Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| СЕПИР - УОРФ БОЛЖАМЫ
- бұл тұжырымдама бойынша ойлау құрылысы мен дүниета- ным т ә с іл і тіл құры л ы сы на байланысты болады. XX ғ. 30-жж. АҚШ-та Э.Сепир мен Б.Л.Уорф этнолингвистика ш еңберінде ж асаған болжам. С .-У .б .-н а сәйкес, ойлау логикасы тілге тәуелді болады. Дүниені тану адамдардың ойлау қабілетіне байланысты, ал соңғысы тілмен байланысты, сондықтан білім деңгейі объективті емес, ол тілдің дам уы нан туы ндайды . Бұл болжамды марксистік методо логия (әдістеме) сынаған. Жер бетіндегі халықтардың ойлау категориялары мен формалары бірдей болса да, ойлауға тілдің ықпал ететіні сөзсіз. СЕПТІК - сөздердің синтак- систік қэтысын көрсететін есімнің фамматикалық категориясы. Зат есімнің С. оның бағынышты мүше екенін көрсетеді. Субъективті С.- тің негізгі қызметі -затты ң басқа за тта р ға д е ге н м ағы налы қ қатысын айқынДау. Басқарушы сөзге синтаксистік тәуелділікте болу, зат есімнің актант рөлін көрсетеді. Субстантивті С.-тің негізгі семантикалық қызметі: белгілі бір заттың басқа заттарға немесе қүбылыстарға қатынасын білдіру. Кейде, мыс.: Ч.Филмор- дың «септік грамматикасында» «С». термині мағыналық қатынас- тарды белгілейді. Терминнің осындай семантикалық түсінігі, дәстүрлі «формальды» түсінікке қа рсы қойы л ад ы . Д ә с тү р л і т ү с ін ік т е С. сө з ө зге р ту ш і категория ретінде қарастыры- лады. Тілде С. категориясы болған жағдайда «синтетизм» пайда болады деп есептеледі. Бірақ ке й б ір тілш ілер, мыс., С. Яхонтов «аналитикалық С.-ті» бөлек қарастырады. Зат есімнің синтаксистік орны (позициясы), оның предлогпен, суффикспен қосылуы септік түлғасы болып е се п те л е д і. Кей ж а ғд а й д а «аналитикалық С.» термині зат есіммен емес, оған тіркесетін сө зтүл ға м е н берілуі м үм кін. «Флективті С.» әлем тіддерінде әдетте сегм енттік аффикстер (суффикс не жалғау) арқылы беріледі. Б ір а қ С. апофония (кезектесу) арқылы, тон өзгерту арқы лы да б е р іл уі м үм кін (ирланд, ки п си гс тілдерінде). А ггл ю т и н а т и в т і тіл д е рд е С. арнайы аффикс арқылы дербес түрде болса, флективті тілдерде ф лексия арқы л ы са н д ы қ граммемалармен қоса беріледі. сиг-син Нақтылы С. тілдегі зат есімнің синтаксистік (немесе семанти- калық) қызметі мен морфология- лық көрсеткіштердің арасында болатын үйлесімділікті көрсетеді. Қазақ тілінде С.-тің 7 түрі бар: атау, ілік, барыс, табыс, жатыс, шығыс, көмектес. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|