Салқынбай А., Абақан Е. с

син-син
тілдерде сөз құрылысы тәуелсіз 
(басым болатын) беліктен (әдетте 
бұл түбір) және тәуелді  беліктен 
(аффикстен) түрады. Фонология- 
лы қ  белгінің  С.  негізі  болған- 
д ы қта н:  тем брл і  С.  (оры нға 
байланы сты ),  лабиальды  С. 
(еріндердің  қатынасына  байла­
нысты),  ком пактілі  С.  (тілдің 
таңдайға  жақындауынан)  деп 
бөлінеді.  Негізінен  С.  агглюти- 
нативті  тілдерге  тән  қубылыс. 
Бұл түркі тілдеріне тән аса күшті 
заң.  Оны дауысты дыбыстардың 
үндесуі деп де анықтайды. С.-нің 
басты  фонологиялық  қызметі  — 
қазақ сөзінің өн бойында біркелкі 
тембрдің сақталуында.  Фонема - 
ның  мағына  айқындауш ылық 
қы зм етін  түр кі  тілдерінде  С. 
а тқа р а д ы . 
Қ а з а қ  
с ө зд е р і 
мы надай 
с и н га р м о н и я лы қ 
белгілермен  ажырайды:  I.  жуан 
езулік-жіңішке  езулік:  «тыс-тіс»,
« б а с-б ә с» ;  2.  жуан  е р ін д ік - 
жіңішке  еріндік:  «сол-сел»,  «от- 
өт»;  3.  жуан  еріндік-жуан  езулік: 
« то т-та т» ,  «от-ат»;  4.  жуан 
еріндік-жіңіиже  езулік:  «тоқ-тік», 
«тус-тіс»;  5.  жіңіш ке  еріндік  -  
жіңішке  езулік:  «өн-ін»,  «өт-ет»; 
6.  жіңішке  е р ін д ік-ж уа н   езулік: 
« тү с -та с » ,  «өр-ар».  С.  с ө з - 
тұлғаның тұтас болуын жэне жеке 
аталуын  қамтамасыз етеді.  С.-ді 
үндіеуропа  тілдеріндегі  екпіннің 
қызметімен сальютыруға болады. 
Орал-алтай тілдерініңтембрі өте
бай, сондықтан оларда тембрлік 
және  лабиальды қ  С.  қалы п- 
тасқан. Нигер-конголез тілдеріне
(ква тілі) — компактілі  С.  тән.  С.- 
гежақын құбылыс  - «умлаут», ол 
көне германдық тілдерде болғ ан. 
С.  уғымын  тек  дауысты  дыбыс- 
тардың  үндесуім ен  Шёктйуге 
болмайды, өйткені консЬнШ^Ітық
үндестік де болады.
СИНЕКДОХА 
(грек,  synek- 
doche  -   арақатынасын  ашу)  -  
жалпының орнынажалқы,  бүтін- 
н ің   орны на  б ө л ш е к  нем есе 
керісінше қолданылатын стилис- 
тикалық  тәсілмен  жаңа  мағына 
жасау жолы. С.  қазақтың мақал- 
мәтелдерінде  ж иі  кездеседі, 
мыс.:  «көп  қорқытады,  терең
■ I
батырады»;  «ж алғы зды ң  үні 
шықпас, жаяудың шаңы шықпас» 
т.б.  Әдеби  тілде  С.-ның  дамуы 
кең  түрде  қолданылады.  С.- 
метонимияның бір түрі.
СИНКРЕТИЗМ 
(гр е к,  syn- 
kretismds  -   жалғау)  -   1)  тілдің 
даму барысында пайда болатын, 
эр   тү р л і  қы зм е т  атқараты н 
категориялар  мен  тұл ғал ар- 
дың түлғалас  болуы  (сай  келуі). 
Мыс.:  орыс тілінде септік С.  (бір 
ж а л ға у  әр  т ү р л і  с е п т ік т ің  
мағынасын  бере  алады)  немесе 
әр  түрлі  грамматикалық  катего- 
риялардың  С.-мі  (бір  жалғау  -  
род, сан және септікті білдіреді). 
Кейбір  ғалымдар  С.-ді  грамма- 
тикалық  омонимияға  жатқызса,

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: