Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| 46
ГЕР-ГЕР терінің қарама-қарсылығымен си п а тта л а д ы (а ғы л ш ., дат, ш вед, н о р в е ж , нидерланд, фриз). Төрт септіктен түратын жүйе тек неміс, исланд, фарер т іл д е р ін д е с а қта л ға н , ал аф рикаанс тілінде септеудің көрінісі жоқ. Г.т.-де септік қаты^ настар сөз тәртібі мен префикс - тік құрылыс арқылы беріледі. Род ка те го р и я с ы Г .т .-н ің б е се уін д е ға н а бар (нем іс, норвеж, дат, нидерланд, фриз тілдері). Ал швед, дат, нидер ланд, фриз тілдерінде екі «род» т ү р і бар: жалпы ж эне орта. А ғы лш ы н ж э н е аф рикаанс тідцеріңде род категориясы жоқ. Б а р л ы қ Г .т .-д е а р ти ка л ь болады . Герм ан е т іс т іг ін ің септелу ж үйесінде етістіктің п р е т и р а т ж а са у т ә с іл ін е байланы сты «әлді» нем есе «қате» е т іс т ік т е р дентал суф ф иксін қолданады. Ш ақ тұл ға л а р ж ү й е с і- презенс, претират, плюск-вамперфект, келер шақтың I жэне II, өткен ш а қт ы қ ке л е р ш а қты ң I, II б ір іктір е д і. Исланд тілінде - ке л е р ш а қ түл ға сы , аф ри- каанста-ф л ективті претират болмайды. Текағылшын тілінде ға н а ш а қт ы ң е р е кш е ұ з а қ тұлғалары бар. Ең көп шақ түлғаларының түрі 16, ең аз - дат ж э н е а ф р и ка а н с (6) т іл д е р ін д е к е з д е с е д і. Жай сөил ем қүр ы л ы м ы н д а сөз т ә р т іб і қа т а ң са қта л а д ы (ағылш., африкаанс). Г. т.-нің лексикасындағы кірме сөздер- д ің ең алғаш қы қатпары нда кельт, латын, грек сөздері, ал кейінгі қабатында латын, фран цуз тілдерінен енген сөздер бар. Лексиканың таза (ол бастағы) германдық негізі исланд тілінде са қта л ға н . Бұл тілде кірм е сөздер жоқтың қасы. Ағылшын т іл ін ің с ө з д ік құ р а м ы н д а сканд инав, латы н, ф ранцуз сөздері көп кездеседі. Сөзжа- сам тәсілдерінің ішінде есімдер сөзж асам ы ны ң орны бөлек. Аф ф икс арқы лы ж асалаты н есімдіктің сөзжасамында суф фикс, ал етістік сөзжасамыңда - преф икс пайдаланылады. Конверсиялық сөзжасам ағыл- шын тілінде ғана жақсы дамы- ған. Г.т.-ніңдаму тарихын шарт- ты түрде үш кезеңге бөлуге болады: 1. Көне кезең (жазудың пайда болуынан - XI ғ. дейін) - тілдердің қалыптасуы; 2. Орта кезең (XII—XV ғғ.) - Г.т.-де жазу- ды ң дамуы ж ә н е т іл д е р д ің ә л е ум е ттік қ ы з м е т ін ің ө р іс і кеңеюі; 3. Жаңа кезең (XVI ғ. бастап қазіргі уақытқа дейін) - үлттық тілдердің қалыптасуы мен нормаға түсуі. Үлттық тілдің қалыптасуы А нгл и яд а - XVI—XVII ғғ., скандинав елдерінде -XVI ғ., - Герм анияда - XVIII ғ.-д а ГЕР-ГЕТ аяқталған. Норвегияда әдеби тілдің екі түрі бар: риксмол (1929 ж. бастап букмол) және лансмол (1929ж.бастап нюнор). Ағылшын тіл ін ің әдеби түр і Канадада, А Қ Ш -та , А встра- лияда пайда болды. Австрияда неміс тілінің австриялық түрі, ал Швейцарияда - швейцар диалек- тісі бар. Люксембургте Люксем бург тілі үлт тілі статусын иеленді (1984ж.). Герман жазба ескерташ- те р і «руналы қ» ж а зум е н жазылған: үлкен руналар (VIII— IX ғғ.), кіші руналар (IX—XII ғғ.), пунктуальды руналар (XI—XIII ғғ.) және гот алфавиті (IV ғ.). Латын графикасы христиан дінімен бірге Англияға - VII ғ., скандинав елдеріне -X I ғ., Германияға -VIIIғ. келген. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|