Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ДАУЫСТЫ ДЫБЫСТАР -
артикуляциялық, акустикалық және функционалдық қасиет- теріне байланысты ерекшелене- тін дыбыстардыңтобы. Артику- ляциялық қасиеттері дегеніміз - дыбыстардың дауы с арқылы және еш бір ке д е р гісіз пайда болуы. Дауыстылардың пайда болуына ерін, тіл және таңдай қатысады. Дауыстыларға тән акустикалық ерекшелік - оларда музыкалық тонның болуы. Әрбір дауысты дыбыста ырғағы жағы- нан түрлінше болып келетін тон- ның белгілі бір мөлшері (саны) болады . Б үл а р д ы ң б ә р ін ің жиынтығынан дауыстының әуені (тембр) немесе сапасы жаса- лады. Дауыстылардағы тон - ж утқы нш ақ үстіндегі қуыстың тоны болып табылады да, ол етене тон (характерный тон) немесе дауыстының форманты ДАУ-ДАУ (ф орм анта гл а с н о го ) д е п аталады. Сейлеу арнасында екі резо-натор пайда болады: біреуі ауы з қу ы с ы н д а , е к ін ш іс і жүтқынш ақ қуысында болады. Сонымен, ө зін ің акустикалы қ табиғаты жағынан дауыстылар музыкалық тонға ие дыбыстар болы п са н а л а д ы . Т іл -т іл д е д а уы сты д ы б ы с та р саны жағынан да, сапасы жағынан да т ү р л і-т ү р л і бол ы п к е л е д і. Мысапы қазақ тілінде 9 жалаң ф дауысты дыбыс (м оноф тонг) болса, орыс тілінде - 6, ағыл- шында - 21, қырғыз тілінде - 14, о й р а т тіл ін д е - 16 дауы сты дыбыс бар. Кейбір тілдерде- жалаң немесе келте айтылатын дауыстылар ж эне созылыңқы дауыстылар деп атапатын екі түрі болады. Мысалы, қырғыз, ойрат, түр ікм е н , якут, ха ка с тіл д ер інд е қы с қа айтылатын жалаң дауы сты лардан басқа с о зы л ы ң қы д а у ы с ты л а р д а (мыс.: аа, оо, уу, т.б.) бар. Дауыстылардың классиф и- кациясының екі түрі (типі) бар: физиологиялық (немесе генети- к а л ы қ) ж э н е а к у с т и к а лык,. Физиологиялық классификация кең тараған және пракгикалық жақтан қолайлы. Ол дауысты- лардың артикуляциясы кезіндегі дыбыстау мүшелерінің қызметі мен қалпына негізделеді. ДӘ И -ДЕН Дауыстылар сөйлеу мүшеле- рінің негізгі үш түрінің қатысы мен қалпына қарап, атап айт- қанда: 1. тілдің қалпына; 2. ерін- нің қатысына; 3. жақтың ашылу қа л п ы н а қа р а й т о п та с ты - рылады. Жуан дауыстылар - жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|