) Оқулықта берілген жаттығулар орындалды

1-жаттығу. Сөздерді оқы. Қайда? сұрағына жауап болатын сөздерді теріп жазу.

М.Бақтыбаев

Тұрлаулы мүшелерден ғана тұратын сөйлемдерді тұрлаусыз мүшелермен толықтыру.

Осы сабақтарда берілген жүйелі жұмыстардың нәтижесінде оқушылар тұрлаусыз мүшелердің мынандай белгілерін білу тиіс:

1.Тұрлаусыз мүшелер жеке тұрғанда сөйлем жасай алмайды, тек сөйлем жасауға көмектеседі.

2.Тұрлаусыз мүшелердің сұрақтары: кімнің? ненің?кімге? неге? нені? қандай? қанша ? қашан ?қайда?және т.б.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

5-жаттығу. Берілген сөздерден сөйлем құрастырып жазу. Сөйлемдегі сөздерді тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерге талдау.

Оқушылар сөйлем мүшелерінің қызметін біліп,оларды сөйлемде ретімен қолданбаса, өз ойын тиянақты жеткізе алмайды.

”Адасқан сөздер”дидактикалық ойыны. Хатқа төмендегідей сөздер жазып қоюға болады.

Гауһар, берілген, үйге, орындады, тапсырманы.

а) Оқушылар оқып шығып, сөйлем мүшелерінің ретімен қойылмағанын анықтайды.

ә) Оқушылар сөйлемдерді орнымен қойып шығады (Гауһар үйге берілген тапсырманы орындады).

2) Жаңа сабақты түсіндіру

Сөйлемдегі сөздер дұрыс құрылу үшін, олар өзара мағыналық байланыста болу керектігі түсіндіріледі.

1. 
   Гауһар не істеді? Гауһар орындады.
   
2. 
   Кім орындады? Гауһар орындады.
   
3. 
   Гауһар нені орындады? Гауһар тапсырманы орындады.
   
4. 
   Гауһар қай тапсырманы орындады? Гауһар үйге берілген тапсырманы орындады.
   

1) Бастауыш көбінесе баяндауыштың алдында келеді, ал баяндауыш сөйлемнің аяғында тұрады.

2) Тұрлаусыз мүшелер сөйлем жасауға көмектесіп, қатарласып тұрады.

3) Өлең, жұмбақ пен мақал-мәтел, өлеңдерде ұйқасқа бағындыру үшін сөйлем мүшелерінің орындары ауысып келетінін де түсіндіру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

4-жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып, сөйлемдерді көшіріп жаз. Сұрақтардың орнына жазған сөздерің сөйлемнің қай мүшесі болады?

Оқушылар сөйлем мүшелерінің қызметін біліп,оларды сөйлемде ретімен қолданбаса, өз ойын тиянақты жеткізе алмайды.

”Адасқан сөздер”дидактикалық ойыны. Хатқа төмендегідей сөздер жазып қоюға болады.

Сабыр, қайтты, машинамен, қаладан.

а) Оқушылар оқып шығып, сөйлем мүшелерінің ретімен қойылмағанын анықтайды.

ә) Оқушылар сөйлемдерді орнымен қойып шығады (Сабыр қаладан машинамен қайтты,.).

2) Жаңа сабақты түсіндіру

Сөйлемдегі сөздер дұрыс құрылу үшін, олар өзара мағыналық байланыста болу керектігі түсіндіріледі.

1. 
   Сабыр не істеді? Сабыр қайтты.
   
2. 
   Кім қайтты? Сабыр қайтты.
   
3. 
   Сабыр немен қайтты? Сабыр машинамен қайтты.
   
4. 
   Сабыр қайдан қайтты? Сабыр қаладан қайтты.
   

1) Бастауыш көбінесе баяндауыштың алдында келеді, ал баяндауыш сөйлемнің аяғында тұрады.

2) Тұрлаусыз мүшелер сөйлем жасауға көмектесіп, қатарласып тұрады.

3) Өлең, жұмбақ пен мақал-мәтел, өлеңдерде ұйқасқа бағындыру үшін сөйлем мүшелерінің орындары ауысып келетінін де түсіндіру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

5-жаттығу. Сөйлемдерді оқу. Қарамен жазылған сөздерді байланысатын сөздерімен теріп жазу.

1) Бастауыш көбінесе баяндауыштың алдында келеді, ал баяндауыш сөйлемнің аяғында тұрады.

2) Тұрлаусыз мүшелер сөйлем жасауға көмектесіп, қатарласып тұрады.

3) Өлең, жұмбақ пен мақал-мәтел, өлеңдерде ұйқасқа бағындыру үшін сөйлем мүшелерінің орындары ауысып келетінін де түсіндіру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

4-жаттығу. Сөйлемдерді көшіріп жаз. Сөйлем мүшелерінің байланысын сызбамен көрсет.

Жай сөйлемнің жалаң, жайылма болып бөлінетінімен қысқаша таныстыру.

Тек қана тұрлаулы мүшелерден құралған сөйлемді жалаң сөйлем дейді.

Тұрлаулы мүшелерден басқа тұрлаусыз мүшелері де бар сөйлемді жайылма сөйлем дейміз.

Тақтаға сюжетті сурет ілініп, соған орай оқушылар бір-бір сөйлемнен құрайды. Олар құраған сөйлемдер құрамында неше сөз бар екеніне назар аудара отырып, сөйлем әрқалай құрылатынын байқату.

Оқушының сөйлеу, жазу тілін бірте-бірте жетілдіру керек. Олардың сөйлеу, жазу, стилін қалыптастыруды жалаң, жайылма сөйлемдерді жете меңгертуден бастаған жөн. Оқушылар өзара сұрақ қойып, оған жауап бергенде «бар», «ия», «жоқ» деген жауаптарымен шектелмей, көркем, жүйелі сөйлеуге дағдыландыру керек. Олар мысал келтіру арқылы жалаң және жайылма сөйлемнің айырмашылығын оңай түсінеді.

2) Тақтаға жалаң сөйлемдер жазылады. Жалаң сөйлемдерді сөйлем мүшесіне талдайды. Оқушылар сөйлемдердің тек тұрлаулы мүшелерден құралғанын анықтайды. Содан кейін осы сөйлемдегі ойды толығырақ жеткізу үшін 2-3 сөзден қосып отырады. Ол сөйлемдерді де сөйлем мүшелеріне талдайды. Екі бағанадағы сөйлемдер салыстырылады. Ұқсастығы мен айырмашылығы анықталады. Осыдан кейін қай бағандағы сөйлемдерді жалаң, қай бағандағы сөйлемдерді жайылма сөйлем деп атауға болатынын өздеріне айтқызуға болады.

3) Оқулықта берілген жаттығулар орындалады .

1-жаттығу. Екі бағандағы сөйлемдерді салыстырып оқы. Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талда. Қай бағандағы сөйлемдерде тұрлаусыз мүшелер бар?

1. Мұз қатты. 1. Өзенге мұз қатты.

2. Есік ашылды. 2. Есік айқара ашылды.

3. Бұлбұл сайрады. 3. Бақта бұлбұл сайрады.

4. Жазушы жазды. 4. Жазушы қызықты әңгіме жазды.
2-жаттығу. Сөйлемдерді оқып, сөйлем мүшелеріне талда. Берілген сөйлемдерді төмендегі сызба бойынша толықтырып жаз. Тұрлаусыз мүшелерге сұрақ қой.

3-жаттығу. Сөйлемдерді оқып, алдымен жалаң, содан соң жайылма сөйлемдерді көшіріп жаз. Сөйлемдегі сөздердің байланысын сызба арқылы көрсет.

4-жаттығу. «Үйрек пен Ай» ертегісін түсініп оқы. Жалаң сөйлемді жайылма сөйлемге, жайылма сөйлемді жалаң сөйлемге айналдырып жаз. Ертегі мәтіннің қай түріне жатады?
4. Қорытынды бөлім

1) Жалаң сөйлемдерге мысал келтіру.

2) Жайылма сөйлемдерге мысал келтіру.

3) Бір ғана тұрлаулы мүшеден жасалған сөйлемге мысал келтіру. Мысалы. Қыс.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

1) 5-жаттығу. Сөйлемдерді толықтырып жаз. Сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне талда.

