Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| В У Л Ь ГА Р И З М
- д ө р е к і сөйлеу. г ГАГАУЫЗ ТІЛІ -т ү р к і тілінің бірі. Негізінен Молдова (Комрат, Шадыр-Лунк, Вулканешт, Бес сараб ауд анд ары ) ж әне Украинаның Измайл облысында тараған. Екі диалектісі бар: шадыр лунк-комрат (орталық) ж әне вулканеш т (о ң т ү с т ік ). Аралас говорлар да кездеседі. XIX ғ. басында солтүстік-шығыс Б о л гар и я ел інен Б е сса р а б ж е р ін е кө ш ке н ге д е й ін Г.т. балқан және түркі тілдерімен қатынаста болған. Молдовада Г.т.-не румын, молдован және орыс тілдері әсерін ти гізд і. Соның нәтижесінде Г.т.-де түркі т іл д е р ін е тән емес б ір а з грамматикалық және фонетика- лык өзгерістер пайда болды. Мыс.: сөз басыңда дауыссыздар- дың қатар келуі: бл, бр, гр, кр, тр, сл, ск, ст, сп сияқты. Г.т.-нің фразалық интонациясы орыс және молдаван тілдеріне үқсас бола бастайды. Фонология-лық д е ң ге й д е со ң ғы қа та р д а ғы сп е ц и ф и ка л ы қ дауы сты - э дыбысы пайда болды: мыс.: алэр, гидэр т.б. Созылыңқы дауысты фонемалар ж үй е сі қалыптасады (аа, ыы, оо, уу, ээ, ии, өө, үү, ее). Морфологиялық деңгейде маа/-мээ инфинитиві пайда болды, м ы с.: алмаа, вершээ сияқты. С интаксистік деңгейде Г.т. өте күшті өзгеріс- терге үшыраған: шылаулы және шылаусыз қүрмалас сабақтас с ө й л е м д е р па й д а болды . О сы ған б а йл а ны сты т ү р к і тілдеріне тән қимыл е сім д ік және есім ш елік қүрылымдар қолданыстан шықты. Сабақтас қүрмалас сөйлемдерде сөздер- д ің орын тә р тіб і нормалары славян тілдеріне ү қс а с бола бастады. Г.т.-нің лексикасында араб, парсы , гр е к , славян, роман тілдерінен енген сөздер көп кездеседі. Г.т. халықтың ауыз- екі тілі ретінде қызмет атқарып отыр. Орыс граф икасындағы жазу 1957 ж. енгізілді. ГАПЛОЛОГИЯ (грек, haploos - қарапайым және logos - сөз, ілім) - дыбыстардың комбина- торлық өзгеруінің бір түрі. Қатар келген бірдей немесе үқса с ГАР-ГЕН буындардың біреуінің ассими ляция салдарынан түсіп қалуы. Көбінесе күрделі сөздердегі: бүл күн - бүгін, алып кел - әкел, алып бар - апар сияқты морфе- малардың тіркескен жерінде лайда болады. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|