Сборник материалов международной научно-практической конференции

1. Акбаева Л.Н. Основы казахской этноэстетики. Учебное пособие //Алматы: Атамұра, 2012. – 264 с.

2. Поэты Казахстана. –Ленинград: Советский писатель, 1978. – 607 с.

3. Бес ғасыр жырлайды: В -2х т. – Алматы: Жазушы, 1989. – 1-й т. – 384 б.

4. Зар заман: Жыр-толғаулар. – Алматы: Жалын, 1993. – 176 б.

5. Бес ғасыр жырлайды: 2 томдық. – Алматы: Жазушы, 1989. –2-т. – 496 б.

УДК94(574)

Атанакова К.М., преп-ль, КазНУИ, г. Астана
РОЛЬ И МЕСТО ДВИЖЕНИЯ «АЛАШ» В ОБЩЕСТВЕННО-ПОЛИТИЧЕСКОЙ ЖИЗНИ КАЗАХСТАНА НАЧАЛА ХХ ВЕКА

В статье рассматривается роль и место движения «Алаш» в общественно-политической жизни Казахстана начала ХХ века.

Мақалада «Алаш» қозғалысының Қазақстанның ХХ ғасыр басындағы саяси-әлеуметтану өміріндегі рөлі мен орны қарастырылған.

The article discusses the role and place of "Alash" movement in social and political life of Kazakhstan in the early twentieth century.

В условиях становления и развития суверенного и независимого государства формирование национального сознания невозможно без изучения политико-правовой истории казахского народа.

До недавнего времени политико-правовая история Казахстана не рассматривалась с точки зрения отдельных индивидуумов и субъектов исторических процессов. История – это не только деятельность масс, но и деятельность отдельных её лидеров, оказывающих влияние на развитие всей страны. В ХХ веке одной из таких личностей был М. Ганди, деятельность которого привела к созданию независимой Индии.

На протяжении длительного времени имена выдающихся сынов казахского народа были преданы забвению сначала царским режимом, а затем уже советской репрессивной политикой 30-х годов ХХ века. В связи с этим можно сказать, что политико-правовая история Казахстана, как и общегражданская история в целом подавалась в контексте событий, имевших место в российской, а затем и в советской историко-правовой науке.

Государственно-правовая мысль Казахстана первой половины ХХ века представлена трудами выдающейся плеяды лидеров национальной интеллигенции, а именно: А.Н. Букейханова, М. Дулатова, М. Тынышпаева, Б. Каратаева, М. Чокаева и многих других. Основная задача, которую ставили перед собой представители казахской интеллигенции заключалась в том, чтобы оградить народ от социальных катаклизмов и сохранить этническую целостность своего народа, национальное достоинство.

Так случилось, что многие произведения представителей казахской интеллигенции были уничтожены в 30-х годах ХХ века. Поэтому основная задача историко-правовой науки – восстановить объективную картину политико-правовой истории Республики Казахстан.

Актуальность данной темы обусловлена, прежде всего, тем, что до настоящего времени не уделялось значительного внимания анализу практического применения теоретических идей казахских автономистов первой трети XX века в ходе построения суверенного независимого Казахстана.

С обретением Казахстаном суверенитета и независимости появилась реальная возможность анализа и сопоставления взглядов национальной интеллигенции начала ХХ века.

Нельзя не согласиться со словами нашего президента, что «создание истинной картины прошлого является созидательной силой, надежным средством решения сложнейших социально-экономических задач» [1]. Складывающиеся новые мировоззренческие позиции в обществе требуют от отечественной историко-правовой науки разработки новых концептуальных решений и подходов к оценке прошлого и настоящего, всестороннего и глубокого анализа научного наследия прошлого.

До недавнего времени история «Алаш» и «Алашорды» относилась к разряду малоизученных и закрытых тем. С середины 90-х годов XX века появилось значительное количество работ объективно рассматривающих историю «Алаш». Однако утверждать, что история «Алаш» и «Алаш-Орды» разработана в полной мере пока ещё рано.

В политико-правовой истории дореволюционного Казахстана еще много «белых» пятен. Это, прежде всего, связано с тем, что долгое время ученые – историки, философы, юристы в лучшем случае хранили молчание, в худшем – фальсифицировали исторические события. Особенно это относится к процессу зарождения и становления казахской национальной интеллигенции.

Репрессивная политика советского государства нанесла мощнейший удар по всем народам бывшего СССР. Практически ни одна семья не избежала репрессий. Однако сильнейший удар был нанесен, прежде всего, по политической элите. Удар был настолько мощным и жестоким, что вся дореволюционная и революционная элита была уничтожена. Ярким примером тому служит уничтожение казахской национальной интеллигенции.

Мировоззрение участников движения «Алаш», по большому счету – бунт интеллекта, рвущегося через тернии, мощная сила пробуждающегося Востока [2, с. 1].

Президент Республики Казахстан Н.А. Назарбаев в книге «В потоке истории» справедливо замечает: «Сам факт создания национальной политической организации в нашей отечественной истории не до конца осознается, тем более, что многие положения, в свое время выдвинутые руководителями партии «Алаш», сохраняют своё значение и поныне. Это была не националистическая, а патриотическая организация, которая ставила своей целью постепенную трансформацию казахского общества и его адаптацию к современным реалиям…» [3].

Стремясь достичь своей цели, они поставили перед собой вполне реальные задачи, как-то: изменить существующий правопорядок, политическую структуру, восстановить историческую справедливость путем учреждения национальной государственности.

Юридическое образование ряда лидеров «Алаш» делало их сильными и слабыми одновременно. Строго следуя законам юриспруденции, они тщательно заботились о протоколировании заседаний и составлении списков (что и погубило, в конечном счете, большинство алашевцев в ходе репрессий. ЧК имели достаточно подробный хронометраж и перечни членов партии); они слишком хорошо разбирались в заковыристом слоге царских стряпчих, а потом и советских работников юстиции, чтобы замечать и оспаривать двусмысленные формулировки во благо национальной государственности [2, с. 3].

Большая часть студенческой молодежи второй половины XIX – первой половины XX вв., обучавшаяся во многих городах России и зарубежья, испытывая влияние различных политических течений, продолжая традиции первых просветителей казахского народа, активно включилась в идейно-политическую борьбу, основной целью которой было пробуждение национального самосознания, духовное возрождение народа. Среди них – А. Байтурсынов, М. Дулатов, Б. Каратаев, А.Н. Букейханов, Х. Досмагамбетов, Ж. Досмагамбетов, М. Чокаев и другие. Особого внимания, на наш взгляд, заслуживает личность А.Н. Букейханова.

В конце XIX века в казахской степи появились молодые по-европейски образованные казахи, получившие высшее образование в высших учебных заведениях в основном Санкт-Петербурга, Москвы и Казани. Как отмечает С.З. Зиманов, «перед вернувшейся молодёжью в Степной край стояли два пути: первый – это занять выгодную и прибыльную должность при колониальной администрации и, тем самым, приспособиться к местным условиям, зарабатывать себе состояние: второй – это посвятить себя интересам народа, вывести его из патриархальщины и косности, пробудить в нём стремление к новой и лучшей жизни. Многие из казахских молодых интеллигентов выбрали второй путь» [4, с. 59].

Октябрьскую революцию национальные организации восприняли в большинстве своем как покушение на демократию и угрозу своим автономистским планам. Начался процесс провозглашения национально-государственных образований, противостоявших центральной власти советов.

Партией «Алаш» были предприняты первые шаги в строительстве нового независимого государства на степных просторах, где издревле кочевали казахские аулы.

