Сабақтың тақырыбы: "Архимед күші. Денелердің жүзу шарттары.". Мақсаты: б І л І мд І л І к

Сабақтың тақырыбы: “Архимед күші. Денелердің жүзу шарттары.” .

ауырлық күші

үйкеліс күші серпімділік

2. Үйкеліс күшінің түрлерін ата?

сырғанау домалау тыныштық

3. Күшті қандай құралмен өлшейміз?

Күшті өлшеу үшін аранайы құралдар – динамометрлер (грекше динамис-күш және метро-өлшеймін) қолданылады.

4. Бірқылыпты қозғалыс деген не?

Дене бірдей тең уақыт аралығында ұзындығы бірдей жол жүрсе, ондай қозғалыс бірқалыпты қозғалыс деп аталады.

5. Бірқылыпсыз қозғалыс деген не?

Дене тең уақыт аралығында әр түрлі жол жүріп өтсе, ондай қозғалысты бірқалыпты емес қозғалыс деп атайды.

1).

Тұрақты шамалар V 9,8Н/кг

Ыдыс ішінде су бар. Ыдыс түбінде тиын жатыр. Қақпақ, сіріңке, қағаз, пинцет, стақан сияқты құралдардың қайсысын пайдаланып, қолды су қылмай, тиынды қалай алуға болады? (2 жұлдыз) (пробка ішіне қағаз салып оны өртеу керек те, үстінен стаканмен жабу керек.)

1. 
   Елеуішпен су әкелуге бола ма? (Болады. Қар мен мұз күйінде)
   
2. 
   Мұз қандай күйге жатады? (Қатты күйге)
   
3. 
   Егер кеседегі судың бәрін ішіп қойсақ не қалады? (Ауа)
   
4. 
   Ауа қандай күй? (Газ күйі)
   
5. 
   Қандай ыдысқа су құйылмайды? (Су толы ыдысқа)
   
6. 
   Ал су қандай күйге жатады? (Сұйық күйге)
   
7. 
   Орнынан қозғалмай не өтіп бара жатыр? (Уақыт)
   

Оқушылар бұл сөз жұмбақты шешу арқылы, өткен сабақтағы білімін нақтылап, оны өз дәрежесінде көрсетеді.

1. 
   Жолдың өлшем бірлігі?
   
2. 
   кеңістікте белгілі пішіні және нақты көлемі бар жеке тұрған нәрсе?
   
3. 
   Астрономияда өшпес із қалдырған Ұлықбектің аты?
   
4. 
   Дененің сапалық тектілігін сипаттайтын материя түрі?
   
5. 
   Аспан денелері туралы ғылым?
   
6. 
   Киімге жаққан әтір иісінің ауаға жайылуы қандай құбылыс?
   
7. 
   Табиғат туралы ғылым?
   
8. 
   Термометрдің өлшем бірлігі?
   
9. 
   Денелердің өзара әрекеттесуші сандық өлшемі?
   

Суат бетінде үлкен болса да ағаш бөрененің жүзіп жіретіні, ал оған тасталған кішкене металл кесегі батып кететіні әркімге де белгілі. Суда жүзе білетін әркім ақ судың өзіне батырылған денені ығыстыратынын жақсы біледі.Адам аздап малти білсе,су да оның жүзуіне ықпал етеді.Сұйық тарапынан әрекет ететін бұл күш қайдан пайда болады?

Сұйыққа батырылған денеге әрекет ететін бұл ығыстырушы күштің шамасы дене мен сұйықтың қандай сипаттамаларына байланысты болатынын қарастырайық. Бұл күштің менін тұңғыш рет ертедегі грек ғахымы Архимед(б.з.б.287-212) есептеп шығарған.Архимедке дейін де адамдар ығыстырушы күштің бар екенін білгені анық.Суда кемелер, қайықтар,салдар жүзген,ығыстырушы күш мүмкіндік беретіндей дәрежеде оларға жүктер тиелген.Алайда осы күштің шамасы неге тең болатынын дәл есептеп шығарған Архимед болатын.Аңызда айтылатындай,Сиракуз патшасы Геронның тапсырмасы бойынша оның тәжін зергер тазаалтыннан жасады ма,әлде алтын мен күмістің қоспасынан жасады ма? Деген сұраққа жауап таба алмай,көп күн әуреленген ғалым бір күні толтыра су құйылған ваннаға түскен кезде ойына әлгі сұрақтың шешуі келген дейді.Өзінің ашқан жаңалығына шаттана қуанған ол «Эврика!» (Таптым!) деп Сиракуз көшелерінің бойымен айғайлап жүгірген екен.Сірә,жаңалық ашқан адам ерекше бір сезімге бөленетін болар.

