кесте Күрделі эфирлердің изомерлері

Құрылым изомериясы			Класаралық изомерия
Көміртек тізбегі	Радикалдар изомериясы (метамерия)
сірке кышқылының пропил эфирі немесе пропилэтаноат	пропан кышкылының этил эфирі немесе этилпропаноат	пентан кышқылы, күрделі эфирлер карбон кышқыл- дарына изомерлі болады
сірке кышкылының изопропил эфирі немесе изопропилэтаноат	май кышкылының метил эфирі немесе метилбутаноат

Сөйтіп, гидролиз бен эфирлендіру реакциясы — қарама-қарсы процесс болғандықтан, тепе-теңдікті болдырмау үшін түзілген өнімдердің біреуін реакциядан бөліп отыру қажет.

Маңызды өкілдері.

Күрделі эфирлердің көпшілігінің жемістің, жидектің, гүлдің иісі тәрізді жағымды иісі бар. Құмырсқа қышқылының этил эфирі (этилформиат) —

Сірке қышқылының этил эфирі (этилацетат)

Сірке цышцылының изоамил эфирі (амилацетат)

Жоғары карбон қышқылдарының бірнегізді жоғары спирттермен әрекеттесуден түзілген күрделі эфирлері балауыз деп аталады. Мысалы, ара балауызы — пальмитин қышқылы мен миристил спиртінің күрделі эфирі С₁₅Н₃₁СООС₃₁Н₆₃.

Жоғарыда аталған күрделі эфирлердің барлығы дерлік жасанды жеміс эссенцияларын, сусындар, кондитер өнімдерін алуға, сондай-ақ парфюмерияда (иіс сабын, хош иісті сулар, т.б. алу үшін) қолданылады

Майлар — күрделі эфирлер класына жататын органикалыц қосылыстар. Майлардың химиялық құрамын француз ғалымдары М. Шеврель мен М. Бертло анықтаған.

М. Шеврель 1817 жылы май мен судың қоспасын сілті қатысында қыздыра отырып глицерин және стеарин, олеин және пальмитин қышқылдарын бөліп алды. Бұл реакция гидролиз немесе сабындану деп аталатынын білесіңдер. Екінші ғалым М. Бертло 1854 жылы глицеринді стеарин, олеин, пальмитин қышқылдарымен қосып қыздырың, майларды синтездеді. Бұл реакция эфирлендіру деп аталады. Сонымен, майлар дегеніміз — үш атомды спирт глицерин мен жогары карбон кышқылдарының күрделі эфирлері. Майларды триглицеридтер деп те атайды.

Күрделі эфирлер — глицеридтер глицерин қалдығы мен бір қышқылдың қалдықтарынан немесе әр түрлі қышқылдар қалдықтарынан түзілуі мүмкін, мысалы:

R — бір қышқылдың қалдығы, ал R₁, R₂, R₃ — әр түрлі қышқыл қалдықтары.

Глицеридтер құрамындағы қышқылдың түріне қарай майлар: қатты, жұмсақ және сұйық болып бөлінеді. Қатты майлардың құрамында қаныққан қышқылдар көп болады, ал сұйық майлардың құрамында қанықпаған қышқылдар басым болады. Жануарлар майлары, әдетте, қатты май (тоң май), мысалы, қойдың майы, сиыр майы, т.б. ал өсімдіктер майлары — сұйық май болады, мысалы, кұнбағыс, мақта, зығыр майлары, т.б. Бірақ бір ерекшелік — пальма майы кәдімгі жағдайда қатты болады. Сондай-ақ табиғи майларда да қышқыл қалдықтары әр түрлі болады. Мысалы, қойдың тоң майында 75% шамасы пальмитин мен стеарин глицеридтері, 25% шамасыңда олеин глицериді болады.