2) Жалаң сөйлем дегеніміз не? Жайылма сөйлем дегеніміз не?

3.Жаңа сабақ:

1) Қызығушылығын ояту

Оқушыларды үш топқа бөлу.

Сабақ «дөңгелек үстел» стратегиясы бойынша жүргізіледі. Әр топқа бір жалаң сөйлем беріледі. Дидактикалық материалдардан 22-бет. 3-тапсырма. (Жалаң сөйлемдерге тұрлаусыз мүшелер қосып, жайылма сөйлемдерге айналдырып жазу)

Әр топтағы оқушылардың әрбірі сол сөйлем мазмұнына сай бір тұрлаусыз мүшеден қосып отырады. Сонымен, әр топ өздері құрған жайылма сөйлемдерді оқиды. Тапсырманы пирамида түрінде жазуға болады.

2. Суретші сурет салды.

3. Суретші бүгін сурет салды.

4. Суретші бүгін керемет сурет салды.

5. Суретші бүгін керемет әсерлі сурет салды.
2) Оқулықта берілген жаттығулар орындалады .

1-жаттығу. «Сілеусін» мәтінін түсініп оқу. Мазмұнын әңгімелеу. Сілеусінді неге мысыққа теңеген? Мәтіннен үш жайылма сөйлемді жалаң сөйлемге айналдырып жазу.
2-жаттығу. Жаңылтпашты жатқа жазу.

Пышағы кесті,

Шанышқысы шанышты.

Жаңылтпашта неше жай сөйлем бар? Олар жай сөйлемнің қандай түріне жатады?

Жай сөйлем мен жайылма сөйлемнің ұқсатығы мен айырмашылығын айту.

2-тапсырма. Жайылма сөйлемдерді жалаң сөйлемдерге айналдырып жазу.

• 
  Жалаң, жайылма деген сөздердің мағынасын қалай түсінесің? Сөйлемнің түрлерін неге бұлай атады деп ойлайсың?
  

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

1) 4-жаттығу. Сұрақтардың орнына жауап болатын сөздерді қойып, сөйлем құрап жаз.

2) Жалаң сөйлем дегеніміз не? Жайылма сөйлем дегеніміз не? Мысал келтіру.

3.Жаңа сабақ:

1) Қаратпа сөз – адамдар өзара қарым-қатынасқа түсіп, пікір алысу кезінде өз сөзіңді қарата айтқан адамның көңілін аудару үшін қолданылады. Осы сабақта түрлі жаттығуды орындау арқылы ойдың кімге арналып, кімге қаратылып айтылғанын оқушылар анықтай білуі тиіс. Қаратпа сөздің мағынасын оқушылар өзара, мұғаліммен сөйлесу барысында меңгеруі керек. Мысалы, сыныпқа сұрақ қойып:

- Айман, сен жауап берші, - деп сұраққа көңілін аудартып, оның жауабын айту кімге қаратылып отырғанын нақты түсіндіру. Сол сияқты, қаратпа сөзді қолданып оқушыларды өзара сөйлестіру.

Қаратпа сөздің мағынасын ашу кезінде оның дербес сөйлем мүшесі бола алмайтынын, дауыс ырғағы арқылы ерекшеленіп айтылатынына көңіл аударылады. Бұл жерде қаратпа сөздің мағынасы бір сөзге қатысты емес, сөйлемде айтылып отырған негізгі ойға байланысты екені ескеріледі. Сол себепті қаратпа сөз сөйлемнің бірде басында, бірде ортасында, бірде аяғында келетіні мысалдар арқылы көрсетіледі.

Ереже қорыту. Сөйлегенде біреудің назарын өзіне аудару үшін айтылатын сөздер болады. Ондай сөздер қаратпа сөз деп аталады: Балам, дәптеріңді таза ұста!

2) Оқулықта берілген жаттығулар орындалады .

1-жаттығу. Сөйлемдерді оқы. Екі бағандағы сөйлемдерді салыстыр. Мағыналарында, тыныс белгілерінде қандай айырмашылық бар? Оқу кезінде айырмашылық байқала ма?

1. Бағдат ертегі оқыды. 1. Бағдат, ертегі оқы.

2. Оқушылар мектепте тәртіпті 2. Оқушылар, мектепте тәртіп сақтаңдар.

сақтауға міндетті.

3. Әжем кесте тігуді үйретті . 3. Әже, кесте тігуді үйретші .
2-жаттығу. Өлеңді көшіріп жазу. Қаратпа сөздің астын сызу. Қаратпа сөзден кейін қандай тыныс белгі қойылған? Өлеңді тиісті дауыс ырғағымен рөлге бөліп оқу.
3-жаттығу. Мәтінді түсініп оқу. Қаратпа сөзі бар сөйлемдерді көшіріп жазу.

- Қызым-ау, бәрін жей салмадың ба? Еріп кетеді ғой, - дейді.

- Апа, мен оны жылағанда жеймін, - деді қызы.
5-жаттығу. Суретке қарап, қаратпа сөзі бар сөйлемдермен ертегі құрастыру.

3) Өздік жұмыс. Дидактикалық материалдардан 23-бет.

1-тапсырма. Сөйлемдерді көшіріп жаз. Қаратпа сөздерді тауып, астын сызу.

3-тапсырма. Өлеңді мәнерлеп оқу. Қаратпа сөздерді табу. Өлең мазмұны бойынша жол жүру ережесін әңгімеле.

1) Қаратпа сөз дегеніміз не? Мысал келтіру.

2) Тыныс белгісі туралы не айта аласың?

5. Үйге тапсырма беру. 4-жаттығу. Оқып, қаратпа сөзі бар сөйлемдерді көшіріп жазу


Сабақтың тақырыбы: Қаратпа сөздің тыныс белгілері

Сабақтың мақсаты: қаратпа сөз сөйлем басында айтылса, соңынан үтір, ортасында тұрса, екі жағынан, ал сөйлем аяғында айтылғанда, алдынан үтір қойылып жазылатынын оқушыларға меңгерту.

Сабақтың барысы : 1.Ұйымдастыру кезеңі.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

4-жаттығу. Оқып, қаратпа сөзі бар сөйлемдерді көшіріп жазу

Тақтаға төмендегідей кесте ілінеді. Оқушылар кестеде жазылған сөйлемдерді оқып, қаратпа сөздерді табады. Екінші бағанда қаратпа сөз сөйлемнің қай жерінде тұрғанын жазады.

Кестеде жазылған сөйлемдерге, яғни ондағы тыныс белгілеріне оқушылардын назары аударылды. Қаратпа сөздін тыныс белгілері туралы түсінік беріледі. Қаратпа сөз әрқашан сөйлемде айтылатын ойға қатысты болатыны, сондықтан айтқанда дауыс ырғағы арқылы сөйлемнен ажыратылып айтылатыны түсіндіріледі. Қаратпа сөз кейде үтір немесе леп белгісімен ажыратылады. Мысалы, Айдар аға! Әкем сізге сәлем айтып еді.(Оқулықта леп белгісі туралы айтылмаған, оны жоғары сыныптарға барғанда өтеді.) Мысалдарды тақтаға жазып, кестедегі сөйлемдермен салыстыра отырып түсіндіру.

2-тапсырма. Қаратпа сөздерді тауып, тыныс белгілерін қойып, сөйлемдерді көшіріп жаз.

4-тапсырма. Сызба бойынша сөйлемдер құрастырып жазу.

1. , ?
2. , .

Сабақты қорытындылау кезінде қаратпа сөзден берік дағды қалаптасу үшін төмендегідей жұмыстарды орындату:

• 
  кез келген мәтіннен қаратпа сөзді тапқызу;
  
• 
  қаратпа сөзге байланысты тыныс белгісі қойылмай жазылған сөйлемдерге тыныс белгілерін қойып шығуға тапсырма беру;
  
• 
  берілген сөздерді қаратпа сөз етіп және оны сөйлемнің бірде басына, бірде ортасына, бірде аяғына келтіріп оқу, тыныс белгісін тиісті орнына қою.
  

дағдыландыру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

4-жаттығу. Қаратпа сөздерді тауып, тыныс белгілерін қойып, сөйлемдерді көшіріп жазу.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Берілген сөздерге мәндес сөздер тауып жазу. 3-4 сөзге сөйлем құрастыру.

