Салқынбай А., Абақан Е. с

сти-сти
семиотикалық  жэне  әлеуметтік 
түсінігімен  байланыста  болатын 
С.э.  араласуда  реттеуші  қызмет 
атқарады.  Мыс.:  «сен» және «сіз» 
деп  сейлеу  ауылда  не  қалада, 
жасы  үлкендерге  не  жасы  кіші- 
лерге айтылатын кэратпа сөздер. 
Тар  мағынада,  С.э.  -   әдепті 
сөйлеуде қолданылатын (қаратпа 
сез,  назар  аударту,  танысу, 
сәлем  беру,  қош тасу,  алғыс 
білдіру,  құттықтау,  тілек  айту, 
бүйымтай, шақыру,  кеңес сұрау, 
үсы ны с  жасау,  келісім   беру, 
қабылдамау,  қоштау,  мақтау, 
көңіл  айту  т.б .)  б ірл ікте р д ің 
қызметтік -   семантикалық  өрісі 
болып табылады. С.э. қызметтері 
мы надай:  байланы с  ж асау 
(фативті),  белгілі  бір  адамға 
(адресатқа)  бағышталу  (конна- 
тивті),  реттеуші.  С.э.  тікелей 
араласу (коммуникация)  кезінде 
көрініс  табады  («мен»-«сен»- 
«қазір»-«осы   ж ерде»),  мыс.: 
« Рахмет сізге!», «Қуттықтаймын!» 
т.б.  С.э.  мәселелері  әлеуметтік 
лингвистика,  этнолингвистика, 
прагм атика,  стилистика,  сөз 
мәдениеті  шеңберінде  қарас- 
тырылады.
СТИЛИСТИКА 
-  тіл  білімінің 
бір  бөлімі.  Оның  негізгі  зерттеу 
объектісі  -   стиль.  Бірақ  С.-ның 
м ақсаты   те к  сти л ьд і  ған а  
зерттеумен  шектелмейді.  С.  -  
с ти л ь д ің   дамуын  әдеби  тіл
тарихымен  үштастыра  қарас- 
тырады.  Сонымен  бірге,  көркем 
әдебиет  тілінің  дамуын,  әдеби 
ш ығарманың  жасалу  тәсілін, 
араласу жанрларын да зерттейді. 
Бүдан  басқа,  тілдің  экспрес- 
сиялы қ  қүрал д ары н,  сөйлеу 
фигураларын  және  троптарды 
зерттейді.  Қазіргі  С.  әр  түрлі 
линғвистикалық  бағыттар  мен 
мектептерде ерекше түсіндіріліп 
келеді,  оның  себебі -  С.  пәнінің 
көп  қырлылығы.  1)  С.-ны  ең тар 
мағынада түсіну XX ғ.  40-50 жж.
а м е р и ка н д ы қ  д е с кр и п т и в т і 
лингвистикада орын алған. Онда 
С.  -   сө й л е м н е н   ірі  (ү л ке н ) 
б ір л ік т е р д ің   (а б за ц та р д ы ң ) 
орналасуы н  з е р т т е у ге   т и іс  
(А .А .Х илл).  Бүл  кө зқа р а с ты  
«дескриптивті С.» деп атайды; 2) 
Ағылшын лингвистикасында С. -  
текст  жасаудың  жалпы  заңды- 
лықтарын қарастырады. Сондық- 
тан  С. -  текст  грамматикасымен 
айналысады  (У.Хендрикс).  Бүл 
кезқарасты  «текст  С.-сы»  деуге 
болады; 3) С.-ны текстің текстен 
тыс  жатқан  тілдік  жүйелермен 
арақатынасы деп түсіну прагалық 
лингвистика мекгебіне тән (XX ғ . 
30-40  жж.).  Ауызша  не  жазба 
текст (сейлеу актісі) -сөйлеушінің 
тіл  формасын  (ф онетикалық, 
грам м атикалы қ,  лексикалы қ, 
синтаксистік)  талдау  нәтижесі 
болып табылады. С.-ны осылай тү- 
сінудің негізіңде « функционал ьды»

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: