Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
- Бұл бет үшін навигация:
- СЕЛ-СЕМ СЕЛБЕСПЕЛІ ДЫБЫС - СӨЗ
| САРЫ-ҰЙҒЫР Т ІЛ І
- тү р кі тігщерінің бірі. Қытайдың Ганьсу п р о в и н ц и я с ы н д а т а р а ға н . Сөйлеушілер саны 4 мыңға жуық. С.-ү.т. әр түрлі элементтерден қүралған: түркі, санскрит, тибет, монғол, қытай. Ертеде С .-ұ.т. көне ұйғыр тіліне жақын болған деген болжам айтылады. Қазірде С.-ұ.т. түрмыстық қаты нас тілі болып қалған. 180 СЕЛ-СЕМ СЕЛБЕСПЕЛІ ДЫБЫС - СӨЗ қүрамы ны ң ұлғаю ына себеп болатын дыбыс. Мыс.: шаштараз -шаштаразы. Морфонологияның зе р тте у о б ъ е ктіс і р етін д е қарасты ры п, С.д. те р м и н ін енгізген - А.Айғабыло СЕМА (грек. & m a - белгі) - мағынаның ең кіші бірлігі. С. - белгіленетін заттардың, болмыс құбы лы стары ны ң әр түр л і қырлары мен қа с и е т т е р ін ің тілдегі элементарлы көрінісі. Сөздердің мағыналық өрісін және л е к с и к а л ы қ - с е м а н т и к а л ы қ варианттарын зерттеу негізінде қолданатын компонентті талдау- дың бірлігі болып есептеледі. С. - семеманың (сөздің элементарлы мағынасы) бөлігі ретінде таны- лады. Семема С.-ға қарағанда мағынаның жоғары д е ң ге й ін білдіретін бірлік, ол коммун и - кативті д е ң ге й д е гі б ір л ікт ің м ағы налы қ қы ры р е тін д е танылады. Семеманың құрылы- сында негізгі болып есептелетіні архисема, ол белгілі топ бірлік- терінің кдсиеттері мен белгілерін қамтиды. Мыс., «әке» (балалары бар еркек) сөзінің лексикалық мағынасында архисема - туыс- қан деген мағына. Ал дифферен- циалды С. (жіктеуші С.) көмегімен семантикалық өрістегі бірліктер- дің ерекшеліктері сипатталады, мыс. «әке» сөзіңцегі бас С: еркек, ата-ана, тікелей туысқан, қандас, 181 бірінші буындағы үрпақ; бүлар «туысқан» деген үғымның түрлі анықтауыштары болып табылады. Жіктеуші С.-ның арқасында «әке» сөзі туыстықты білдірелн термин ретінде басқа семантикалық өріс мүшелеріне қарсы қойылады: мыс., «әке» -«ана» (еркекжынысты - әйел жынысты), «әке» - «бала» (ата ана - тума), «әке» -«немере аға» (тікелей туыс - жанама туыс), «әке»-«ата» (бірінші буын- екінші буын), «әке» -« ө ге й әке» (қаны бір туыс - қаны бөлек туыс) т.б. Сөздің мағыналық қүрылысын түрақты ететін С.-лардан басқа, оның мағынасында контекстік С.- лар да бар. Олар затпен не қубылыспен байланысты сөздер- ден туындайтын әр түрлі ассо- циациялардан өз к ө р ін іс ін табады. Тілдің сө зд ік қоры н зерттеуде, лексикограф ияда, әдеби тілдің арнаулы (термино- логиялық) сөздіктерін жасауда семалық талдаулардың маңызы ете зор. «С». терминімен қатар мағынаның ең кіші бірлігі ретінде басқа да терминдер қолданы- лады: «семантикалық бөлік», «сем антикал ы қ м арке р», « н о э м а » , « с е м а н т и к а л ы қ элемент» т.б . Сема туралы түсініктер қэзақтілінде М.Оразов еңбегінде қолға алынған. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|