Оқушылардың өзін-өзі басқару дағдыларын дамыту. Әртүрлі кезеңдерде тұлғаның өзін-өзі басқаруына мыналар жатады:
өзіндік қызметті ұйымдастыру, мақсатқа жету барысында өзін-өзі ұйымдастыра білу
өзінің жеке ерекшеліктерін білу, өзінің жеке ерекшеліктерін түзету бойынша шешім қабылдау және жүзеге асыру.
өз қызметін басқару бойынша барлық функцияларды жүзеге асыра білу: мақсаттар қою және жоспарлау, өз қызметін ұйымдастыру, нәтижелерді бағалау жәнетүзету.
Табысқа жету жағдайын құру.
Оқушы үшін табысқа жету жағдайын жасау – өздігінен орындалған іс- әрекет нәтижесі мен үдерісті қанағаттандырудың субъективті тәжірибесі.
Технологиялық көмектің бұл түрінде ауызша және вербалды емес құралдармен жасалатын қуаныш пен мақұлдаудың психологиялық жағдайында жүзеге асырылатын бірқатар операциялар қамтамасыз етіледі:
Алынған нәтижені жан-жақты көргеніне байланысты өзінің эмоционалдық сезімін: «сенің жұмысыңда маған ерекше ұнағаны...», «әсіресе саған сәтті болды…» деген сөздермен білдіруге болады.
Оқушы тұлғасының дамуын басқару мынадай элементтерді қамтиды:
тұлғаның дамуын жобалау, қажетті тәрбиелік әсерлерді жоспарлау;
тәрбиелік әсерлерді ұйымдастыру (оқу іс-әрекетінде, оқудан тыс іс- әрекетте және өздік іс-әрекетінде);
ағымдағы ақпарат жинау негізінде тәрбиелік ықпал ету барысын реттеу және түзету;
қорытынды есеп және соңғы тәрбие нәтижелерінің даму жобасына сәйкестігін бақылау және т.б.
Оқушының дамуын басқару үрдісі барысында тәрбиеленушініңмінез- құлқын сырттан басқару ішкі механизмді өзін-өзі реттеу, өзін-өзі басқару және өзін-өзі тәрбиелеу болып табылады деген жалпы қабылданған пікір қалыптасқан. Сыртқы (сыртқы факторлар арқылы жүзеге асырылатын) және ішкі басқару бөлінеді. Сыртқы тәрбиелік басқаруды өзін-өзі басқарудың және өзін-өзі
тәрбиелеудің ішкі жүйесіне айналдыру тетігін қарастырайық.
Тұлғалық қасиеттің қалыптасуының бірінші кезеңінде сыртқы басқару жүзеге асырылады:
«педагогикалық үлгі» ретінде таңдалған тәрбиеші, басшы, ұжым;
педагогикалық үлгінің тасымалдаушысы есебінен (ашықтық, танымалдық, беделділік және т.б. тәрбиеленушінің үлгіні қабылдауына үлкен әсер етеді).
Бұл кезеңдегі ішкі басқару – үлгіні қабылдау және беру дайындығы. Бұл жерде өзін-өзі басқару элементі үлгі берудің жеңілдігін қамтамасыз ететін қызығушылық болып табылады.
Тұлғалық қасиеттің дамуының екінші кезеңінде (ынтаны түрткіге айналдыру) сыртқы басқару жүзеге асырылады.:
тәрбиеші педагогикалық үлгіні таңдайды және сол арқылы түрткіні анықтайды;
болған, бірақ қандай да бір себептермен ашылмай қалған түрткіні көкейкестендіреді;
түрткіні түзету жүзеге асырылады;
Түрткісынөзін-өзі басқаруы бұрыннан бар уәждерді таңдаудағы өзін-өзі реттеуде көрінеді. Ішкі басқару өзін-өзі реттеумен бірдей болады.
Үшінші кезеңде түрткінің негізінде мінез-құлық түрін таңдау жүзеге асырылады. Сыртқы басқаруға мыналар кіреді:
оқушы үшін қолайлы мінез-құлық түрін таңдау және ұсыну;
Өзін-өзі реттеу оқушының мінез-құлқының түрткісі мен формаларының тең дәрежелігі арақатынасында көрінеді, олар бір-бірімен салыстырылады.
Төртінші кезеңде мінез-құлықты жүзеге асыру және соңғысының әдетке көшуі жүзеге асырылады. Сыртқы басқару мыналарды құрайды:
таңдалған мінез-құлықтың сәтті басталуы мен аяқталуы үшін жағдай (оны тәрбиеші, ұжым жасайды);
осы әрекетті бірнеше рет орындау шарттары;
басталған әрекетке қатысты оң эмоционалдық көңіл-күй;
әрекетті түзету.
Ішкі басқару (өзін-өзі басқару) арқылы оқушы бірнеше рет орындалған әрекетті бастауға және аяқтауға тырысады.
Бұл кезеңде өзін-өзі басқару бөлімдерге қатысты сыртқы болады (1-5 тұлға қасиеттерін қалыптастыру кезеңдері).
Бесінші кезеңдемінез-құлықтың әдеттегі түрін жеке тұлғаның қасиетіне айналдыру жүреді. Мұнда сыртқы басқару және өзін-өзі басқару деңгейлері реттеледі.