Сабақтың тақырыбы: Негізгі генетикалық ұғымдар. Мендель заңы ж\е оның тәжірибелері

қалыптастыруға тәрбиелеу.

1. 
   Жыныс жасушаларының қосылуы (зигота)
   
2. 
   Ұрықтың алғашқы даму сатысы (бластула)
   
3. 
   Екі қабатты ұрықтығ атауы ( гаструла)
   
4. 
   Көбеюдің гаметаларын қажет етпейтін жолы(Жыныссыз көбею)
   
5. 
   Тамыр түйнек қалемше, мұршалар сұлатпа, бұтақ арқылы көюею жолы. (Өсімді көбею)
   
6. 
   Жоғарғы сатыдағы өсімдіктер мен саңырауқұлақтардың өлшемі жасушаның бөліну типімен түсіндірлетін жолы (Спораның түзуі)
   
7. 
   Гидра, маржан , ашытқы саңырауқұлақтарының өлшемі жасушаның бөліну типімен түсіндіріледі (бүршіктену)
   
8. 
   Бактерияларда 1жасуша ДНҚ -ны екіншісіне беріп, өзі жойылып кететін жыныстық үрдіс (қосылу үрдіс коньюгация)
   
9. 
   4 Гаметаның қатысымен тек гүлді өсімдіктерге ғана тән жыныстық көбеюдің ерекше жолы (Пісіп жетілу аймағы)
   
10. 
    ДНҚ еселенуі-митоз бен мейоз аймақ аралығындағы интерфаза (өсу аймағы)
    
11. 
    Жүйке тақташасынан жүйке түтікшесі қалыптасқанға дейін тек желілерге ғана тән ұрықтық даму сатысы (Нейрула)
    
12. 
    Сүйектер мен бұлшықеттерден қалыптасады ( Мезодерма)
    
13. 
    Жүрек қан тамырлар қалыптасады. (мезодерма)
    
14. 
    Ми мен жұлын жүйкелерден қалыптасады (Эктодерма)
    
15. 
    Бауыр ж\е өкпеден қалыптасады (Энтодерма)
    

1. 
   Генетика дегеніміз не?
   

Жалпы генетиканың- негізін салушы ғалым чех жаратылыс зерттеушісі Грегор (Иоганн Мендель 1822-1884)

Мендель ата-ана белгілерін анықтау үшін мынандай тәжірибе жасады.

Онда ол өсімдік іріктемелерінің ішінде асбұршақты алып тәжірибе жасады .

Себебі: өздігінен тозаңданады ,

Бұл тәжірибеде ол асбұршақтың екі түрін алды. Оған –бір жасыл, бір –сары ж\е кедір-бұдыр тұқымын алды. Барлығы 7 белгіні зертеді.

Яғни ата-енелер формалары тек бір жұп белгілері бойынша ғана ерекшеленетін шағылыстыру моногибридті будандастыру деп атады.

Егерде екі белгінің жұп айырмашылықтары болса оны дигбридті будандастыру –деп атады.

Мендел бұл тәжірбені 2-жыл бақылады .

Жалпы асбұршақтың екі баламсын сары, жасыл болатына көз жеткізді. Өздігінен тозаңданатынын, сары\жасыл екіншісінде кедір –бұдыр, үшіншісінде биік және аласа өскен өсімдіктерді зерттеді.

Бұл бұршақтардың сарыж\е жасыл түс өсімдіктердің барлық ұрпақтары-бірінші ұрпақ будандары қайта тозаңдану жиынтығы бойынша сары тұқым болып шықты. Сол кезде Мендель сары түсті –Басым түс –доминатты түс-(басмдылық) -деп А бас әріппен белгіледі. Ал жасыл түсті басылыңқы-рецесивті түс деп-а әріпімен белгіледі. Яғни генетикада бірінші ұрпақ будандарын біркелкілік ережесі н\е заңы деп атады. Генетиканың негізгі заңдылықтарының бірі осылай ашылды. Ол заңды кейін –Мендельдің бірінші заңы- басымдылық заң деп атады.

Мендель екінші тәжірбесінде сары тұқымды будандарды жинап алып олардан өздігінен тозаңданатын өсімдіктерді өсірді.

Екінші ұрпақта сары ж\е жасыл дарақтар қатынасы: 3бөлігі –сары, ж\е бір бөлігі жасыл түсте пайда болды. Мұны ажырау заң н\е Мендельдің екінші заңы деп атады. 3:1 арақатынасы 3сары, 1 жасыл.

Гаплоидты ж\е диплоиты жиынтығы гаметалар тазалығын қалыптастырды . Аллельдер дегеніміз- сәйкес хромасоманың бірдей үлескелерінде болып, баламалы (қарама-қарсы қалыптағы) белгілерінің дамуына жауап беретін дәл сол геннің әр түрлі қалпы. М: сары ж\е жасыл түс. Жасыл реңді басылыңқы(рецесивті) а гені жеткізетін аа гаметаларды аа генотипі бере алады. АА генатипі сары реңді тек А басылыңқы белгі генін жеткізетін гамаеталарды береді.

V Бекіту:

2. 
   Мендель қандай өсіддікті алды ?
   
3. 
   Мендель тәжірибелерін ата?
   
4. 
   Генотип ж\е фенотип дегеніміз не?
   
5. 
   Доминатты ж\е рецесивті гендер дегеніміз не? Оларды қандай әріппен белгілейді?
   

9 СЫНЫП БИОЛОГИЯ