Сарамандық жұмыс №2 Қазақстан аумағының зерттелу тарихы

t – І-19 º

VII+19 º

t – І-22 º

VII+23 º
t – І-15 º t – І-18 º

VII+22 º VII+24 º

t – I - 8 º

VII +24º
t – І-1,5 º

VII+28 – 30 º

1. Төмендегі сөздерге анықтама беріңдер:

өзен аңғары

өзен жүйесі –

бастау –

саға –

өзен құламасы –

өзен еңістігі –

су шығыны –

жылдық ағын –

тасқыны – су тасуы –

2. Сұрақтарға жауап берііңдер.

Ірі өзендерді картадан көрсетіңдер.

Суы мол өзендер қайсысы?

Қазақстанның қай аймағында су тапшы?

Неліктен?

Қандай шешу жолдарын ұсынар едіңдер?

Қазақстан өзендері немен қоректенеді? Біздің обысымызда қандай эрозияның әсерінен өзен аңғарының дамуы жүруде?

Еліміздің өзендері қай алапқа жатады?

3. а) Қарапайым әдіспен карта бойынша өзеннің ұзындығын өлшеңдер.

Шешімі: 1. Қос инелі циркульмен сызықтық масштаб арқылы адымдап өлшеу.

2. Курвиметрмен өлшеу.

б)Жазық және тау өзендерін анықтаңдар. Физика курсында алған білімдеріңді пайдалана отырып, өзен қуаты мен жылдамдығы қандай факторларға байланысты екендігін анықтаңдар.

Есептер шығару:

Ертіс өзенінің құламасы мен орташа еңістігін анықтаңдар. Ұзындығы 4248 км , бастауының биіктігі теңіз деңгеййінен 4000 м. Сағасы теңіз деңгейінен 200 м. Биіктікте орналасқан.

Шешімі: Ертіс өзенінің құламасы 4000 м – 200 м = 3800 м

Орташа еңістігі – 3800 м : 4248 = 90 см.

1. 
   Оқулықтағы деректерді пайдалана отырып (Ертіс, Сырдария, Жайық, Іле, Шу, Аякөз, Үржар) салыстырмалы кестені толтырыңдар.
   

3. Қазақстан Республикасының өзендерін, көлдерін кескін картаға түсіріңдер.

а) географиялық орны -

ә) ауданы -

б) көлемі -

в) ұзындығы –

г) ені –

ғ) тереңдігі -

д) тұздылығы -

е) температурасы -

ж) флорасы мен фаунасы -

з) шаруашылықтағы маңызы -

и) экологиялық жағдайы -

Зайсан көлі

а) географиялық орны – Зайсан қазаншұңқыры

ә) ауданы – 1870 км

б) көлемі – 5510 км ²

в) ұзындығы – 111 км

г) ені – 27 км

ғ) тереңдігі – 10 – 12 метр

д) тұздылығы - тұщы

е) флорасы мен фаунасы – балықтың 23 түрі кездеседі. Оның 17-сі кәсіптік

балықтар.Ондатра тышқандары жерсіндірілген.

ж) шаруашылықтағы маңызы – кеме қатынасы бар. Көл төңірегі туризм және

демалыс орнына өте қолайлы.

з) экологиялық жағдайы -

Алакөл

ә) ауданы - 2200 км²

б) көлемі -

в) ұзындығы – 104 метр

г) ені – 52 км

ғ) тереңдігі – 45 метр

д) тұздылығы -

е) температурасы -

ж) флорасы мен фаунасы -

з) шаруашылықтағы маңызы -

и) экологиялық жағдайы -

Марқакөл

ә) ауданы – 455 км²

б) көлемі -

в) ұзындығы – 38 км

г) ені – 19 км

ғ) тереңдігі – 27 метр

д) тұздылығы -

е) температурасы – шілдеде +16, +17 º С

ж) флорасы мен фаунасы -

з) шаруашылықтағы маңызы -

и) экологиялық жағдайы -

Сасықкөл

орналасқан

ә) ауданы – 745 км²

б) көлемі -

в) ұзындығы – 49,6 км

г) ені – 19,8 км

ғ) тереңдігі – орташа тереңдігі 3,32 м, ең терең жері 4,7 м

д) тұздылығы -

е) температурасы - + 29 º С

ж) флорасы мен фаунасы – балыұқтар: сазан, көкбас, алабұға, көксерке; ондатр жерсіндірілген.

з) шаруашылықтағы маңызы – кеме жүзуге қолайлы. Көл төңірегі демалыс аймағы болып саналады.

и) экологиялық жағдайы -

жер ресурстары туралы білімдерін жетілдіру.

1. Төмендегі сөздерге анықтама беріңдер:

Қарашірік –

Топырақ –

Лëсс –

Топырақ -

өсімдік Топырақ түзуші факторлар тау жыныстары

жануарлар жер бедері

3. Атластың 18 – 19 беттеріндегі «Топырақ картасы» бойынша топырақ түрлерін анықтап, кескін картаға түсіріңдер.

4. ШҚО топырақтарының негізгі түрлерін атаңдар.

Қазақстан аумағында құнарлы топырақ қай аймақта кездеседі?

Олар қалай аталады?

Шаруашылықта пайдаланылуы.

Атластағы карталарға сараптама жасай отырып және оқулықтың мәтінімен таныса отырып, Қазақстан аумағындағы топырақ жамылғысының таралуына сипаттама беріңдер.

5. Сәйкестерін табыңдар

орманды дала – қара топырақ

дала – қара, қызыл қоңыр

шөл – ашық қара қоңыр

шөлейт – қызғылт

6. Әрбір табиғат зонасындағы топырақ типтері мен қасиеті

Табиғат зоналары	Топырақ түрлері	Гумус құрамы (%)	Топырақ қасиеті
Орманды дала	қара топырақ	9	Құнарлы, өсімдіктер жақсы өседі, қоректік заттар мол
Дала
Шөлейт
Шөл

7. Мелиорация түрлері Қазақстанның қай аймағында басым?

Мелиорация түрлері Территориясы

суару

құрғату

(территорияның биология-

лық өнімділігін арттыру химиязация

мақсатында табиғи қасиеттерін

жақсартуға бағытталған

шаралар жиынтығы).

білімдерін жетілдіру.

Тапсырмалар:

1.Төмендегі сөздерге анықтама беріңдер:

Ксерофиттер –

Эфемерлер –

2. Ассоциативті карта

Өсімдікке әсер

ететін факторлар

3. Сынып оқушыларын төрт топқа бөлу. Әр топ таңдау бойынша алған кеппешөппен 10 – 15 минут жұмыс істеп, кесте толтырады.

4. Қазақстанда кездесетін дәрілік өсімдіктерді атаңдар.

1) Қазақстанда өсімдік жамылғысы 6000 дай өсімдік түрінен тұрады. Басқа көрші елдермен Ресей, Орта Азия, Кавказбен салыстырғанда бұл онша көп емес. Не.ге?

2) Өсімдіктердің таралуы қандай заңдылықтарға бағынады?

Тапсырмалар:

1. Табиғат зоналарының алып жатқан аумағын шеңберлі диаграмма түрінде сызып, салыстырыңдар.

2. Шығыс Қазақстан облысы қай табиғат зонасында орналасқан?

территориялық кешендерді халық шаруашылығында пайдаланудың

маңызын оқып, үйрету.

Көрнекілік құралдар:

Барысы:

Тапсырмалар:

1. Физикалық және аудандастыру карталары арқылы ірі географиялық аудандардың шекараларын анықтап, кескін картаға түсіріңдер.
2. Берілген жоспар бойынша тауларға сипаттама беріңдер

Сарыарқа

Сауыр – Тарбағатай

Жоспар:

а) географиялық орны

б) жер бедері

в)пайдалы қазбалары

г) климаты

ғ) ішкі сулары

д) табиғат зонасы, өсімдік, жануарлаы

е) шаруашылықта пайдаланылуы
3. Төмендегі берілген жоспарға сүйене отырып Сарыарқаның Ақсораң шыңынан Алтай тауының Белуха шыңына дейінгі аралықты гипсометриялық кескінге (профиль) түсіріңдер.

