Салқынбай А., Абақан Е. с

СЕМ -СЕМ
ретінде;  2) жалпы  поэтика сала- 
сымен ұштастырып, семиотикалық 
талдау  объектісі  ретінде  (қар. 
Көркем  әдебиет  тілі)  зерттеу. 
Әуелде  С.-ның жалпы  принцип- 
тері  табиғи  тілдерді  зерттеу 
барысында  Ч.Пирс  пен  Ф.  де 
С оссю р  еңбектерінде  көрініс 
табады.  Шын  мәнінде  С.-ның 
тарихи тамырлары тереңде жата- 
тыны  белгілі болды  (IV—
V ғғ.).
Тіл  мен  әдебиет  С.-сының 
негіздерін  1920-30  жж.  еуропа- 
л ы қ  с тр уктур а л и зм   ө кіл д е р і 
(Прагалық  лингвистер  мектебі 
ж эне  Копенгаген  лингвистер 
үйымы,  орыстың  «формальды 
мектебі» (А. Белый мен В. Пропп)) 
қалады .  Бұл  з е р т т е у л е р ге  
М.М.Бахтин, Ю.М.Лотман еңбек- 
тері жақын түрады.
Шет  елдерде  С.-ның  қалып- 
та сқа н   бағы ттары на  А Қ Ш -та  
Ч.У.Моррис,  Францияда -  этно- 
графиялық  (антропологиялық) 
К.Л еви-С трос,  Р.Барт,  Ж.  де 
Лакан;  кино  өнерінде  -   К. Метц; 
Италияда  -   кино  семиология- 
сында  П.Пазолини  мектептері 
жатады.
Д ам у  бары сы нда  Ф .  де 
Соссюр құптаған  «таңба» ұғымы 
өз  м аңы зд ы л ы ғы н  ж о ға л та  
бастайды, өйткені тілге де, сурет 
өнеріне  де,  ки ноға  да  ортақ 
әмбебап белгілер табылмады.
Гуманитариялық  С.  негізін 
үғыаддардың екі кешені құрайды:
а)  жалпы  семиотикалық  заңды- 
лықтар;  ә)  зерттелетін  объекті- 
л е р д ің   жалпы  се м и о ти ка л ы қ 
бөлшектенуі  (аспект,  деңгей). 
Семиотикалық  заңдылықтарға 
семиотикалық  ж үй е н ің   н е гізгі
элементтерінің- фонемалардың,
морф емаларды ң,  с ө зд е р д ің , 
сөйлемдердің,  интонациялар- 
дың,  жестердің  (қимылдардың), 
ж а ғд а й л а р д ы ң , 
за тта р д ы ң , 
о б р а зд а р д ы ң   (б е й н е л е р д ің , 
кинофильм  кадрларының)  оппо- 
зициясы  (қарама-қарсы  болуы) 
жатады.  Мыс.:  «п» фонемасы «б» 
фонемасына  қарсы  қойылады, 
этикада -  біреу кіргенде орнынан 
түрып сый  көрсету т.б.  Осындай 
алм асты рулар  зе р тте ул е р д е  
«коммутация»  деп  аталады,  бүл 
тәсіл  коммутациялық принципке 
жатады.
Семиотикалық  бөлшектеудің 
(деңгейдің,  аспектінің)  үш  түрі 
ерекшеленеді:  синтактика,  с е ­
мантика, прагматика. Синтактика
-   сөйлеу  кезіндегі  белгілердің 
арақатынасы; семантика -  белгі, 
объект (зат) пен зат туралы ұғым 
арасындағы  қатынастар;  праг­
матика -  белгі мен белгіні қолда- 
нушы  адам  арасы нд а  пайда 
болаты н 
қа ты н а с . 
Қ а з ір гі 
көзқарастарда  С.-ның  үш  бөлігі 
бы лайш а 
қа р а сты р ы л а д ы : 
семантика  -   сөздің  шындығын 
көрсетеді;  прагматика -  сөйлеу- 
ш ілердің  пікірін,  баға  беруін,

С ЕП -С ЕП
ниетін  білдіреді,  ал  синтаксис -  
формальды  тұжырым  саласы 
болып  табы лады . 
О сы ны ң 
арқасында көркем әдебиетке тіл 
арқылы семиотикапық (эстетика- 
лык және нақтылы -  тарихи емес) 
анықтама беруге  болады.

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: