Сабақтың тақырыбы: §51 Күрделі эфирлер. Майлар. Сабақтың мақсаты

Карбон қышқылдары мен майлардың құрылысы, химиялық қасиеті және табиғатта таралуы туралы түсінік беру.

Оқушылардың ой-өрісін, шығармашылық қабілетін, химиялық білімін дамыту. Химия пәніне қызығушылығын арттыру.

Салауаттылық сана-сезім қалыптастыру, ұжыммен бірге жұмыс істеуге, өзін және өзгені бағалай білуге үйрену.

Күрделі эфирлер және майлардың табиғатта кездесуі, қолданылуы, қасиеті, алынуын білетін, алған білімін іс жүзінде қолдана білетін тұлға қалыптастыру.

1) Интерактивті тақта.

2) Реактивтер мен ыдыстар.

3) Үлестірмеліктер.

4) Тесттер.
Сабақтың типі: Жаңа білім беру.

Сабақ түрі: Аралас сабақ.

Әдісі: Интерактивті, әңгімелесу, тест, сұрақ, жауап, бағалау.

Сабақ жоспары:

І. Ұйымдастыру

ІІ. Үйге берілген тақырыпты жан-жақты тексеру.

1) Кім көп біледі? (Сұрақ жауап)

2) Жоғалған сөзді тап. (Химиялық диктант)

3) Үшіншісі артық.

ІІІ. Жаңа білімді меңгертуге дайындау

Ой қозғау. Күрделі эфир мен май туралы түсінік қалыптастыру.

ББК кестесін толтырту.

ІY. Жаңа білімді меңгерту.

1) Баяндау, оқушылардың баяндауы.

2) Тақтамен жұмыс

3) Зертханалық жұмыс

- Майдың ерігіштігі

- Сұйық май құрамындағы карбан қышқылдарының қанықпағандығын дәлелдеу.

Ү. Сабақты бекіту

1) Ой толғаныс. Жаңадан не білдіңдер?ББКҮ кестесін толтырту.

2) Тест жұмысы.

3) Есептер шығару

ҮІ.Қорытындылау,бағалау.

ҮІІ. Үйге тапсырма беру.
Сабақ барысы:
І.Ұйымдастыру

1. 
   Oқушыларды түгендеу, сабақ жоспарымен таныстыру.
   

Қоржындағы нөмірленген асықтарға тиесілі сұрақтар интерактивті тақтадан шығады. Оқушылар қоржыннан асықты өздері таңдап, сол нөмірлі сұраққа жауап береді.

Сұрақтары:

1) Спирттер дегеніміз не?

2) Спирттердің жалпы формуласы қандай?

3) Спирттерді техникада және тамақ өнерікәсібінде қалай алады?

4) Этил спирті қайда қолданылады?

5) Этил спиртінің организімге қандай әсері бар?

6) Спирттің жану реакциясының теңдеуін жазыңыз

7) Көп атомды спирттер дегеніміз қандай қосылыстар?

8) Көп атомды спирттерді қандай өкілдерін білесіңдер?

9) Карбон қышқылдары деп қандай қосылыстарды айтады?

10) Карбон қышқылдарының жалпы формуласы қандай?

11) Карбан қышқылдары лакмус қағазының түсін қалай өзгертеді?

12) Эфирлену реакциясы деп қандай реакцияны айтады және нәтижеінде қандай қосылыстар түзіледі?

13) Күнделікті тұрмыста қандай карбон қышқылдары қолданылады?

14) Карбон қышқылдары қалай алынады?
2.2 Жоғалған сөзді тап

Химиялық диктант.

Үйге берілген тапсырманы пысықтап, нақтылай түсу.

1. 
   Спирттердің атауы сәйкес көмірсутек атауына -------- жұрнағы жалғану арқылы аталады.
   
2. 
   Этил спиртінің формуласы -----------
   
3. 
   Метанолды алу әдісіне байланысты ------------- деп те атайды
   
4. 
   Антифриз дегеніміз автомашина радиаторының -------- қатырмайтын сұйықтық, оған------------- қолданылады.
   
5. 
   Сабын алу үшін --------- және --------- қышқылдары қолданылады.
   
6. 
   Эфирлену ракциясы нәтижесінде ---------- түзіледі.
   

Бұл жұмыстың мақсаты оқушылардың есте сақтау қабілетін дамытып, өзара гомолог заттарды тани білуге дағдыландыру.