Жоспар:

2. нүктелерді нөмірлеу (1, 2, 3....) ;

3. милиметровкаға екі өзара қиылысқан перпендикуляр линияларын сызу;

4. вертикальды және горизонтальды масштабтарды анықтау;

5. сызғыш арқылы табылған нүктелер картадан горизонтальдарға түсіріледі және горизонталдардың белгілері қойылады.

6. қиылысқан өзен, көл, теңіз нүктелері белгіленеді. Вертикальды масштаб бойынша кеңістіктегі нүктелердің орналасуын тауып, линиямен қосыу;

сақтауға, қорғауға, жауапкершілік сезімін қалыптастыруға баулу.

зоналары карталары

Тапсырмалар:

1. Төмендегі сұрақтарға жауап беріңдер:

а) Табиғат ресурстары дегеніміз не?

ә) Табиғат ресурстарын қандай топтарға бөлуге болады?

б) Өздерің түрған жердің экологиялық жағдайы қалай?

в) Қоршаған ортаға көп зиян келтіріп жатқан жергілікті кәсіпорындарды анықтаңдар.

2. Шығыс Қазақстан облысы бойынша табиғат ресурстарының түрлеріне сипаттама беріңдер.

Минералдық – түсті металдар

Климаттық – t – 17 (22); t - +23 (42) Бақты

Су – СЭС (Бұқтырма, Үлбі, Шүлбі, Өскемен)

Топырақ – қара, қара қоңыр, ашық қоңыр, қоңыр.

Биологиялық – орман, жемшөп

Рекреациялық – Рахманов бұлағы, қорықтар, Шошқалы көл, Сасық көл.

3. Атласты және қосымша әдебиеттерді пайдалана отырып, төмендегі жоспар бойынша Қазақстанның экологиялық дағдарыстағы аудандарын анықтап, карта – сызба құрастырыңдар.

Дағдарыс тудырушы себептер:

1. 
   қалалық өнеркісіп
   
2. 
   сумен ластану
   
3. 
   тау – кен өнеркәсібі
   
4. 
   ауыл шаруашылығы
   
5. 
   селитебті
   
6. 
   радиоактивті қалдықтармен
   
7. 
   антропогендік
   
8. 
   аридтену (шөлге айналу)
   

Еліміздің әрбір азаматы табиғатты қорғауы үшін не істей білуі керек?

Семей қаласы бойынша қандай экологиялық мәселелерді шешу қажет деп ойлайсыңдар?


Нұсқау таратпалары

(Инструктивті карта)

Сарамандық жұмыс № 1

Тақырыбы: Қазақстан Республикасының географиялық орны. Сағаттық белдеулерге есептер шығару

Тапсырмалар:

1. Төмендегі сөздерге анықтама беріңдер: белдеулік уақыт, декреттік уақыт, жергілікті уақыт, жазғы уақыт, дата ауыстыру сызығы.

2. Қазақстан Республикасы қандай мемлекеттермен шекараласады және қанша шақырымға? Солтүстіктен оңтүстікке, батыстан шығысқа қарай қанша шақырымға созылып жатқанын карталарды пайдалана отырып, анықтаңдар және Қазақстан Республикасының әкімшілік – аумақтық бөліну картасынан көрсете отырып жауап беріңдер.

3. Республикамыздың шеткі нүктелерін анықтап, кескін картаға түсіріңдер.

4. Жер беті неше сағаттық белдеуге бөлінгенін анықтаңдар.

Еліміздің аумағында неше сағаттық белдеу орналасқан?

Семей қаласы қай сағаттық белдеуде орналасқан?

Сағаттық белдеулер картасын пайдалана отырып төмендегі берілген есептерді шығарыңдар.