Основной целью всей жизни «алашордынцев» явилась борьба против колониальной и переселенческой политики царизма, массового изъятия земель, за выживание и сохранение казахской нации. Именно с этой целью лидеры казахского национально-освободительного движения неоднократно шли на компромиссы. Ярчайшим примером этого являлась тактика, используемая А.Н. Букейхановым, А. Байтурсыновым, Ж. Досмухамедовым и др. в 1916 году при мобилизации казахов на тыловые работы. И, даже поняв, что официальная власть неспособна идти на компромиссы, лидеры национальной интеллигенции продолжали предпринимать попытки по поиску новых легитимных форм разрешения конфликта. На наш взгляд, роковую роль в судьбе «алашордынцев» сыграла гражданская война, поставившая их перед выбором. И не всегда их выбор совпадал с мнением народа, чьи права и свободы они защищали. По существу это был первый опыт устройства жизни коренного населения Казахстана.

Хочется, также отметить и государственно-правовые взгляды лидеров партии «Алаш». Прогрессивными являются их идеи о создании парламентской республики, которые легли в основу программы политической партии «Алаш»: «…во главе правительства стоит учредительное собрание, в промежутках президент, который избирается учредительным собранием и Государственной Думой на определенный срок». В парламентской республике Президент является главой государства, но не главой правительства, он представляет государство в сфере внешней политики, но согласовывает свои действия с правительством. Он не имеет права на проведение референдума, на введение чрезвычайного положения, отклонять законы, принимаемые Парламентом. Как правило, в парламентской республике Правительство возглавляет премьер-министр. Лидеры хотели видеть в Государственной Думе России представителей из казахского народа, которые с высокой трибуны поднимали бы проблемы народа и оказывали помощь в их решении.

Таким образом, на рубеже XIX-ХХ вв. сформировалась национальная интеллигенция, представлявшая новую ступень развития казахского общества, предпосылки которой были заложены как казахскими просветителями – Ч.Ч. Валихановым, А. Кунанбаевым, И. Алтынсариным, так и «оппозиционной либеральной русской интеллигенцией» [6, с. 102].

В силу ряда причин они не могли в полной мере представлять интересы казахского народа. По своему составу национальная интеллигенция не была однородной. Основу её составляли два течения. Представители первого течения выступали за модернизацию своего общества по примеру западных стран, представители же второго течения, составлявшие большинство, являлись сторонниками традиционной культурной ориентации.

Несмотря на свою малочисленность казахская национальная интеллигенция оказывала существенное влияние на историческое развитие своего народа, возглавив борьбу казахского народа за свои права. Практически до Февральской революции казахские интеллигенты разрешали все насущные проблемы двумя основными способами: во-первых, парламентскими; во-вторых, через различные структуры – политические партии, мусульманские комитеты и организации, а также газеты и журналы. Необходимо отметить, что одной из главных задач своей деятельности они считали не только сохранение национальной самобытности казахского народа, но и воссоздание исторического прошлого, а так же воспитание национальных чувств. Однако немаловажным так же, на наш взгляд, является и то, что «на основе пробуждения национального самосознания происходила консолидация тюркских народов» [6, с. 15], выражавшаяся, прежде всего, в создании новых формирований в составе государственных структур Российской империи.

М. Кул-Мухаммед указывает, что, несмотря на то, что название «Алаш-Орда» предполагает возможность преемственности идей национального освобождения, вынашивавшихся в XVIII – XIX вв. Собственно политико-правовая идеология общественно-политического движения «Алаш» сформировалась только в начале ХХ века в условиях новой экономической, политической и культурной жизни казахского народа с учетом опыта западных стран [7, с. 9].

Значительное внимание истокам общественно-политического движения «Алаш» уделил А.Н. Букейханов, заключавшимся в протесте против политики самодержавия и в проведении просветительской работы среди широких слоёв населения. В связи с этим своеобразным манифестом алашского движения, как отмечает Р.К. Нурмагамбетова, явилось произведение «Оян, казах!», призывавший к «пробуждению от средневекового невежества и темноты для борьбы за свою свободу и независимость» [6, с. 31]

Заслуга передовой части казахской интеллигенции во главе с А.Н. Букейхановым состоит в том, что они пытались добиться для своего народа социальной и национальной справедливости цивилизованным путём. В этой связи нельзя не согласиться с высказыванием Президента нашей страны Н.А. Назарбаевым, о том, что их деятельность, «сопряжённая со страшными личными трагедиями, современна не только по своему концептуальному уровню, что само по себе уникальное явление, но и по своему гражданскому и нравственному уровню» [4, с. 172].

Служение алашординцев на благо своего народа, его борьба за права и свободы явились исторически обусловленной основой для провозглашения Казахстаном в начале 90-х годов ХХ века государственного суверенитета.
Литература

1. 
   Назарбаев Н.А. Хранить память, крепить согласие // Казахстанская правда. – 1998. – 16 января.
   
2. 
   Муканова Г. Общественно-политическая деятельность лидеров «Алаш» // www.nklibrary.freenet.kz.
   
3. 
   Назарбаев Н.А. В потоке истории. – Алматы. – 1999. – 296 с.
   
4. 
   Зиманов С.З., Идрисов К.З. Общественно-политические взгляды. – М. Сералина. – Алма-Ата. – 1989. – 143 с.
   
5. 
   Показания А. Букейханова о деятельности Алаш-Орды // Движение Алаш. Сборник материалов и документов. – Январь, 1928 г. – июль 1938 г. / Под ред. М. Койгельдиева. – Алматы. – 2007. – Т.3. – Кн. 2. – С. 30–32.
   
6. 
   Нурмагамбетова Р.К. Движение Алаш и Алаш-Орда. Историография проблемы 1920 – 1990-е годы ХХ века. – Алматы. – 2003. – 153 с.
   
7. 
   Кул-Мухаммед М. Формирование и развитие государственно-правовых идей лидеров Алаш-Орды. – Алматы. – 1999. – 48 с.; Чокаев М. Два важнейших момента в истории Туркестанского национального движения (1918 – февраль 1939). – С. 60–65.
   

ӘОЖ 378.1.147(5қ)

Қазіргі таңдағы ақпарат беру әдісі бұрынғы әдістен тым алшақ, мүлдем жаңаша сипатқа ие болып отыр. Бұл қазіргі заманғы ақпараттық уақыт кеңістігінің еркін әрі батыл, әрі көз ілеспес шапшаңдықпен билеп алуына байланысты. Сол тұрғыдан алғанда, барлық бұқаралық ақпарат құралдарымен салыстырғанда, теледидардың бірінші кезекке шығатыны ақиқат. Сол ақиқатты орамды тілмен жеткізу тележүргізушілердің еншісінде [1, с. 29].

Бүгінгі Қазақстандағы қазіргі қазақ тілі және оның сипаты БАҚ тілінен көрінеді. Телехабарлар – қазақ өмірінің айнасы, қазақ тілінің даму дәрежесінің көрсеткіші. Ал телехабарлар тілі дегеніміз – көпшілік көрермен қауымға бағытталған ауызша әдеби сөйлеу тілі. Қоғамның жан-жақты дамуымен бірге тілдің сөздік қоры мен құрамы да арта түсуде. Бұл ретте бұқаралық ақпарат құралдарының, соның ішінде телехабарлардың тілдік үдерістерге әсері зор екендігін атап өту керек. Ал оның эмоционалдық және ментальдық ықпалы одан әрі күшейіп отыр. Осыған орай БАҚ бүгінгі қоғамдық сананы қалыптастыруға қабілетті және ол керісінше болуы да мүмкін. Бұл тележурналист тілінің көтерер жүгі зор екендігін көрсетеді. Сол себепті ауызша әдеби сөйлеу тілінің сипаты және әдеби тілдің жалпы теориясы толық зерттеліп болды деп айтуға болмайды.

Экран алдында сөйлеуді бүгінгідей дәрежеге жеткізу үшін, талай талант өз еңбегін сіңірді. Соның нәтижесінде ақпарат кеңістігінде ресми сипаттағы жаңалықтар мен сараптамалық бағдарламаларды қамтитын телеарналардың қазақ тілді журналистері бүгінде өз көрерменін тапты. Экрандағы адамды, профессор Г.В. Кузнецов айтқандай, «егер оның сөзі қағазбен тұншықтырылмаса, жаттанды болмаса, ол сенің көз алдында туындап отырса, сөйтіп, сенің өзіңді ойлануға итермелейтін болса ғана тыңдай аласың» [2, с. 130]. Бүгінгі таңда бұл қағида жүзеге асты. Телеарналардың қазақ тілді журналистері қазақ тілінде еркін, телехабарлар тілінің ерекшелігіне сәйкес жылдам, қысқа әрі нұсқа сөйлейді

Дикторларды жинау, талдау, саралау, іріктеу сияқты сатылардан өткізіп барып көпшілікке ұсынатын хабары көпшілік қауымға арналған ауызша әдеби сөйлеу тілі деңгейінде қалады. Соның бірі «Хабар» арнасында да белес алған.

Қазіргі кезде «Хабар» арнасының қорытынды жаңалықтарында мынадай сөйлем үлгілері көп кездеседі. «Басқа әріптестеріне қарағанда бізде көбірек жұмыс істеген ол республиканың ішкі өмірімен, қазақстандықтардың тыныс-тіршілігімен жақсы таныс». Осындай күрделі сөйлем үлгілері бүгінгі телехабарлар тіліне тән ерекшелік ретінде қабылданып, ауызша сөйлеу үлгісі тұрғысынан өрескел қате жіберілмегенмен, әдетте мұндай сөйлемдер құрамындағы сөйлем мүшелерінің орын тәртібі бойынша «Ол басқа әріптестеріне қарағанда бізде көбірек жұмыс істегендіктен, республиканың ішкі өмірімен, қазақстандықтардың тыныс-тіршілігімен жақсы таныс» түрінде сабақтас құрмалас сөйлем ретінде құрылып айтылады [3, с. 18].

Қорытынды жаңалықтардың негізгі қызметі хабарлау, орын алған оқиға туралы ақпарат беру болғандықтан, онда кездесетін сөйлем үлгілері де құрылысы жағынан соған сәйкес ерекшеленеді. Мысалы, «Ол туралы «Руханият» партиясының төрайымы Алтыншаш Жағанова баяндап берді». «Кездесу барысында екі елдің ынтымақтастығы әжептәуір қарқында дамып жатқаны айтылды». «Еліміздегі демократиялық өзгерістерді талқылаудың тиімді органына айналған комиссия бірнеше бағытта үлкен шаруалар атқарғанын айта кету керек». «Айта кету керек, осыдан бір апта бұрын ядролық қауіпсіздік саласындағы Қазақстанның ерен еңбегін АҚШ-тың Президенті Джордж Буш та мойындаған еді». Демек, болған оқиғаны хабарлауда және оның кім тарапынан айтылғанын білдіру үшін, журналистер өз тілінде қыстырма сөздерді немесе баяндауыштың алуан түрлі формаларын қолданады [3, с. 33].

Тілшінің немесе арнаулы репортаж жасаушы тележурналистің тілі жазылған мәтінге сүйенетін диктор тілі мен тілдің «кәсіби емес» типтерінің аралығынан тіл ерекшелігінің ауытқуы көрініс табады. Мәселен, «Бұйыртса, додаға түсуге бел буып отырғандардың армансыз жұмыс істеуіне мүмкіндік бар» деген сөйлемді (додаға түсу бақыты бұйырып отырғандардың бел буып, армансыз жұмыс істеуіне мүмкіндік бар немесе жай ғана додаға түсуге бел буып отырғандардың армансыз жұмыс істеуіне мүмкіндік бар деп айтуға да болады). «Әлемдік державалардың бәсекесінен АҚШ-тың да тыс қалғысы жоқ» дегенді (Әлемдік державалардың бәсекесінен АҚШ-тың да тыс қалғысы келмейді немесе АҚШ-та тыс қалмақ емес деудің орнына) [3, с. 38].

«Табанда сұхбат алынатын жұмысшылар мен қызметкерлердің аузына әр кез сауатты, жатық, көркем тіл түсе бермесі анық. Демек, бұл ерекшеліктерді ескермей, телеарна тілінің әр сүрінгенін аңдысақ, жаға жыртысу болып шығады» [4, с. 55]. «Дегенмен «нені, несі, нетіп, жаңағы, яки, мысалы, иә, сонымен, ал енді, тағы» тәрізді бұралқы сөздерді жиі қолданатын кісілер бара-бара сөз ауруына шалдығатынын байқамай қалады» Мысалы, «Бірақ бізде, енді, ашық айтуға болады, сөз бостандығы Қазақстанда бар. Енді кейбір жағдайлар болады, мына, мына билікке кейбір газеттердің несі, тақырыптары, материалдары ұнамайды [4, с. 63].

«Хабар» телеарнасынан берілетін қорытынды жаңалықтардың спутниктік байланыс арқылы шет елдерде, Қытай мен Ресейде және т.б. жерлерде көрсетілетінін ескерсек, онда ауызша сөйлеу тілінің интонациялық ерекшеліктерін түбегейлі қарастырудың маңызы зор екені түсінікті болып отыр. «Интонацияның орны – қандай тілдің болсын құрылымының нағыз өзегінде, оны аңғармау, оның маңызын дұрыс түсінбеу – тілдің жалпы табиғатын түсінбеумен барабар», – дейді белгілі француз ғалымы Б. Мальмберг [5, с. 75]. Жазуда шартты түрде үтір, нүктелі үтір, қос нүкте, сызықша, сұрақ белгісі, леп белгісі және сол сияқты басқа да тыныс белгілерімен берілетін мағына ауызша сөйлеу тілінде сөйлеушінің дауыс интонациясы арқылы жандандырылады. Мысалы: Қазақ елінің мерейін үстем еткен Маратқа қандай мақтау айтсақ та жарасады! Жарайсың, Мәзімбаев! Алар асуың әлі де биік болғай! Мұндағы эмоциялық мағыналы сөздер ең көтеріңкі тонмен, максималды интенсивтілікпен созылыңқы айтылып, сөйлемнің бірінші мағыналық өзегі болып табылады да, екінші мағыналық өзегі сөйлемнің соңында орналасады.

Телехабарлардың шығармашылық қызметкерлері мен дикторлары сөзді дұрыс ырғақпен, үйлесіммен, үндесіммен дыбыстай алмайтын жайттар жиі кездесіп отырады. Ауызша тіл нормасының бұзылуы, бір жағынан, ана тілінен қол үзіп барып, онымен қайта табысқан шақта етек алса, екіншіден, тілдің фонетикалық және фонологиялық сипатын ескермеуден туындайды. Мысалы, «Сондықтан құрылыс жұмыстарының барлық түрінде қолданылатын ұсақ тастарға сұраныс көп» деген сөйлем «Сондықтан құрұлұс жұмұстарының барлық түрүнде қолданылатын ұсақ тастарға сұраныс көп» деп оқылады. Себебі қазақ тілінің ерін үндестігі бойынша еріндік дауысты дыбыстан кейін еріндік дыбыс айтылады. Берілген мысалдан көріп отырғанымыздай, сөз қалай жазылса, дәл солай дыбысталып оқылатын жайттар да бар екен (мәселен, «сондықтан», «барлық», «қолданылатын», «ұсақ», «тастарға», «сұраныс», «көп» сөздері). Бірақ мұндағы қазақ тілінің ерекшелігі болып табылатын қ, ұ, ө, сол сияқты ә, қ, ғ, і, ұ, ү, һ, ң дыбыстарын қазақыландырып айтқан жөн. Құрамында жоғарыда аталған дыбыс түрлері бар сөздерден қазақы иіс аңқып тұруы керек, нақтырақ айтқанда, «ә» дыбысынан қазақ халқының жан сұлулығы мен ашықтығы, «қ» дыбысынан қайраттылығы мен қонақжайлығы, «і» дыбысынан ізеттілік қасиеті, «ұ» дыбысынан ұлылығы, «һ» дыбысынан каһармандығы, «ң» әсем үнділігі тәрізді қазақ халқының менталитетіне тән қасиеттер көрініс табуы тиіс. Болашақта журналистер және көпшілік алдына шығып сөз сөйлейтін адамдар ауызша сөйлеу тілінің орфоэпиялық нормаларын сақтаса, онда нұр үстіне нұр болар еді [6, с. 81].

Тележурналист ақпаратты жеткізуде қазақ тілінің сөздік қорындағы сөздерді стильдік тұрғыдан орынды қолданып, тіл заңдылықтарын сақтауды естен шығармай, орфоэпия ережелеріне сүйене отырып тіл қатса, онда ол, біріншіден, өзінің эфир алдындағы міндетін орындайды. Екіншіден, бұдан тележурналистердің өзін, өз халқын және қазақ тілін сыйлайтындығы, құрмет тұтатындығы байқалады. Себебі сөз зергері Ғабит Мүсірепов айтқандай, «Тілді қадірлеу дұрыс сөйлеуден басталады. Адам мәдениетінің алғы шарты – дұрыс сөйлей білу. Түсіне білгенге сөйлей білген де өнер». Үшіншіден, сан мыңдаған адамдардың тілін дамытады, дұрыс сөйлей білуге дағдыландырады, қоғам мүшелерінің тіл байлығын, сөз саптауын, сөйлеу нақышын екшейді, іріктейді. Сондықтан тележурналист айтар сөздің көтерер жүгі зор.

Филология ғылымының докторы, профессор, ҚР ҰҒА-ның корреспандент-мүшесі Шерубай Құрманбайұлы «Тіл мәдениеті тілді қолдану, жазу, сөйлеу мәдениетімен тығыз байланысты, тіл мәдениеті дегеніміз – коммуникативтік қарым-қатынас кезінде тілдік тәсілдерді дұрыс ұйымдастырып, белгілі бір тәртіппен жүйелі қолдану, тіл мәдениеті тілдік норманың 3 түрін қамтиды, атап айтсақ тілдік норма, сөз нормалары, коммуникативті норма» дейді.

Күнделікті басылымдарда, әсіресе радио-теледидарларда жиі ұшырасатын кемшіліктердің бірі – сөз мағынасына мән бермеу. Әсіресе, журналистер сөз қолданыстарында сөздің тура мағынасы мен ауыспалы мағынасы мен мағыналық реңктерді біле бермейтіндігі қатты қынжылтады. Шындығын айту керек, теле-радио жүргізушілер мағыналық реңктерді мүлде ажырата алмайды. Мәселе,осында болып отыр. Егер бұл кемшілікке дер кезінде тосқауыл қоймасақ, терминологиялық нормативтік-лингвистикалық негіздерге елеулі түрде нұқсан келетін болады. Жасыратыны жоқ, қазір журналистер қате жібермеуге тосқауыл болатын қажетті әдебиеттерді, сөздіктерді мүлде оқымайды. Осыдан барып тіл мәдениеті бұзылады, – деді Ш. Құрманбайұлы [6, с. 11]. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін айтсақ, қазақ тілінің бүгінгі және келешектегі тағдыры баршамыздың қолымызда. Бұл мәселеге бейтарап қарауға болмайды. Тіл мен сөздің жүйесі бұзылмасын десек, біз ел болып, қоғам болып осы мәселеге бір кісідей атсалысуымыз керек.