дағдыландыру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Қарсы мәндес сөздердің мағынасын ашуға оқулықта жаттығу берілген. Қарсы мәндес сөздерді жұбымен жазып үйрену. Әр топты оқығанда қарсы мәндес сөздердің дұрыс жұпталуын, айтылу ретінің дұрыс болуын қадағалау. Қарсы мәндес сөздерді ретімен, демек, алдымен жағымды сөзді жазу керектігін ескертіп, оны жаттығу арқылы көрсету. Қарсы мәндес сөздермен берілген нақыл сөздер, мақалдарға көңіл бөлу. Жаттығуларды орындау барысында сөйлем ішінен қарама-қарсы сөздерді тауып, басқа да сын есем табынан болған қарсы мағыналы сөздерге мысалдар келтіру.

Қарама-қарсы мағыналы сөздерді бір бөлек, мағынасы жуық сөздерді бір бөлек теріп жазу.

дағдыландыру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Қарсы мәндес сөздердің мағынасын ашуға оқулықта жаттығу берілген. Қарсы мәндес сөздерді жұбымен жазып үйрену. Әр топты оқығанда қарсы мәндес сөздердің дұрыс жұпталуын, айтылу ретінің дұрыс болуын қадағалау. Қарсы мәндес сөздерді ретімен, демек, алдымен жағымды сөзді жазу керектігін ескертіп, оны жаттығу арқылы көрсету. Қарсы мәндес сөздермен берілген нақыл сөздер, мақалдарға көңіл бөлу. Жаттығуларды орындау барысында сөйлем ішінен қарама-қарсы сөздерді тауып, басқа да сын есем табынан болған қарсы мағыналы сөздерге мысалдар келтіру.

дағдыландыру.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Жатқа жазу. Айтылуы бірдей сөздердің астын сызу, мағынасын түсіндіру.

Дыбысталуы бірдей, мағыналары әртүрлі сөздерді қалай түсінесің?

Мысал келтір.

5.Үйге тапсырма . 4-жаттығу. Нақыл сөздерді оқы. Қарамен жазылған сөздердің басқа мағыналарын айт.


Сабақтың тақырыбы: Сөз құрамын еске түсіреміз
Сабақтың мақсаты: қосымшалар жалғанғанда сөз мағынасы өзгеретінін түсіндіру; түбірден қосымшаны, жалғаудан жұрнақты ажырата білуді үйрету; туынды сөздер туралы білімін пысықтау.

Сабақтың барысы : 1.Ұйымдастыру кезеңі.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Бұл ойынның мақсаты- сөйлемдегі сөздердің негізгі түбіріне қосымшалар, яғни жалғау жалғану арқылы ғана бір-бірімен байланысатын түсіндіру. Ол үшін сөйлемдегі сөздердің қосымшалары түсіріліп беріледі. «Балалар серуен… шық… . Олар… орман… іші… кел… Биік өскен ағаш… көрін…». Деген секілді бірнеше сөйлемдер тақтаға жазылады.

Оқушылар сөйлем сөздерінің қалып қойған қосымшаларын тауып, дәптеріне жазуы тиіс. Тез әрі дұрыс жазған оқушы бағаланады.

2) Таблицамен жұмыс

- Балалар түбір мен туынды сөздерді салыстырып оқып, мағыналық айырмашылығын айтуы тиіс. Сөз мағыналарын танытқаннан кейін оған жалғанған жұрнақтарға назарын аудару қажет. Балалар қосымшалардың әсерінен сөз мағынасы өзгеретінін түсінеді.

- Жалғауды жұрнақтан ажырата білуді үйрету.

3) Сөз құрамын еске түсіру, қайталау бойынша оқулықта берілген жаттығулар орындалады.

1-жаттығу. Мақалдарды оқып, көшіріп жазу. Қарамен жазылған сөздердің түбірі мен қосымшасын табу.
2-жаттығу. Мәтінді оқып, мазмұнын айту. Қарамен жазылған сөздердің түбірі мен қосымшасын табу.

«Ақ халатты абзал жан» дегенді қалай түсінесің?
4-жаттығу. Сөзжұмбақты шешу. Сол сөздердің түбірі мен қосымшасын тауып, белгілерін қою.