2.Архимедтің ашқан жаңалығының мән-мағынасын түсіну үшін қарапайым тәжірибе жасап көрейік.Динамометр ілгегіне қандай да бір дене ілейік те,оның шкаласының көрсетуі бойынша ауырлық күшінің мәнін белгілеп алайық.осыдан кейін денені толық суға батырайық.Динамометр көрстуі өзгергенін байқаймыз.Неліктен? Дененің массасын өзгерткеніміз жоқ.Демек бұл жағдайда денеге ауырлық күшінен басқа оны судан ығыстыратын күш әрекет етеді.Ол күш қалай пайда болады?

Сұйықтың қысымы туралы білімімізге сүене отырып,осы сұйыққа батырылған денеге қандай күштер әрекет ететінін қарастырайық.Дененің бүйір жақтарына әрекет ететін күштер тең және олар бірін –бірі тегеріп тұрады.Бұл күштердің әрекетінен тек дене сығылады.Дененің үстіңгі жағын биіктігі Һ₁ су бағаны Ғ₁ күшпен , ал төменгі жағын биіктігі Һ₂ су бағаны Ғ₂ күшпен қысады. Мұндағы Һ₂ су бағанының биіктігі Һ₁ биіктіктен көп, сондықтан Ғ₂ күші де Ғ₁ күштен көп болады. Демек, денені сұйықтан ығыстыратын күш Ғ₁ жәнеҒ₂ күштерінің айырмасына тең, яғни Ғ_ы═Ғ₁-Ғ₂.

Сонымен, сұйыққа батырылған денеге осы денені сұйықтан ығыстыратын күш әрекет етеді.

F=pS=ρghS;

F_Ы=F₂-F₁=ρgh₂S-ρgh₁S=ρgS(h₂- h₁)= ρghS= ρgV;

F_Ы= ρ_С gV_Д немесе F_А= ρ_С gV_Д

Архимед күші: F_А= ρ_С gV_Д
3. Есеп шығару. Есептер деңгеймен берілген. Оқушылар есептерді өздері таңдайды. Дұрыс жауабын жұппен тексеру.

Мысал есеп: Көлемі 0,8м³ дене суға батырылғанда оған қандай ығыстырушы күш әрекет етеді?

№1.Суға көлемі 100см³ болатын денеге батырылған.Осы денеге әрекет ететін ығыстырушы күшті анықтаңдар.Судың тығыздығы 1000кг/м³

№2 Керосинге массасы 500г темір кесегі батырылған.Ығыстырушы күшті анықтаңдар.Темірдің тығыздығы ρ =7900кг/м³, алкеросиндікі

ρ =800кг/м³


IV. Жаңа сабақты бекіту:

1. Оқулықпен жұмыс.

29 жаттығу. №1, №2

тапсырмаларын орындау).

1.Архимед күшінің өлшем бірлігі.

2.Судың 0,6м тереңдіктегі қысымын табыңдар.

3.Қөлемі 0,001 метр куб дене суға батырылған осы денеге әрекет

ететінығыстырушы күшті анықтаңдар?

4.Сұйықтың тығыздығын өлшеуге арналған аспап.

5.Атмосфера сөзінің мағынасы.

6.Архимед күші қандай шамалармен байланысты.

7.Маған жердің тіреу нүктесін көрсетсеңіз болғаны,мен жерді көтеріп

беремін сөзімен тарихта қалған ғалым.

8.Массасы 4кг дене қандай аурлық күшін түсіреді?

9.Көлемі 40 метр куб керосиннің массасы неге тең?Керосиннің

тығыздығы 800кг/м³

10.Барометр таудың етегіндегі қысымның 760мм.сын.бағ ,ал оның

ұшар басындағы қысым 722мм.сын.бағ тең екенін көрсетеді.Таудың

биіктігі қандай?

11.Ауырлық күші Архимед күшінен үлкен болса,судағы денеге не

болады?

12.Мұз кесегі бензинде жүзіп жүре ала ма?

Венн диаграммасы: