Сапабеков досмухамед кылышбекович

Сонымен зерттеу барысында қол жеткен нәтижелер мынандай қорытындылар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік берді:

1) Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі арқасында жемісті де табысты еңбектер атқарылып келеді. Келесі мақсат бүкіләлемдік өркениетті мемлекеттер қатарына тепе-тең, паритетті тұрғыда қосылу мақсатында Ел Президентінің халқына Жолдауындағы интеллектуалды ұлт құрауға мүмкіндік берер жоғары оқу орны студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың педагогикалық негіздерін құруға мүмкіндік туғызатыны анықталды.

2) Студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың басымдық мәні – олардың сан ғасырлар бойы тырнақтап жиналған «парасатты ойлау» ұғымына қатысты еңбектеріндегі кәусар да гауһар тұжырымдары трансформацияланды. Соның ішінде, әр студенттің жинаған интеллектуалды әлеуетінің әртүрлі екендігі ескеріліп, олардың интериоризациясының деңгейліктерін анықтау мақсатында алдымен парасатты ойлау өнерінің заңдылықтары мен қағидалары ұсынылды:

- жоғары оқу орнында студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың бірінші заңдылығы – білім мен ғылыми негізді тұтастықта алу. Бұл жағдайда, мәтіндердің де тұтастық жүйесін сақтау керектігі анықталды;

- отандық білім мен ғылымды тұтастықта алып, оны жаһандасу кеңістігіне жуықтату – жоғары оқу студенттерінің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың екінші заңдылығы;

- студенттердің жинаған гносеологиялық (таным теориясы), аксиологиялық (рухани құндылық), онтологиялық (адамның болмысын зерттеу) парасатты ой-пікірлерінің тұжырымдық түйіндерін диагностикадан өткізіп, студенттерге жеке мүмкіндіктеріне сәйкес тапсырмалар беру арқылы олардың белгісіз парасатты ойлау өнерінің деңгейлігін анықтайтыны – үшінші заңдылық;

- үзіліссіз білім меңгеру жағдайын бернелеп, студенттердің курстан курсқа өту кезеңдеріндегі парасатты ойлау өнерінің өсуі, өрлеуі динамикасын, траекториясын олардың тұжырымдамалық тұрғыдағы түйіндеу іскерлігімен бағалануы, олардың ішкі интеллектілі ұстанымының шегарасын ішкі пайымымен есептей алуы – төртінші заңдылық;

- бүгінгі таңда бүкіләлемдік білім беру тұрғысында «көрсеткішке» тек белгі беруді есептеу деген пікір беріліп, «индикатор» ұғымы оның орнын басуда. «Индикатор» іс-әрекеттің нұсқаулығы ретінде қызмет атқарады. Міне, осындай сүбелі жаңалықты ескергендіктен, студенттердің ойлау өнерінің қалыптасуына қажеттілік ретінде индикаторлардың жүйесі қабілеттілік мән, амал-тәсілдер жиынының сапасын зерделейтініне көз жеткізді. Нәтижесінде, бұл – студенттердің ойлау өнерінің қажеттілігіне сәйкес жүйе құру – парасатты ойлау өнерінің бесінші заңдылығы;

- білім мазмұнынан жаттығу арқылы студенттердің парасатты ойлау өнерінің қалыптасу қарқынын есептеуге қолайлы деп, модульге жіктеліп, оның блоктар түзіліміндегі ұғымдық сабақтастықтар жүйесін сақтауға мән берілді. Өкінішке орай, қанша оқулықтар жарық көріп жатқанымен, модульге шақталған оқулықтар кемсін болып отырғандықтан, оқытушыларға бұл қиындық келтіріп отырғаны анықталды. Сол себепті осындай көкейкестінің өткірлігін ескеріп, модульдік жүйенің блоктарын құрау – студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың алтыншы заңдылығы.

3) Студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастыру үдерісінің деңгейліктері міндетті түрде мемлекеттік тапсырыс шеңберінде болуы қадағаланып, бірақ білім мазмұнын орынды, орынсыз саясаттандыру секілді өткен ғасырдың қателігін қайталамау жағы қамтылды. Өйткені жоғарыдан берілген белгілі бір межеден, «қоршаудан» шыға алмаса, студенттің білім мазмұнынан парасатты ойлау өнерін қалыптастыру іс-әрекеті тежелетіні зерттеу барысында байқалды.

Білім мазмұнынан ізгілікті ұстанымды студенттердің негіз ретінде алуы мақсатында «инновациялық білім» меңгерудің қағидалары түзілді.

Бұл қағидалар – студенттердің деңгейліктерін шығарып алуға педагогикалық негіз. Негізгі білім мен демеуші білім ерекшеліктері айқындалды. Танымдық ізденімпаздық таным теориясын қалайтынына қызмет ететіні ескеріліп, оның парасатты пайым, бағам, тұжырым, түйін жасауға атқарар рөлі айқындалды. Парасатты ойлау студенттердің өздігінен бейімделуінің сапалық көрінісі ретінде уәж және ізденімпаздық бөліміне алынды. Оның ішкі белсенділіктен әр студенттің интериоризациясының өрлеу, не тежелу сипатын анықтайтын рөлі ашылды. Деңгейліктерге жіктеуде А. Құнанбайұлының (хайуандық, ессіздік, жарым ес, адами, қалыптанған, толық, кемелденген адам). Абай Құнанбайұлының жіктеген деңгейліктеріне талдау жасалып, оған үндес келер ғалым-зерттеушілердің тұжырымдары сараланды. Парасатты ойлау өнерінің қалыптасуы суггестивті және ассоциативті ой қорыту іскерлігіне бағынатыны анықталды.

Жоғарыдағы тұжырымдар ескеріліп, жеткілікті және креативтік деңгейліктерге мән беріліп, бұл деңгейліктер парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың нысандық белгілері тұрғысында алынды.

4) Жоғары оқу орнында студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың жүйесі құрылды. Білім мазмұнынан парасатты ойлауға қажетті нысанды саралауда алдымен тағылымды тәжірибеге педагогикалық негіз ретінде алу арқылы олардың прагматикалық іскерлігін қалыптастыруға басымдық берілді. Прагматикалық іскерлікті оңтайлы бағамда өркендетудің тірегі – оқытуға, білім мазмұнынан парадигмалық мәндегі көзқарас қалыптастыру. Осы мақсатты жүзеге асыратын үш парадигма (стохастикалық, алгоритмдік, эмпирикалық) білім мазмұнын авторлық ұстанымда талдауға дұрыс жол ашатыны айқындалды.

5) Жоғары оқу орнында студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастырудың мүмкіндігі сараланды. «Оқыту» іс-әрекетінің білім мазмұнының құрылым-жүйесіне, оның ішкі заңдылықтары мен ережелеріне, қағидаларына құлақ түру, ыждаһатты ырықтану арқылы парасат-бағаммен талдау қарастырылды. Жоғары оқу орны мен мектеп арасындағы айырмашылықтар жіктелді. Интерактив технологияның парасатты ойлау өнерін қалыптастыруға тигізер пайдасы сараланды. Вербальді және вербальді емес әдістер жайлы тұжырымдар ұсынылды.

Элективті курс Ж. Баласағұнның «Құтты білік» бәйітін меңгеру мақсатына құрылды. Ондағы басымдық парасатты болудың 4-тік жүйесін бағамдау. 24 сағатқа шақталған арнаулы курс студенттердің құтты, бақытты өмір сүрулеріне парасатты ойлау өнерінің қажеттілігін түсінуіне бағытталды. Элективті курс студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастыру деңгейліктері эксперименттік-тәжірибе жұмысын өткізу арқылы қорытылды.

Біздің зерттеу жұмысымыздың талабына сәйкес студенттердің парасатты ойлау өнерін қалыптастыру мақсатында жүргізілетін оқыту, білім игеру үдерісінде жоғары оқу орындарында оқытушы-профессорларына және мектеп ұстаздарына көмекші құрал ретінде ұсынуға болады.

Дегенмен, қарастырылып отырған мәселе толығымен шешімін тапты деуге болмайды. Сан ғасырлар бойы халық педагогикасы ауқымында жинақталған даналар мен ойшылдардың еңбектеріндегі парасатты ойлау өнерін қалыптастыруға көмегін тигізер біліми-ғылыми негіздерді іздестіру және осы мәселеге қатысты зерттеу келешектің ісі болып табылады. Аталған бағыттағы оқу-тәрбие жұмыстарын зерттеу мынадай ұсыныстар туындатады:

- ойшыл-кемеңгерлердің арабша, латынша жазылған архатипті материалдарын рухани құндылық ретінде бүгінгі алфавит деңгейінде аударуға бағдарлау;

- Шығыс елдері және Еуропа, АҚШ секілді мемлекеттердің рухани құндылықтарын саралау мақсатында ол еңбектердің қазақшаға аударылуын қарқындылықпен іске асыру – орыс тілінен кірген ұғымдардың қазақ тіліндегі ортақ, ресми, мемлекеттік тұрғыдағы қазақша нұсқасын ұсыну;

- студенттер арасында парасатты ойлау өнерін қалыптастыру тұрғысында семинар-тренингтер ұйымдастыру – парасатты ойлау өнеріне қатысы бар еңбектер жинағын шығару.

1. 
   Әл-Фараби Ә. Н. Әлеуметтік этикалық трактаттар. – Алматы, 1995. – Б. 22.
   
2. 
   Баласағұни Ж. Құтты білік. – Алматы, 1987. – 355 б.
   
3. 
   Иасауи Қ. А Диуани хикмет.– Алматы, 1993. – 262 б.
   
4. 
   Құнанбаев А. А. Шығармалары // Екі томдық. – Алматы, 1968. – 308 б.
   
5. 
   Алтынсарин Ы. Таза бұлақ: Өлеңдер, әңгімелер, хаттар. – Алматы : Жазушы, 1988. – 320 б.
   
6. 
   Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1989. – 318 б.
   
7. 
   Аймауытов Ж. Психология. – Алматы: Рауан, 1995. – 312 б.
   
8. 
   Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы, 1992. – 154 б.
   
9. 
   Көпеев М.Ж., Көпеев М.Ж. Ел аузынан жиналған әдебиет үлгілері // Екі томдық. – Алматы: Ғылым, 1992. – Т. 2. – 222 б.
   
10. 
    Құдайбердиев Ш. Шәкәрім шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1988. – 539 б.
    
11. 
    Назарбаев Н.Ә. «Интеллектуалды ұлт – 2020» проектісі. – Астана, 2008, қаңтар - 30.
    
12. 
    Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии // В 2 т. – М.: Педагогика, 1969. – 432 с.
    
13. 
    Выготский Л. С. Формирование приемов умственной деятельности и умственное развитие учащихся. – М.: Просвещение, 1988. – 288 с.
    
14. 
    Гальперин П.Я. Введение в психологию. – М.: МГУ, 1976. – 150 с.
    
15. 
    Леонтьев А.Н. Проблемы развития психики. – М., 1981. – 583 с.
    
16. 
    Есипов Б. П. Самостоятельная работа учащихся на уроке. – М., 1960. – С. 67-68
    
17. 
    Архангельский С.А. Учебный процесс в высшей школе, его закономерности, основы и методы. – М.: Высшая школа, 1980. – 368 с.
    
18. 
    Бондаренко А.К. Дидактические игры в детском саду. – М.: Просвещение, 1991. – 32 с.
    
19. 
    Нағымжанова Қ. М. Университет студенттерінің педагогикалық креативтігін инновациялық білім беру ортасында қалыптастырудың ғылыми негіздері: пед. ғыл. докт. ... дис. – Алматы, 2010. – 340 б.
    
20. 
    Загвязинский В.И. Методология и методика дидактического исследования. – М., 1982. – 160 с.
    
21. 
    Никандров Н.Д. Программированное обучение и идеи кибернетики. - М., 1970. – 68 с.
    
22. 
    Оспанова Б. А. Психология креативности. Учебник для PhD – докторантов - Алматы, 2012. – 420 с.
    
23. 
    Садықов Т.С. Тарих тағылымы. Жоғары оқу орындарының студенттеріне арналған оқу құралы. - Алматы, 1992. – 160 б.
    
24. 
    Абилькасимова А.Е., Садыков Т. С. Дидактические основы обучения в высшей школе. – Алматы: Ы. Алтынсарин атындағы РБК, 2000. – 200 б.
    
25. 
    Құдайқұлов М.А., Башаров Р. Қазақ орта мектебінің білім мазмұнының тұжырымдамасы (Жоба). – Алматы, 1990. – 24 б.
    
26. 
    Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя. - Алматы: Ғылым, 1198. – 320 б.
    
27. 
    Кертаева Ғ.М. Педагогикалық деонтология негіздері: оқу құралы. – Павлодар: Кереку баспасы, 2011. – 224 б.
    
28. 
    Пфейфер Н.Э. Профессионально-педагогический потенциал педагога. – Павлодар: ПГУ им. С.Торайгырова, 2003. – 198 с.
    
29. 
    Бурдина Е.И. Теория и практика развития творческого потенциала педагогов в системе непрерывного многоуровнего педагогического образования: автореф. ... докт. пед. наук. – Караганда, 2007. – 50 с.
    
30. 
    Сейтешов А. П. Некоторые актуальные вопросы национального непрерывного образования // Проблемы национального непрерывного образования. – Алматы, 1990. – С.19-27.
    
31. 
    Жұматаева Е. Жоғары мектепте оқытудың біртұтас дидактикалық жүйесі. – Алматы: Ғылым, 2001. – 208 б.
    
32. 
    Трифонов В. В.Текущий контроль в обучении. - И.: ВАД, 1994. – 76 с.
    
33. 
    Уманов Г.А. История создания и развития профессионально-технического образования в Казахстане: автореф. … докт. пед. наук. - Алматы, 1970. - 33 с.
    
34. 
    Жарыкбаев К.Б. Развитие педагогической мысли в до революционном Казахстане: автореф. ... докт. пед. наук. – Киев, 1982. – 51 с.
    
35. 
    Жампеисова К.К. Формирование основ политической культуры старшекласников: дис. ... докт. пед. наук. – Алматы, 1993. – 301 с.
    
36. 
    Хан Н.Н. Сотрудничество в педагогическом процессе. - Алматы, 1997. – 205 с.
    
37. 
    Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. – Алматы, 2000. – 369 б.
    
38. 
    Нугуманов И.Н. Язык химии и дидактические основы его функционирования в процессе обучения: автореф. ... докт. пед. наук. – Алматы, 1993. – 48 с.
    
39. 
    Медеуов Е.У. Теоретико-методологические основы проектирования стандарта среднего математического образования Республики Казахстан: автореф. ... докт. пед. наук. – Алматы, 1998. – 58 с.
    
40. 
    Альмухамбетов Б.А. История становления и тенденции развития системы повышения квалификации педагогических кадров в Казахстане: автореф. ... докт. пед. наук. – Алматы, 2002. – 47 с.
    
41. 
    Салимбаев О. Научные основы формирования общеучебных умений и навыков школьников в естественно-научном образовании: автореф. ... докт. пед. наук. –Алматы, 1997. – 45 с.
    
42. 
    Бейсенбаева А.А. Теория и практика гуманизации школьного образования. - Алматы: Ғылым, 1998. – 225 с.
    
43. 
    Ахметова Г.К. Подготовка учительских кадров в педагогических вузах: дис. ... докт. пед. наук. – Караганда, 2002. – 46 с.
    
44. 
    Тургунбаева Б.А. Біліктілікті арттыру жүйесінде мұғалімдердің шығармашылық әлеуетін дамыту: пед. ғыл. докт. ... дис. – Алматы, 2006. – Б. 37.
    
45. 
    Әмірова Ә. С. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық-іс-әрекетін қалыптастырудың теориясы мен практикасы: пед. ғыл. докт. ... автореф. – Алматы, 2009. – 45 б.
    
46. 
    Әбдіғұлова Б.Қ. Жалпы білім беретін мектепте Қазақстан тарихын оқытудың дидактикалық негіздері: пед. ғыл. докт. ... дис. – Алматы, 2004. – 308 б.
    
47. 
    Намазбаева Ж. И. Развитие личности учащихся вспомогательной школы: дис. ... докт. пед. наук. – Алматы, 1986. – 54 с.
    
48. 
    Джакупов С.М. Психологическая структура процесса обучения: дис. ... докт. псих. наук. – М., 1998. – 356 с.
    
49. 
    Оразбаева Ф.Ш. Научно-методические основы речевой коммуникации и метода общения: дис. ... докт. псих. наук. – Алматы, 1996. – 42 с.
    
50. 
    Байнеш Ш.Б. Игры по иностранному языку // Иностранные языки в школах Казахстана. - 2012. - № 2. – С. 16-20.
    
51. 
    Рысбаева А.К. Успешность деятельности как категория педагогики. – Алматы: КазНПУ им. Абая, 2003. – 266 с.
    
52. 
    Сарсекеев Б.С. Модернизация учебника и учебно-методического комплекса по истории Казахстана на основе компетентностного подхода: дис. ... докт. пед. наук. – 2008. – 25 с.
    
53. 
    Нургожина Ш. Деловая журналистика Казахстана. – Алматы: Қазақ унивеситеті, 1996. – 196 с.
    
54. 
    Жубаева О.С. Қазақ тілі грамматикалық категорияларының антропоөзектілігі: фил. ғыл. докт. ... автореф. - Алматы, 2010.- 58 б.
    
55. 
    Чакликова А.Т. Информатизация профессиональной подготовки страноведов-международников в системе университетского образования: автореф. ... канд. пед. наук. – Алматы, 2002. – 24 с.
    
56. 
    Локк Д. Мысли о воспитании // Соч.: В 3 т. – М., 1988. - Т.3. – 439 с.
    
57. 
    Гельвеций К.А. О человеке, его умственных способностях и его воспитании. – М., 1938. – 17 с.
    
58. 
    Руссо Ж.Ж. Письма о морали. Педагогические сочинения // В 2 т. – М., 1981. – Т.2. – 226 с.
    
59. 
    Пестолоций И. Г. Избранные педагогические сочинения. – М., 1981. – 333 с.
    
60. 
    Гербарт И.Ф. Общая педагогика, выведенная из целей воспитания // Избр. пед. соч. - М., 1940. - Т.1. - С. 163-164.
    
61. 
    Коменский Я.А. Великая дидактика // Избр. соч.: в 2 т. – М.: Педагогика, 1982. – Т. 1. – 576 с.
    
62. 
    Митчелл П.Д. Энциклопедия педагогических стредств, коммуникаций и технологий. - Лондон, 1978. – 745 с.
    
63. 
    Леванова Е.А. Технология конструктивного взаимодействия педагога с подростком: методическое пособие. – М., 2002. – 43 с.
    
64. 
    Давыдов В.В. О понятии развивающего обучения // Педагогика. – 1995. - №1. – с. 23-26.
    
65. 
    Эльконин Д. Б. Введение в психологию развития. – М., 1994. – 230 с.
    
66. 
    Анисимов О.С. Педагогическая деятельность: игротехническая парадигма // В 2 т. - М., 2009. – 216 с.
    
67. 
    Гоноболин Ф.Н. Психология. – М.: Просвещение, 1973. – 240 с.
    
68. 
    Беспалько В.П. Слагаемые педагогические технологии. – М.: Педагогика, 1989. – 346 с.
    
69. 
    Кузьмина Н.В. Способность, одаренность, талант учителя. – Л.: ЛГУ, 1985. – 32 с.
    
70. 
    Матюшкин А. М. Основные направления исследований мышления и творчесова // Психологический журнал. – 1984. - № 1. – С. 9-17.
    
71. 
    Махмудов М.И. Проблемное обучение. Основные вопросы теории. – М.: Педагогика, 1975. – 368 с.
    
72. 
    Колягин Ю.М., Бугаев Н.В. Математики-педагоги России. Забытые имена. – Елец, 2009. – Кн. 4. – 225 с.
    
73. 
    Вербицкий А.А. Активное обучение в высшей школе. Контекстный подход. – М.: Высш. шк., 1991. – 207 с.
    
74. 
    Ананьев Б.Г. Комплексное изучение человека и психологическая диагностика // Вопросы психологии. – 1968. – № 6. – с. 17-19
    
75. 
    Семенова Е.М. Развитие логического мышления учащихся в процессе решения арифметических задач: дис. ... канд. пед. наук. – М., 1965. – 270 с.
    
76. 
    Балл Г. Теория учебных задач: психолого-педагогический аспект. - М., 1990. – 184с.
    
77. 
    Фридман Л.М. Педагогический опыт глазами психолога. - М., 1987. – 224 с.
    
78. 
    Эрдниев П.М. Стратегия развития образования в России // Педагогика. – 1993. – № 5. – 24 с.
    
79. 
    Kleinberg J. Working with the alexithymic patient in groups // Psychoanalysis and Psychotherapy. – 1996. - Vol. 13, № 1. – P. 76-84.
    
80. 
    Кил У.Х. Метод проектов. - США, 1918. – С. 17.
    
81. 
    Краевский В.В., Лернер И.Я. Дидактические основания определения содержания учебника // В кн.: Пробл. школьн. учебн. - М., 1980. – Вып. 8. – С. 34–40.
    
82. 
    Зорина Л. Дидактические основы формирования системности знаний старшеклассников. Педагогика. - М., 1978. – 214 с.
    
83. 
    Усова А.В. Влияние системы самостоятельных работ на формирование на учащихся научных понятий: автореф. ... докт. пед. наук. – Л., 1970. – 273 c.
    
84. 
    Шапоринский С.А. Логика и проблемы обучения. - М., 1977. – С. 8.
    
85. 
    Крутецкий В.А. Основы педагогической психологии. Педагогика. - М., 1972. – 165 с.
    
86. 
    Абдраман А.Ш. Дидактические основы формирования профессионально-технической направленности студентов вуза: дис. ... докт. пед. наук. – Алматы, 1997. – 312 с.
    
87. 
    Анохин П.К. Избранные труды. Философские аспекты теории функциональной системы. – М., 1978. – 56 с.
    
88. 
    Унадзе Д.Н. Экспериментальные основы психологии установки. – Тбилиси: АН ГСССР, 1961. – 210 с.
    
89. 
    Нургалиева Г.К. Теоретико-методологичесике основы формирования гражданственности будущих учителей: дис. ... докт. пед. наук. – Алматы, 2006. – 249 с.
    
90. 
    Лернер И.Я. Критерии сложности некоторых элементов учебника. – М., 1974. – 158 с.
    
91. 
    Коротяев Б.И. Педагогика как совокупность педагогических теорий: учебное пособие для факультетов по подготовке и повышению квалификации организаторов народного образования. – М.: Просвещение, 1986. – 207 с.
    
92. 
    Пидкасистый П.И. Технология игры в обучении и развитии. – М., 1996. – 33 с.
    
93. 
    Рувинский Л.И. Нравственное воспитание личности. – М.: Изд-во МГУ, 1981. – 184 с.
    
94. 
    Рахимбек Х. Научно-методические основы эволюции в содержании обучения химии в высшей школе: дис. ... докт. пед. наук. – Алматы, 1999. – 300 с.
    
95. 
    Рахимбек Д. Оқушылардың логика-әдістемелік білімдерін жетілдіру. – Алматы: РБК, 1998. – 189 б.
    
96. 
    Сабыров Т.С. Оқушы жастардың танымдық әрекетін арттырудағы оқытудың әдістері мен формаларының дидактикалық жүйесін тиімді қолдануға мұғалімді даярлаудың теориялық негіздері: пед. ғыл. докт. ... автореф. – Алматы, 1996. – 26 б.
    
97. 
    Дьюи Д. Демократия и образование. – М.: Педагогика, 2000. – 384с.
    
98. 
    Кершенштейнер Т. Понятие гражданского воспитания. - Мюнхен, 1909. – 12 с.
    
99. 
    Лай В. Школа действия. Реформа школы сообразно требованиям природы и культуры». 1910 г. на собрании учителей в Страсбурге.
    
100. 
     Занков Л.В. Дидактика и жизнь. – М., 1968. – 289 с.
     
101. 
     Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека. On becoming a person 1961 / рус. пер. - 1994.
     
102. 
     Брунер Дж.С. Психология познания. За пределами непосредственной информации. - М., 1977. – 74 с.
     
103. 
     Амонашвили Ш.А. Личностно-гуманная основа педагогического процесса. – Минск, 1990. – 24 с.
     
104. 
     Гончарова Н. К. Некоторые теоретические предпосылки системы воспитательной работы в школе // Советская педагогика. – 1965. – № 5. – С.74.
     
105. 
     Турбовской Я. С. Прогностическая роль передового педагогического опыта // Советская педагогика. – 1985. - № 9. – С. 58-61.
     
106. 
     Скаткин М.Н., Краевский В.В. Содержание общего среднего образования: Проблемы и перспективы. - М., 1981. – 77 с.
     
107. 
     Вазина К. Я., Петров Ю. Н., Белиловский В. Д. Одна из возможных моделей обучения в ИПК ССО. – 1989. - № 5. – c. 38-40/
     
108. 
     Границкая А.С. Научить думать и действовать. Адаптация – система деятельности студентов. – Казань, 1975. – 302 с.
     
109. 
     Менчинская Н. А. Психологические проблемы активности личности в обучении. – М.: АПН РСФСР, 1982. – 118 с.
     
110. 
     Конфедератов И.Е. Новые идеи и методы в педагогике высшей школы. – М.: Наука, 1969. – 29 с.
     
111. 
     Бабанский Ю. К. Педагогика / под ред. Ю. К. Бабанский. – М., 1988. – 279 с.
     
112. 
     Мардахаев Л.В. Социальная педагогика: учебник. – М.: Гардарики, 2005. – 269 с.
     
113. 
     Mateo Alemán. La vida de Guzmán de Alfarache. – 1990. – 87 p.
     
114. 
     Жұмабаев М. Педагогика. – Алматы: Рауан, 1998. – 225 с.
     
115. 
     Калмыкова З. И. Продуктивное мышление как основа обучаемости. - М., 1981. - С. 28.
     
116. 
     Шамова Т.И. Исследовательский подход в управлений школой. – М. : Педагогика, 1992. – 144 с.
     
117. 
     Марков Н. Е. Войны тёмных сил / сост., вступит. Статья М.Б. Смолина, Д.Е. Бикашов. – М.: Изд-во ФондИВ, 2008. – 456 с.
     
118. 
     Щукина Г.И. Роль деятельности в учебном процессе. – М., 1986. – 247 c.
     
119. 
     Назарбаев Н.Ә. Қазақстан дамуының «Қазақстан – 2030» Стратегиясы. – 1997, қазан - 16.
     
120. 
     Кулагин Г.Н. Формирование у студентов познавательной самостоятельности и активности: автореф. ... канд. пед. наук. – М., 1980. – 16 с.
     
121. 
     Лозовая В.И. Целостный подход к формированию позновательной активности школьников: автореф. ... докт. пед. наук. – Тбилис, 1990. – 27 с.
     
122. 
     Бочкина Н.В. Педагогические основы формирования самостоятельности школьника: пособие для учителей. – М.: Просвещение, 1982. – 143 с.
     
123. 
     Леднев В.С. Содержание образования: сущность, структура, перспективы. - М., 1991. – 258 c.
     
124. 
     Каган М.С. Человеческая деятельность: Опыт системного анализа. – М., 1974. – С. 5.
     
125. 
     Бахтин М. М. Проблемы научного наследи // Межвузовский сб. научных трудов / под ред. С. С. Конкина и др. – Саранск: Изд-во Мордовского ун-та, 1992. – 158 с.
     
126. 
     Алферов А. Д. Воспитание у учащихся отечественного отношения к учению: пособие к спецкурсу-спецсеминару по педагогике. – Ростов на Дону, 1976. – 164 с.
     
127. 
     Божович Л. И. Психологические особенности развития личности подростка. - М., 1979. – 38 с.
     
128. 
     Маркова А.К. и др. Формирование мотивации учения. Книга для учителя. – М.: Просвещение, 1990. – 191 с.
     
129. 
     Селиванов В.И. Воспитание воли школьников. – М.: Учпедгиз, 1954. – 208 с.
     
130. 
     Половникова Н.А. Исследование процесса формирования познавательной самостоятельности школьников в обучении: автореф. ... докт. пед. наук. – М., 1980. – 16 с.
     
131. 
     Платонов К. К. Структура и развитие личности. – М.: Наука, 1986. – 256 с.
     
132. 
     Кочетков А. И., Карабасов Ю.С., Соловьев В.П., Дубровина Л.А. Всеобщее управление на основе качества: учебное пособие. – М.: Министерство образования РФ, 2003.- 145 с.
     
133. 
     Масырова Р. Инновации в среднем общем образовании Казахстана: анализ и тенденции развития. – Алматы: КазГосЖенПИ, 2008. – 320 с.
     
134. 
     Линчевская Т.А., Масырова Р. Инновационные школы. - Алматы: Республ. Баспа кабинеті, 2000. –177 с.
     
135. 
     Кваша В. П. Управление инновационными процессами в образовании: автореф. ... канд. пед. наук. – Минск, 1994. – 22 с.
     
136. 
     Ожегов С.И. Словарь современного русского языка / под ред. Н. Ю. Шведовой. – М.: Русский язык, 1989. – 286 с.
     
137. 
     Нұрахметов Н.Н., Ковжасарова М.Р., Ауельбекова Г.Д. Технологизация учебного процесса: Казахстанский опыт. – Алматы, 2005. – 223 с.
     
138. 
     Көшімбетова С. А. Педагогические условия использования методов инновационного обучения в учебно-воспитательном процессе: автореф. ... канд. пед. наук. - Алматы: КНПУ им. Абая, 2004. – 30 с.
     