Дәрігер, суретші, домбырашы, қобызшы.
5-жаттығу. Берілген сөздерге жұрнақ қосып жазсаң, жаңа сөз жасалады. Ол қандай сөздер? Сөздердің мағынасы өзгерді ме?

Күрек, балапан, биші, заңгер, ойыншы, ақылды, кітапхана.
4. Дидактикалық материалдармен жұмыс 25-бет, Сөз құрамы. №1

1-тапсырма.Мәтінді оқы. Жұрнақ, жалғау жалғанған сөздерді екі бағанға теріп жаз.

2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып жаз. Ол сөздердің түбірі мен қосымшасын белгіле.

5. Сабақты қорытындылау

Тақтаға бірнеше түбір сөзді жазып, сол сөздерден туынды сөздер жасауға тапсырма беріледі.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Бұл ойынның мақсаты- сөйлемдегі сөздердің негізгі түбіріне қосымшалар, яғни жалғау жалғану арқылы ғана бір-бірімен байланысатын түсіндіру. Ол үшін сөйлемдегі сөздердің қосымшалары түсіріліп беріледі. «Балалар серуен… шық… . Олар… орман… іші… кел… Биік өскен ағаш… көрін…». Деген секілді бірнеше сөйлемдер тақтаға жазылады.

Оқушылар сөйлем сөздерінің қалып қойған қосымшаларын тауып, дәптеріне жазуы тиіс. Тез әрі дұрыс жазған оқушы бағаланады.

2) Таблицамен жұмыс

- Балалар түбір мен туынды сөздерді салыстырып оқып, мағыналық айырмашылығын айтуы тиіс. Сөз мағыналарын танытқаннан кейін оған жалғанған жұрнақтарға назарын аудару қажет. Балалар қосымшалардың әсерінен сөз мағынасы өзгеретінін түсінеді.

- Жалғауды жұрнақтан ажырата білуді үйрету.

3) Сөз құрамын еске түсіру, қайталау бойынша оқулықта берілген жаттығулар орындалады.

1-жаттығу. Мақалдарды оқып, көшіріп жазу. Қарамен жазылған сөздердің түбірі мен қосымшасын табу.
2-жаттығу. Мәтінді оқып, мазмұнын айту. Қарамен жазылған сөздердің түбірі мен қосымшасын табу.

«Ақ халатты абзал жан» дегенді қалай түсінесің?
4-жаттығу. Сөзжұмбақты шешу. Сол сөздердің түбірі мен қосымшасын тауып, белгілерін қою.

Дәрігер, суретші, домбырашы, қобызшы.
5-жаттығу. Берілген сөздерге жұрнақ қосып жазсаң, жаңа сөз жасалады. Ол қандай сөздер? Сөздердің мағынасы өзгерді ме?

Күрек, балапан, биші, заңгер, ойыншы, ақылды, кітапхана.
4. Дидактикалық материалдармен жұмыс 25-бет, Сөз құрамы. №1

1-тапсырма.Мәтінді оқы. Жұрнақ, жалғау жалғанған сөздерді екі бағанға теріп жаз.

2-тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойып жаз. Ол сөздердің түбірі мен қосымшасын белгіле.

5. Сабақты қорытындылау

Тақтаға бірнеше түбір сөзді жазып, сол сөздерден туынды сөздер жасауға тапсырма беріледі.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

«Сөйлем қуаласпақ» ойынын ойнату. Тақтаға Крыловтың «Қарға мен түлкі» деген мысалы бойынша салынған сурет ілінеді. Мқғалім басқа суретті таңдап алса да болады.

Сурет мазмұны ашатын сөздер бөлек-бөлек карточкаларға жазылып, оқушыларға таратылып беріледі. Карточкасында әңгіменің бастамасындағы, бірінші тұратын сөйлем берілген. Осы тәртіп бойынша қалған сөйлемдердің табылуына қарай оқушылар тақта алдына қатар тұрады. Сосын сөйлемдерін кезекпен оқып шығады. Ең соңында бір-екі оқушы карточкалардағы сөйлемдер бойынша әңгіменің жалпы мазмұнын айтып береді.

Қарға мен түлкі

Қарға ірімшік тауып алды. Ол ірімшікті тістеп, бұтаққа қонды. Қонғаның түлкі көрді. Түлкі қарғаны алдап, ірімшікті жегісі келді. Түлкі қарғаны өтірік мақтады. Қарға оған сенді. Түлкі оның ән салуын сұрады. Қарға қарқ етті. Ірімшік ұшып кетті. Түлкі оны қағып алды. Қарға алданып қалды.

1. Сөз құрамы туралы бұрынғы сабақта алған білімін еске түсіреді.

«Не қажет?» ойынын ұйымдастыруға болады.

Бұл ойынның мақсаты- сөйлемдегі сөздердің негізгі түбіріне қосымшалар, яғни жалғау жалғаны арқылы ғана бір-бірімен байланысатын түсіндіру. Ол үшін сөйлемдегі сөздер қосымшалары түсіріліп беріледі. «Балалар серуен… шық… . Олар… ормен… іші… кел… Биік оскен ағаш… көрін…». Деген секілді бірнеше карточка жасалды.

Ойын тәртібі: ойыеға қатысушы оқушыларға қосымшалары қалдырылып кеткен карточкалар үлестіріледі. Әр оқушы өз карточкасындағы сөйлем сөздерінің қалып қойған қосымшаларын тауып, дәптеріне жазуы тиіс. Тез әрі дұрыс жазған оқушы ұтқан болып табылады.

1. 
   Балалар түбір мен туынды сөздерді салыстырып оқып, мағыналық айырмашылығын айтуы тиіс. Сөз мағыналарын танытқаннан кейін оған жалғанған жұрнақтарға назарын аудару қажет. Балалар қосымшалардың әсерінен сөз мағынасы өзгеретінін түсінеді.
   
2. 
   Жалғауды жұрнақтан ажырата білуді үйрету керек. Осы тұста жаттығу жұмыстары арқылы туынды сөзді, жалғаудың жұрнақтан кейін де жалғанатынын қайталап өту керек.
   
3. 
   Сөз құрамын еске түсіру, қайталау бойынша оқулықта берілген жаттығулар орындалады.
   

Тақтаға бірнеше түбір сөзді жазып, сол сөздерден туынды сөздер жасауға тапсырма беріледі.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Тақтаға сөздер жазылған плакат ілінеді немесе төмендегідей сөздер мен жұрнақтар жазылады. Оқушыларға осы сөздерге жұрнақ жалғау арқылы жаңа сөз жасауға тапсырма беріледі. Жұрнақ жалғанғанда қандай өзгеріс болатыны оқушылардан сұралады. Сөздерге сұрақ қойылады.

Ай, кезек, өнер

• 
  Енді осы сөздерге жалғау жалғап айтайық. Сөздердің мағынасы өзгереді ме? Жалғаудың қызметі қандай еді? Еске түсірейік (мысалы, Айға, кезекке, өнерді).
  
• 
  Сонымен, сөздерге жұрнақ жалғанса, сөздер қалай өзгереді?
  

• 
  Түбір сөзге жұрнақ жалғану арқылы жасалған сөз туынды сөз деп аталады. Яғни жұрнақ арқылы жасалған айлық, кезекші, өнерпаз сөздерін туынды сөз деп атаймыз. Туынды сөздерге мысалдар келтірейік.
  

3-тапсырма. Мақалдарды түсініп оқы. Туынды сөздердің түбірі мен қосымшасын тап.

4-тапсырма. Өлеңді көшіріп жаз. Туынды сөздерді тауып, астын сыз.
6. Сабақты қорытындылау

Тақтаға бірнеше түбір сөзді жазып, сол сөздерден туынды сөздер жасауға тапсырма беріледі.

Сыныпта жағымды психологиялық көңіл күй орнату.

Тақтаға сөздер жазылған плакат ілінеді немесе төмендегідей сөздер мен жұрнақтар жазылады. Оқушыларға осы сөздерге жұрнақ жалғау арқылы жаңа сөз жасауға тапсырма беріледі. Жұрнақ жалғанғанда қандай өзгеріс болатыны оқушылардан сұралады. Сөздерге сұрақ қойылады.