылардың ынтасына қарай білімдері бағаланады.

Үйге тапсырма : 69-жаттығу. .

Пәні: қазақ тілі

Сыныбы: 7-сынып

Сабақтың тақырыбы : Күшейтпелі шырай

Сабақтың мақсаты :

а) Күшейтпелі шырайдың салыстырмалы шырайдан айырмашылағын түсіндіру.Оқушылардың шығармашылықпен жұмыс істеуіне ықпал ету.ойлау шеберлігін сөйлеу мәдениетін арттыру;

ә) Тәрбиелік мәні бар мысалдар келтіре отырып.оқушыларды елін,жерін,Отанын сүюге тәрбиелеу;

б) Сабақ барысында оқушыларды сауатты,көркем жазуға дағдыландыру;

Оқушылармен амандасу,түгелдеу,оқу құралдарын тексеру.Сыныптың тазалығына көңіл бөлу.Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.

Үйге берілген жаттығуды тексеремін. Кеспе қағаздарды үлестіріп жауап талап етемін.

1.Сын есім қалай түрленеді?

2. Сын есімнің шырайы дегендіміз не?

3.Шырай нешеге бөлінеді?

4. Салыстырмалы шырай қандай жұрнақтар арқылы жасалады?

Біркелкі сындардың бірінен екіншісінің өте артық не өте кем екендігін көрсететін шырай түрі күшейтпелі шырай деп аталады Мысалы: үп-үлкен, тым үлкен

1. 
   Күшейтпелі шырай сапалық сын есімдердің алдына күшейткіш буындардың үстелуі арқылы жасалады. Мысалы: биік-біп-биік,ұзын-ұп-ұзын.
   
2. 
   Күшейтпелі шырай сапалық негізгі сын есімдерге өте,тым, аса, ең, тіпті, нағыз, нақ, шымқай, орасан,кілең күшейткіш үстеулердің тіркесуі арқылы жасалады.