139. 
     Назарбаев Н. Ә. Қазақстан Республикасының Мәдениет және ақпарат министрлігінің 2011-2015 жылға арналған Страгетиялық жоспары. – Астана, 2011, ақпан - 8.
     
140. 
     Пригожин Л. Слово о полку Игореве. Оратория. - Л., 1969 (партитура); Минувшее. Воспоминания. - Л., 1991. – С. 86-89.
     
141. 
     Климонтович Ю.Л. Статистическая теория открытых систем. – М.: Янус, 1995.
     
142. 
     Пригожин И., Стеигерс И. Порядок из хаоса. – М.: Прогресс, 1986. – 256 с.
     
143. 
     Хакен Г. Информация и самоорганизация. – М.: Мир, 1991. – 240 с.
     
144. 
     Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты. – Астана, 2012. – 64 б.
     
145. 
     Скинер Б. Ф. Наука и поведение человека (Science and Human Behavior). - New York: Macmillan, 1953. – 28 с.
     
146. 
     Бине А. Introduction à la psychologie expérimentale. – 1894.
     
147. 
     Жолдыбаев М., Әуезов М.О., Қоңыратбаев Ә. XIX ғасыр мен XX ғасырдың басындағы қазақ әдебиеті. – Алматы, 1933. – 102 б.
     
148. 
     Қаратаев М., Қоңыратбаев Ә. Әдебиетті оқу. 4 сыныпқа арналған оқулық. – Алматы, 1934. – 96 б.
     
149. 
     Сейфуллин С., Тұрманжанов Ө. Әдебиетті оқу. 5 сыныпқа арналған оқулық. – Алматы, 1935. – 174 б.
     
150. 
     Әлібаев А., Қоңыратбаев Ә. Әдебиетті оқу. 3 сыныпқа арналған оқулық. – Алматы, 1936. – 126 б.
     
151. 
     Тәжібаев Ә. Әдебиет хрестоматиялары. 5 сынып. – Алматы, 1937. – 132 б.
     
152. 
     Әбілов Д. Әдебиет хрестоматиялары. 7 сынып. – Алматы, 1938. – 158 б.
     
153. 
     Мұқанов С., Бекхожин Қ. Әдебиет хрестоматиялары. 8 сынып. – Алматы, 1937. – 112 б.
     
154. 
     Ысмайылов Е., Акшолақов Т. Әдебиет хрестоматиялары. 9 сынып. – Алматы, 1938. – 134 б.
     
155. 
     Жанғалин М., Ерубаев С. Әдебиет хрестоматиялары. 10 сынып. – Алматы, 1938. – 118 б.
     
156. 
     Жұмалиев Қ., Ысмайлов Е. Қазақ әдебиетінің тарихы. 10 сынып. – Алматы, 1940. – 125 б.
     
157. 
     Көшімбаев А. Қазақ әдебиетін орта мектепте оқыту методикасының мәселелері. – Алматы, 1956. – 116 б.
     
158. 
     Дайырова Ә. Орта мектепте Ілияс Жансүгіровтың өмірі мен шығармаларын оқыту. – Алматы, 1969. – 98 б.
     
159. 
     Қалиев С. Мектепте Ғ.Мүсірепов шығармаларын оқыту жолдары.- Алматы, 1974. – 147 б.
     
160. 
     Қасымбекова Ә. Қазақ тілі мен әдебиетін оқытуды жетілдіру жолдары. – Алматы, 1974. – 156 б.
     
161. 
     Сүлейменова Р. Оқушылардың әдебиеттен өздігінен орындайтын жұмыстарын ұйымдастыру. – Алматы, 1979. – 123 б.
     
162. 
     Дүкенбаев С. Мектепте драмалық шығармаларды оқыту. – Алматы, 1995. – 178 б.
     
163. 
     Бітібаева Қ. Әдебиетті оқыту методикасы. - Алматы, 1997. – 154 б.
     
164. 
     Платон. Государство // Сочинения. – М., 1971. – Т. 3, ч. 1. – 315 с.
     
165. 
     Аристотель // Сочинения. – М.: Мысль, 1976. – Т. 1. – 550 с.
     
166. 
     Торайғыров С. Таңдамалы шығармалар. – Алматы, 1957. – 53 б.
     
167. 
     Малов С. Е. Памятники древнетюркской письменности Монголии и Киргизии. - М.; Л., 1959. – 17 с.