1-нұсқа

СН3ОН	С2Н5ОН	СН3СООNа	СН2ОН СН2ОН	СН3СООН
СН3СОН	С2Н5СООН	СН3СООН	СН3ОН	СН2=СН-СООН
С2Н5ОН	С3Н7СООН	НСООН	С2Н5ОН	СН3-СН2СООН

Артық заттар:

2-нұсқа

НСООН	CH3OH	CH3COOH	СН2ОН СН2ОН	СН2=СН-СООН
НСООNa	CH3ONa	C2H5COOH	CH2OH CHOH CH2OH	СН2ОН СН2ОН
CH3COOH	C3H7OH	CH3OH	CH3OH	CH2=CH-CH2СОOH

Артық заттар:

3. Өтілген тақырыпты қорыту, жаңа сабаққа дайындау.

Оқушылардың өтілген тақырыпты қалай меңгергенін бақылағаннан соң,бүгінгі тақырыпты таныстырып, өткен сабақтармен байланысын табу.ББКҮ кестесін толтырту.Оқушылар майлар және күрделі эфирлер туралы өдерінің білетін мағлұматтарын жазып, білгісі келетін мәліметтерін жазады.

Білетінім	Білгім келгені	Үйренгенім
Спирт пен карбон қышқылының әрекеттесуінен түзіледі, майлар жануар мен өсімдіктен алынады, сұйық,қатты түрі болады.Тамақ ретінде қолданылады.	Физикалық және химиялық қасиеттері, құрамы, қолданылу салалары, Қатты май мен сұйық майдың бір-бірінен айырмашылығы.

4. Жаңа білімді меңгерту.

1) Күрделі эфирлер туралы түсінікті мына сызба арқылы түсіндіру, оқушылар өздерінің білетінін өздері айтады.Жаңа материалды мұғалім өзі түсіндіреді.

қасиеті

Күрделі эфирлердің химиялық қасиеттері:

1.Күрделі эфирлер қышқыл қатысында су қосып қыздырса гидролизденеді.

O ОН^- O

R1- C-O-R2 +H2O ↔ R1-C-OH +R2-OH

Күрделі Н⁺ карбон спирт

эфир қышқылы

OH^-

CH3COOC2H5 +H2O↔ CH3C-OOH + C2H5OH

H⁺

Гидролизлену реакциясы эфирлену реакциясына кері жүреді.

Алынуы Табиғатта кездесуі Физикалық қасиеті

Мұғалім бұл кестеден майлардың құрамы мен химиялық қасиетін ғана түсіндіреді, қалғандарын оқушылар өздері айтып шығады.

Майлар гидролиздену реакциясына қатысады. Тірі организмдерде майлар гидролизденгенде көміртек диоксиді мен суға дейін ыдырап, энергия бөлінеді.Бұны ферментативтік гидролиз деп атайды. Сабын алған кезде майлар сілті қатысында гидролизденеді. Бұл реакция сілтілік гидролиз деп аталады.

Зертханалық жұмыстың мақсаты майлардың физикалық қасиетін тәжірибе жүзінде көрсету, сұйық май құрамына кіретін карбон қышқылдарының қанықпағандығына тәжірибе жүзінде көз жеткізу.

1. Майдың судан жеңіл және суда ерімейтіндігін көрсету. Сынауыққа су құйып оның үстіне сұйық май құю. Не байқалды?

Сұйық май судың бетіне қалқып шығады, бұл майдың судан жеңіл екенін көрсетеді.Май судан бөлініп шықты яғни май суда еріген жоқ.

Қажетті реактивтер мен ыдыстар: Сынауық, тамызғыш, мақта және күнбағыс майы. Натрий карбонаты мен калий перманганаты ерітіндісі.

2. Сұйық майдың құрамындағы карбон қышқылдарының қанықпағандығын дәлелдеу.

2 сынауыққа 2 тамшыдан мақта майы мен күнбағыс майын тамызамыз. Сосын әр сынауыққа Nа2СО3 пен КМпО4 ертінділерін құйып араластырамыз. Ертіндінің күлгін түсі жоғалады? Бұл нені білдіреді? Калий перманганатын қанықпаған қышқылдар түссіздендіреді.
5. Сабақты бекіту.Оқушылардың жаңа тақырыптан үйренген материалдарын білу мақсатында мына төмендегі кестенің үшінші бөлігі толтырылады.

1) ББКҮ кестесінің 3 бөлігін толтырту.

1.Қалдығы табиғи майлардың құрамына кіретін қышқыл.

2. Бертло жүзеге асырған реакция:

а) Майды ыдыратып, глицерин мен карбон қышқылдарын алады.

в) сұйық майларды гидрогендеп, қатты май алады.

с) жоғары карбон қышқылдары мен глицеринді әрекеттестіріп, май тәрізді зат алады.

д) майды сілтімен қыздырып сабын алады.

3. Сұйық майларды қатты майларға айналдырғанда алынатын май.

а) сары май с) тоң май

в) маргарин д) күнбағыс майы

4. Ас қорыту кезінде организімде майлар тотыққанда түзілетін соңғы өнім.

а) көміртек диоксиді мен су

в) құмырсқа қышқылы мен метан

с) сірке қышқылы мен аммиак

д) сірке қышқылы мен мочевина

5. Заттар арасында эфирлену реакциясы жүреді.

а) альдегид пен карбон қышқылы

в) спирт пен альдегид

в) спирт пен карбон қышқылы

д) фенол мен карбон қышқылы

6. Күрделі эфирлердің жалпы формуласы

а) R1-COO-R2 c) R1-O-R2

в) R1-CO-O-CO-R2 д) R1-CO-R2

7. СН3СООСН3 қосылысының атауы

а) метилэтил эфирі

в) этилметил эфирі

с) бутан қышқылы этил эфирі

д) этан қышқылының метил эфирі

8. Метилацетат молекуласындағы көміртектің массалық үлесі.

а) 75% с) 49%

в) 67% д)81%

9.Формуласы С2Н5СООС3Н7 күрделі эфирдің атауы

а) Сірке қышқылының этил эфирі

в) пропион қышқылының этил эфирі

с) сірке қышқылының пропил эфирі

д) пропан қышқылының пропил эфирі

10. Күрделі эфирлер гидролизденгенде түзілетін өнім

а) карбон қышықылының тұзы мен спирт

в) карбон қышқылы мен спирт

с) спирт пен су

д) карбон қышқылы мен су

Тест сұрақтарының жауаптары:

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
д	с	в	а	в	а	д	с	д	в

3. 
   Есептер шығару.
   

Бер:

12 1 16

M ф m? O О

СН3-С Н-С

О-СН3 ОС2Н5

Сірке қышқылының 90 г-ы 64 г метилмен әрекеттескенде 100г күрделі эфир алынды. Эфир шығымын есептеңдер.

m(СН3СООН)=90г

m(СН3ОН)=64г СН3СООН+СН3ОН СН3СООСН3+Н2О

mпр =100г 90г 64г Хг

ή -? 60г/моль 32г/моль 74г/моль

60г/моль

32г/моль
mтр =90г*74 г/моль =111 г

ή=100 г =0,9 немесе 90%

111 г

Жауабы: ή=0,9 немесе 90%

Этанолдың 96 %-тік 100мл ерітіндісімен (ρ=0,8 г/мл) 120 г сірке қышқылын қосқанда түзілген эфирдің массасын есептеңдер.

V(С2Н5ОН)=100 мл m(С2Н5ОН)=0,96*100*0,8=76,8 г

ρ(С2Н5ОН)=0,8 г/мл СН3СООН+ С2Н5ОН→ СН3СООС2Н5+Н2О

m(СН3СООН) =120 г 120г 76,8г хг

m( СН3СООС2Н5)-? 60г/моль 46г/моль 88г/моль

60г/моль

6.Қорытындылау, бағалау.

Оқушыларға мына кестені таратып беріп, оған жауап жаздыру.

1	Мен сабақта көп жаңалықтар білдім
2	Бұл алған білімім маған алдағы өмірімде көмектеседі.
3	Сабақта қолданылған әдіс-тәсілдер маған ұнады.
4	Сабақ барысында туындаған барлық сұрақтарға жауап алдым.
5	Мен сабаққа шын көңіліммен қатысып алға қойған мақсатыма жеттім.

Оқушыларды бағалау үшін бағалау парағы қолданылады. Топ жетекшілері өздерінің жинаған ұпайларын жазып отырады.Оқушылардың жинаған ұпайларына қарай мұғалім оларды бағалайды.

§51 Тақырып соңындағы 8,7,5 жаттығулар.

Бағалау парағы

Бағалау парағы

Химиялық диктант.

1.Спирттердің атауы сәйкес көмірсутек атауына -------- жұрнағы жалғану арқылы аталады.

2.Этил спиртінің формуласы -----------

3.Метанолды алу әдісіне байланысты ------------- деп те атайды

4.Антифриз дегеніміз автомашина радиаторының -------- қатырмайтын сұйықтық, оған------------- қолданылады.

5.Сабын алу үшін --------- және --------- қышқылдары қолданылады.

6. Эфирлену ракциясы нәтижесінде ---------- түзіледі.

----------------------------------------

Химиялық диктант.

1.Спирттердің атауы сәйкес көмірсутек атауына -------- жұрнағы жалғану арқылы аталады.

--------------------------------------

Химиялық диктант.

1.Спирттердің атауы сәйкес көмірсутек атауына -------- жұрнағы жалғану арқылы аталады.

-Тест жұмысы

1.Қалдығы табиғи майлардың құрамына кіретін қышқыл.

а) Күкірт қышқылы с) сірке қышқылы

б) құмырсқа қышқылы д) стеарин қышқылы

2. Бертло жүзеге асырған реакция:

а) Майды ыдыратып, глицерин мен карбон қышқылдарын алады.

в) сұйық майларды гидрогендеп, қатты май алады.

с) жоғары карбон қышқылдары мен глицеринді әрекеттестіріп, май тәрізді зат алады.

д) майды сілтімен қыздырып сабын алады.

3. Сұйық майларды қатты майларға айналдырғанда алынатын май.

а) сары май с) тоң май

в) маргарин д) күнбағыс майы

4. Ас қорыту кезінде организімде майлар тотыққанда түзілетін соңғы өнім.

а) көміртек диоксиді мен су

в) құмырсқа қышқылы мен метан

с) сірке қышқылы мен аммиак

д) сірке қышқылы мен мочевина

5. Заттар арасында эфирлену реакциясы жүреді.

а) альдегид пен карбон қышқылы

в) спирт пен альдегид

в) спирт пен карбон қышқылы

д) фенол мен карбон қышқылы

6. Күрделі эфирлердің жалпы формуласы

а) R1-COO-R2 c) R1-O-R2

в) R1-CO-O-CO-R2 д) R1-CO-R2

7. СН3СООСН3 қосылысының атауы

а) метилэтил эфирі

в) этилметил эфирі

с) бутан қышқылы этил эфирі

д) этан қышқылының метил эфирі

8. Метилацетат молекуласындағы көміртектің массалық үлесі.

а) 75% с) 49%

в) 67% д)81%

9.Формуласы С2Н5СООС3Н7 күрделі эфирдің атауы

а) Сірке қышқылының этил эфирі

в) пропион қышқылының этил эфирі

с) сірке қышқылының пропил эфирі

д) пропан қышқылының пропил эфирі

10. Күрделі эфирлер гидролизденгенде түзілетін өнім

а) карбон қышықылының тұзы мен спирт

в) карбон қышқылы мен спирт

с) спирт пен су

д) карбон қышқылы мен су

1-нұсқа

СН3ОН	С2Н5ОН	СН3СООNа	СН2ОН СН2ОН	СН3СООН
СН3СОН	С2Н5СООН	СН3СООН	СН3ОН	СН2=СН-СООН
С2Н5ОН	С3Н7СООН	НСООН	С2Н5ОН	СН3-СН2СООН

2-нұсқа

НСООН	CH3OH	CH3COOH	СН2ОН СН2ОН	СН2=СН-СООН
НСООNa	CH3ONa	C2H5COOH	CH2OH CHOH CH2OH	СН2ОН СН2ОН
CH3COOH	C3H7OH	CH3OH	CH3OH	CH2=CH-CH2СОOH

Білетінім	Білгім келетіні	Үйренгенім

------------------------------------------------------------------------------------------------

Білетінім	Білгім келетіні	Үйренгенім

1	Мен сабақта көп жаңалықтар білдім
2	Бұл алған білімім маған алдағы өмірімде көмектеседі.
3	Сабақта қолданылған әдіс-тәсілдер маған ұнады.
4	Сабақ барысында туындаған барлық сұрақтарға жауап алдым.
5	Мен сабаққа шын көңіліммен қатысып алға қойған мақсатыма жеттім.

1	Мен сабақта көп жаңалықтар білдім
2	Бұл алған білімім маған алдағы өмірімде көмектеседі.
3	Сабақта қолданылған әдіс-тәсілдер маған ұнады.
4	Сабақ барысында туындаған барлық сұрақтарға жауап алдым.
5	Мен сабаққа шын көңіліммен қатысып алға қойған мақсатыма жеттім.

1	Мен сабақта көп жаңалықтар білдім
2	Бұл алған білімім маған алдағы өмірімде көмектеседі.
3	Сабақта қолданылған әдіс-тәсілдер маған ұнады.
4	Сабақ барысында туындаған барлық сұрақтарға жауап алдым.
5	Мен сабаққа шын көңіліммен қатысып алға қойған мақсатыма жеттім.