Салқынбай А., Абақан Е. с

М О Н -М О Н
талапты не қажеттілікті білдіреді. 
Субъектілі  М.  яғни  сөйлеушінің 
тыңдаушыға  деген  көзқарасы. 
Объектілі  М.-ке  қарағанда,  бұл 
хабардың қосымша  реңі,  белгісі 
болады.  Субъекгілі  М .-ң  семан- 
ти ка л ы қ  көлем і  де  к е ң ір е к  
болады.  Субъектілі  М. хабардың 
мағыналық  негізін,  логикалық 
(интеллектуальны) дәрежесі мен 
эм оциялы қ  (иррациональды ) 
жағын да қамтиды.
МОНОГЕНЕЗ  ТЕОРИЯСЫ
(грек,  monos -  дара және  genesis
-  шығу теп) -  адамзат тілдерінің 
пайда  болуы  туралы  теория. 
Ғылыми  емес  эр  түрлі  аңыздық 
жэне  діни  ілімдерде  айтылған- 
дай,  эуелде  адамзат  бір  тілде 
сейлеген  (Бабылдағы  тілдердің 
араласып кетуі туралы аңыз, көне 
гректердің  Эдип  туралы  аңызы, 
ІІІум ерлік  аңызда  адамзат  бір 
тілде  Еңліл  құдайға  табынған 
(еме-ас-ет)  т.б.).  ІнжілДен  келе 
жатқан  аңызға  сүйенсек,  онда 
көне еврей тілінен барлық тілдер 
тараған  деп  айтылады.  XX  ғ. 
басыңда әлемдегі тілдерді салыс- 
тыру  басталады.  А.Тромбетти 
б ір ін ш і  болып  тіл д е р д і  ір і 
топтарға  біріктірді,  олардың  бір 
тіл д е н   тарауы  м үм кін  деген 
болжамды айтты; М.т.-ның басқа 
т ү р ін   Н.Я.М арр  үсы нған.  Ол 
алғаш қы  қоғам  адамдарының 
тілінде төрт тілдік элемент  (сал-
бер-йон-рош)  болғанын  аитады. 
О сы ларды ң  н е гіз ін д е   б а сқа  
сөздердің барлығы жасалуы тиіс 
д е ге н ,  б ір а қ   бұл  ги п о т е з а  
дәлелденген  жоқ.  XX  ғ.  60-жж. 
М.Сводеш Тромбетти идеяларына 
ж а қы н ,  б ір а қ   кл а с с и ка л ы қ 
салыстырмалы-тарихи  әдістерді 
қо л д а н а   оты ры п,  М .т .-н ы ң  
н ұ с қа с ы н   ұсы н д ы .  С во д е ш  
гл оттохронол огияны ң  н е гіз ін  
қалаушы болып есептеледі. Қазір 
қолданы латы н  гл о т т о х р о н о - 
логиялық  әдістер  тілдердің  10 
мың  жылдық  тарихын  ғана  аша 
алады.  М.т.-ның қазіргі жағдайы 
Homo Sapiens Sapiens моногенезі 
мәселесімен  ұш тасады .  Егер 
антропологтарды ң  айтуынш а, 
адам  баласы  ж ер  б е тін ің   бір 
бұрышында  ғана  пайда  болса 
(Африка,  100  мың  жыл  бүрын), 
яғни  адам  м оногенезі  болған 
жағдайда, онда тіл моногенезі де 
болуы  мүмкін.
Әр түрлі материктерде орна- 
л а с қа н   х а л ы қта р д ы ң   т іл ін  
салыстырсақ,  семантикасы  бір 
кептеген  сездерді  кездестіруге 
болады,  мыс.,  Жаратушы,  Алла 
та ға л а н ы ң   е с ім і,  к и е л іл ік т і 
білдіретін атаулар,  Күн,  Жер,  Су 
атаулары ны ң  ү қ с а с   айты луы  
кездейсоқ  қүбылыс  емес  екені 
анық. 
*>,д
МОНОЛОГ 
(грек,  monos -  бір 
ж эн е   logos  -   с е з,  с ө й л е у )  -  
белсенді  сөйлеудің  нэтижесіне
146

пайда  болатын  сөйлеу  түр і. 
Кейде  М .-қа  интраперсональды 
сейлеу  деген  анықтама  береді. 
М .-қа көлел/щі  мэтін  беліктерінің 
болуы  тэн .  Бүл  б е л іктер д ің 
м ағы насы ны ң  жақын  болуы, 
дұрыс  композициялық  орында 
тұрған  сөйлемдерден  құралуы 
шарт.
Осындай  белгілердің  көрініс 
табуы,  негізінен  жанрға  байла­
нысты  болады  (көркем монолог, 
оратор  сөзі,  қарапайым  әңгіме 
т .б .),  екінш іден,  қы зм еттік  -  
ко м м у н и ка ти в ті 
ж а ғд а й ға  
қаты сты   болады  (хабарлау, 
пайымдау,  үгіттеу  т.с.с.).  Жанр 
ішіңдегі ерекшеліктер-персонаж- 
дардың авторлық жэне тел  сөзі, 
ғылыми  баяндама  және  агита- 
циялық  сөз.  М.-тың  стилисти- 
калық  ерешеліюгері  мыналарға 
тәуелді  болады:  сөйлем  қүрау- 
дың синтаксистік тәсілдері, лек- 
сикалық сүрыптау,  ауызекі және 
кітап  сөздерін  қолданут.б.
МОНОСИЛЛАБИЗМ 
(грек.
monos -  бір және syllabe -  буын) -  
қайсыбір тілде кеэдесетін жалғыз 
буыннан  тұратын  сөздер,  бір 
буындылық.  М.  қытай-тибет, ква 
ті/щеріне тән.
МОНОФТОНГ 
(грек,  monos -  
бір  және  phthongos  -  дыбыс)  -
артикуляциясы  мен  акустикасы 
тұрақты болатын дауысты дыбыс. 
М.-та  дифтонг  пен  трифтонгқа

жүктеу/скачать 13,56 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: