Салқынбай А., Абақан Е. с
ГЕНЕРАТИВТІ ГР А М М А
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ГЕНЕРАТИВТІ ГР А М М А
ТИКА - қар. Генеративті линг вистика. ГЕНЕРАТИВТІ ЛИ Н ГВ И С ТИКА (лат. generativus - туын- дауш ы ) - XX ғ. 5 0 -6 0 ж ж . Н.Хомский идеялары негізінде лингвистикада пайда болған ф ормальды б а ғы тты ң бір тармағы. Г.л.-да тіл формальды модель (үлгі) ретінде қарас- тырылады. Тілдегі формальды м о д е л ьд ің н е г із і - ө з ге р іс жасаушы (туындаушы) граммати- кал ар нем есе ө з г е р іс т ік грам м атикалар. Бүл теория АҚШ -та американдық дескрип- т и в и з м ге ж ә н е с ө й л е м д і қүрамына қарай синтаксистік талдау тәсіліне жауап ретінде дүниеге келді (қар. Дескрип- тивті лингвистика). Г.л. бірнеше терең қарама-қарсылықты алға тартты, яғни: «компетенцияны » - тіл білуді (competence) және ГЕР-ГЕР тіл д і «қолдануды » ( p e r fo r m ance) ұсынды. Т рансф ор мация (ө з г е р іс ) туды руш ы гр а м м а ти ка ең алдымен сө й л еуш інің тіл б іл е тін д ігін анықтайды. Бұл грамматиканың құрылымы негізінен үш бөлік- тен тұрад ы : с и н т а к с и с т ік , семантикалық және фонология- лык. Негізгісі - синтаксис, ал қалған екеуі көм екш і қүрал р е тін д е болады. Ө з ге р іс т ік гр а м м а ти ка д а с и н т а к с и с т ік түсініктің екі деңгейі болады: терең (deep - төрең құрылым) және үстірт (surface - үстірт құрылым). С интаксистік тал- даудың міндеті - барлық терең ж әне ү с тір т қүры лы мдарды анықтау, олардың арасындағы сәйкестілікті қалыптастыру. Жалпы түрде өзгеріс жасау- шы гр а м м а ти ка н ы ң сипаты мынадай болады: A=Z/X-Y, яғни орын алмастыру ереж елері болып табылады, бүл жерде A символы Z символына өзгеру үшін, оның сол жағында X, ал оң ж ағы нд а У си м во л ы н ы ң түруы қажет. Г.л. ережелері XX ғ.-дың 60-жж. кең тараған, бірақ бұл теорияға қа рам а-қарсы (оппозициялы қ) ағымдар да пайда болады: мыс., генеративті семантика, септікті грамматика т.б. 70-жж. Г.л.-ның кептеген осал тұ с та р ы а й қы н д а л а бастады. Мыс.: семантикалық бөліктің рөлі дұры с бағалан- бауы, әр түрлі құрылымы бар тілдерде қолданылмауы. Бұған қарамастан, аталған теорияның терминдері (мыс.: терең және ү с т ір т құры лы м , т р а н с ф о р мация (өзгеріс) т.б.) лингвис- тикада қолданыс тапты. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|