Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
50 әдістер, МОРФОЛОГИЯ
| ПРЕДИКАТИВТІЛІК
- синтак- систің негізгі бірлігі болатын сөйлемнің қызметтік ерекшелігін білдіретін синтаксистік категория. Сөйлемнің негізгі белгісі ретінде хабарды болмыспен байланыс- тырады. Сөйлемді айқындайтын белгілер ішінде П. абстракция- лану дәрежелерінің ең жоғары сатысы болып табылады. П. жасаудың негізгі қүралы - рай категориясы. Сонымен қатар, П. деп кез келген айтылған сөздің жалпы логикалық қасиетін және ой—қасиетін атайды. Бүл аспек- тіде П. предикация үғымымен (оның негізгі қасиеті болмыспен байланы ста болуы) ж әне пропозиция үғымымен (негізгі қасиеті - шындық) уштасады. ПРЕДИКАЦИЯ (лат. praedi- catio - айтылған сез) - сөйлеудің үш негізгі қызметінің бірі (атау, локациямен бірге). Жағдаиды, оқиғаны, істі бейнелеу мақса- тында тә уе л сіз ой атауын біріктіру. П. дегеніміз-пропози- цияның жасалуы. П. екі кезеңге белінеді: бірінші кезең (П.-ның тар мағынасы) — пропозиция ж асау, элем ентарлы т іл д ік сөйлел/щердің мағынасын жасау; екінші кезең (П.-ның кең мағы- насы) -пропозицияны болмысқа қатысты бекіту (растау немесе теріске шығару). Теориялық лингвистикада П. туралы екі негізгі көзқарас қалып- тасқан: 1) П. сөйлемнің қызметі ретінде қарастырылады, ал оның көрсеткіштері «септеулік морфе- малар» сөйлемге қатысты болады (Л .Е льм слев); 2) П. « е тіс тік кеш енінің» қы зм е ті р е тін д е қарастырылады (И.И. Мещанинов). Осы екі көзқарасқа біайланысты П.-ның екі типологиясы жасалған. Оның бірінші түрі мынадай болып келеді: 1) б ір ін ш іл ік е с ім д ік синтагма, екі есімнің бірге келуі, мыс.: «жеңімпаз - жауынгер»; 2) есілддікті сөйлем; 3) мезгілдік орны бар есімдік сөйлем: «бүл кешегі жауынгер - жеңімпаз»; 4) е т іс т ікт і сөйлем , е т іс т ік - сөйлемнің екінші мүшесі, мыс.: «жауынгер жеңімпаз атанды». Екінші типологияда П. етістіктің дамуымен байланысты болады: 1) кеп қүрам д ы қүр ы л ы м ; 2) аморфты (тулғасыз) қатар; 167 |