а) 81° ш.б. орналасқан Семей қаласында сағат 16.00 болғанда, 74° б.б орналасқан Нью – Йоркта сағат неше болады?

ә) Семей қаласында 10 қыркүйектегі таңғы сағат 8.00 болғанда, 117° б.б Сан – Диего қаласында қай күннің қай уақыты болады?

б) Семей қаласында 10 қыркүйектегі кешкі сағат 22.00 болғанда, 139° ш.б. орналасқан Токиода қай күнгі қай уақыт болады?

в) Оқулықтың 13 бетіндегі картаны пайдаланып, Семейден таңғы сағат 9-да ұшып шыққан ұшақ 3 сағаттан соң 2-ші сағаттық белдеуде орналасқан Мәскеуге, 4 сағаттан соң 1-ші сағаттық белдеуде орналасқан Берлинге қонды. Ұшақ қонған кездегі Мәскеудегі және Берлиндегі жергілікті уақытты анықтаңдар.

Қорытынды:_Нұсқау_таратпалары__(Инструктивті_карта)__Сарамандық_жұмыс_№_3__Тақырыбы'>Қорытынды:_Нұсқау_таратпалары__(Инструктивті_карта)__Сарамандық_жұмыс_№_2__Тақырыбы'>Қорытынды:
Нұсқау таратпалары

(Инструктивті карта)

Сарамандық жұмыс № 2

Тақырыбы: Қазақстан аумағының зерттелу тарихы

Тапсырмалар:

1. Оқулықты пайдалана отырып, ерте заманнан қазіргі заманға дейінгі географиялық зерттеулерді кестеге толтырыңдар.

№	Зерттеген саяхатшылар	уақыты	Зерттеген жерлері мен еңбектері
	І. Ежелгі Геродот Страбон Птоломей Чжан Цянь, Сюань - Цзан ІІ. Орта Әбу Насыр әл - Фараби Махмуд Қашғари Елюй Чу – Цай, Чань Чунь Плано Карпини Вильгельм де Рубрук, ІІІ. Жаңа П.С.Паллас. И.П.Фальк, И.П.Рычков, И.Муравин, А.И.Бутаков, Г.С.Карелин, П.П.Семенов – Тян – Шанский, Н.А.Северцов, И.В.Мушкетов, А.Н.Краснов, Л.С.Берг, Ш.Ш.Уәлиханов Н.Л.Корженевский, И.П.Герасимов, М.Д.Пономарев, П.Н.Лебедев, К.Д.Глинка, Қ.И.Сәтбаев

3. Кескін картаға ХVII – XIX ғғ. ең негізгі географиялық зерттеулерді түсіріңдер.

арасындағы байланысты анықтап, кескін картаға түсіру

1. Атластың бетіндегі карталарды пайдалана отырып, «геологиялық уақыт» сызбасына талдау жасаңдар.

а) Қазақстан аумағы қай дәуірдің қай эрасында қалыптасқандығын анықтаңдар.

б) Тірек белгілерді пайдалана отырып сипаттама беру.

2. Атластағы жер бедерінің, геологиялық, тектоникалық карталарды салыстыра отырып, жер бедерінің ірі пішіндерінің, жердің ірі тектоникалық құрылымы мен пайдалы қазбалар арасындағы байланысты анықтаңдар.

№	Жер бедерінің ішкі пішіндері	Тектоникалық құрылымы	Гелогиялық уақыты	Пайдалы қазбалар

3. Әртүрлі тектоникалық құрылымдардың кескінін тақтадағы кескін картаға орнын анықтап және пайдалы қазбаларын түсіріңдер.

климат-

антициклон-

атмосфералық циркуляция-

атмосфералық жауын – шашын –

күн радиациясы-

изотерма -

4. Түрлі – түсті қағаздарды пайдаланып, кескін картаға ауа массаларын, жауын – шашын, температурасын апликация ретінде түсіріп, құрастырыңдар. (Үлгісі төмендегі карта – сызбада).