Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
- Бұл бет үшін навигация:
- ТУЫНДЫ СӨЗ
| ТУЫНДАУШЫ СЕМАНТИКА
(генеративті семантика) - шет елдік трансф ормация тудыру теориясының бір бағыты (АҚШ, XX ғ. 60-70 жж.). Т.с.-ның мақ- саты - «мағынадан текске» және «текстен мағынаға» тәрізді үлгі- лер (модель) бойынша тілдік мо дель^ жасау. Т.с.-ның ерекшелік- тері: 1. семантикалық және син- таксистік қүрылымдар «ағаш» сипатында түсіндіріледі («родо словное д е р е в о » ); 2. те р е ң құрылыстық деңгей болмайды, яғни трансформациялық (өзгерту ші) ережелер толық аяқталмаған құрылымда да қызметін атқара алады; 3. сөйлемнің мағыналы- лығы с и н т а к с и с т ік д ү р ы с ты - лықпен бірдей келеді. Т.с. өкілдері: Дж. Мак-Коли, Дж. Лакоф, ГІ. Постал, Дж. Грубер «табиғи логика» деген түжырым- дамасын үсынды, онда лексика- л ы к б ір л ік т е р ге л е кс и ка л ы қ предикаттар сай келеді. ТУЫНДЫ СӨЗ - сөзжасам саласындағы н е гіз гі түлғаны ң бірі. Т.с. сез тудырушы жұрнақ ж а л ға н у а р қы л ы ж а с а л ға н туынды түбірлер, аналитикалық сездер, конверсия, біріккен сөз, қос сез жатады. Т.с. өм ірдегі қолданыста пайда болған жаңа ұғымдарды атау қаж етін өтеу ү ш ін , т іл ім із д ің с ө з ж а с а м заңдылықтары арқылы жасалған сөздер. Т.с. тілде пайда болуы, ТҰЙ-ТҰР оның сөздікте берілуі, тілде орнығуы үшін көптеген уақыт керек болады. Т.с. ономасиоло- гиялық аспектіден те ксе р іл - генде, оның номинациялық қыры баяндалады. Тіліміздегі сөзжа- самның өнімді тәсілдерінің бірі - сөзбен сөзді тіркестіріп, номи нация жасау. Т.с. жасалғанда тілге жаңа мағыналы жаңа сөз қосы лады . Оның м ағы насы шындық өмірге қатысы арқылы ажыратылады. Т.с. тілдегі басқа сөзд ер сияқты о б ъ е кти вті өмірдегі заттар, олардың сан алуан белгілерінің аты болған- дықтан, лексикалық единицаға жатады да, тілдің сөздік қорына енеді, оны байытады. Мысалы: балалық, балажан, балалы, бала- ш ага, ө н е р кә с іп , б ір қа за н , сарыарқа, ақын-жазушы, қайна- ға, түрегел, әкел, жиырма бес, алма, жарма т.б. ТҰЙЫҚ БУЫН - буынның бір түрі. Соңы дауыссызға аяқта- лады. Дыбыстық қүрамы: 1. АВ: ат, ай, ән-детті; 2. АВВ - ант, өрт, үлт, ырс-ырс; 3. ВАВ - бас-тар, тас-тай; 4. ВАВВ - қант, жүлт- жалт; 5. ВАВВВ- пункт, центр; 6. ВВАВ - шкаф, крем, штаб т.б. ТҰЛҒАЛАНУ - сөздің грамма - тикалы қ түлғаларының пайда болуы. С өзж асам ға қарам а- қарсы қойылады. Бір сөздің екі түлғасын ажырату немесе олар- ды ж еке с ө зд е р ге ж а тқы зу оңаиға түспейді. Кейде бір сөзге дербес атауыш мағынасы бар түлғаларды да жатқызады. Ал басқа жағдайда грамматикалық не грамматикалық емес мағына- лар қарама-қарсы қойылады. Әр түрлі грамматикалық мағына- лары бар түлғаларды бір сөзге жатқызып, оныТ. деп біледі. Егер түлғалар грамматикалық емес мағыналармен ерекшеленетін болса, онда оны сөзжасамға жатқызады. Тар мағынада, Т. термині грамматикалық мағына- лары бар түлғаларға (сын есім, шырайы, рай, сипат, каузатив т.б.) қатысты қолданылады. жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|