Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет259/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   255   256   257   258   259   260   261   262   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

СЕМ -СЕМ
дер,  гипонимдер,  паронимдер, 
сө зд е р   ұясы ,  л е кс и ка л ы қ- 
семантикалық  топ,  epic)  пара- 
дигматикаға жатады.  Өрістердің 
(поле)  екі  негізгі  түрі  бар:  1)  бір 
затқа  қатысты  топтастырылған 
затТық  не  денотаттық  өрістер, 
мыс.:  түсті  белгілеу,  өсімдіктер 
мен  ж а нуа р л а р д ы ң  атауы, 
өлшем, уақытт.б.  белгілеу; 2) бір 
үғы м ға  қатысты  үғы м д ы қ  не 
сигнификативтік  өрістер,  мыс.: 
р ухты қ  ж ағд айд ы   (қуа н ы ш , 
қайғы, борыш сезіаддерін), ойлау, 
қабылдау процестерін, қажеттілік 
пен мүмкіндікті  белгілеу.  Заттық 
өрістер д е   сөзд ер  « ке ң істік»  
принциптеріне  сай  (жалпы  мен 
б ө л ік,  қы зм е т  ж ә н е   оны ң 
аргументтері,  жасаушы  агенс, 
қүрал, нәтиже) топтастырылады. 
Ұғы м д ы қ  ө р іс те р д е гі  сездер 
«уақыт»  принципіне және  уғым- 
дардың қатынасына байланысты 
(бағыну,  гипонимия,  антонимия 
т.б.) топтастырылады. Сөздердің 
өзара  байланысына,  орнала- 
суына  байланы сты   (үй л е су, 
аранжировка) оларды синтагма- 
ти ка ға   ж атқы зады .  Осындай 
қатынастардың негізіңде дистри­
буция жатады.
Лексиканың негізгі семалары 
грамматикадағы  категориялық 
гр а м м а ти ка л ы қ  м ағы нам ен 
(граммемамен).  сәйкес  болады. 
Парадигматикада  сема  оппози- 
цияның  (қарама-қарсылықтың)
ең  кіші  белгісі  болса,  синтаг-
матикада-үйлесімділікгің еН кіші
белгісі  болады.
Табиғи  тілдің  С.-сы  нақтылы 
байланысты  тану  мен  бейнелеу
нәтижелерін  түрақтандырады.
Мыс., «болу»;  «ие болу», «уақыт»,
«өткен»,  «қазіргі»,  «болашақ»,
«тұлға»,  «маңыз» т.б.  кез келген
тілде  болатын  ұғымдар.  Кейбір
тіл д е р д е ,  мыс.  хопи  тіл інд е
(солтүстік  американ  үнділерінің
тілі)  «кектем»,  «қыс»,  «қазіргі»,
«болашақ» ұғыгддарын білдіретін
за т  е сім д е р   ж о қ .  О ларды ң
орнына  жүмсалатын  үғымдар
үстеу  түрінде  беріледі  («жылы
болғанда» және т.  с.  с.)-
Ғылым ретіңце С. XIX ғ. екінші
ж арты сы нан  бастап  В.  фон 
Гумбольдт  идеяларынан  кейін 
дами  бастайды.  Х.Штейнталь, 
А.П отебня,  В .В ундт  ж асаған
лингвистикалық, гносеологиялық 
түж ы ры м д ам ал ар 
С .-н ы ң  
дамуындағы бірінші кезең болып 
е с е п те л е д і. 
Бүл 
ке зе ң д е  
мәдениетке  эволюциялық  көз- 
қарас қалыптасқэн еді, тіл С.-сы 
халық  психологиясымен  тығыз 
байланыста  қарастырылды.  С.- 
ның ортақ болуы-бүкіл адамзатқа 
тән психологиялық заңцылықтар- 
мен,  ал  ерекш еліктері-халы қ- 
тардың «психологиялық ерекше- 
ліктерімен»  түсіндірілді. XX ғ.-да 
эвол ю ц ия 
мен 
ти п о л о ги я  
теориялары  («әл ем нің  тіл д ік 
бейнесі»,  Германияда  Уорфтың




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   255   256   257   258   259   260   261   262   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет