Сборник научных статей научно-практической конференции «Байтанаевские чтения-Х»

340 
жылу сыйымдылығы», «заттың ішкі энергиясы», «жылу алмасу» тағы басқалар 
жатады.
Сондықтан мұғалім бұрынғы өткендерін қайталамай, ол білімдерін 
тереңдетуі және дамытумен қатар білім сапасын көтереді. 
Берілген тақырыпта оқушылар үшін жаңа ұғым жылу құбылыстарын 
зерттеу және молекулалардың қозғалыс жылдамдығын, массасын, өлшемдерін 
өлшеу әдістері болып табылады. Оқушыларды бұл ұғымдармен таныстыру 
олардың дүниені танып білуге деген, зерттеудің физикалық тәсілдерін 
қуаттылығына деген сенімдерін қалыптастыруда маңызды роль атқарады, 
сондай-ақ, осы ұғымдарды қалыптастыру арқылы мұндай біліммен қаруланған 
адамның қарусыз көзін жеткізуге болады.
Ал енді «Газ заңдары» тақырыбын оқыту. 
Мұнда негізінен температура және басқа макроскопиялық параметрлер 
ұғымдарынан туындайтын қиындықтар жайында сөз болмақ. Молекула – 
кинетикалық теорияның негізгі теңдеуі бізді сол параметрлер арасындағы 
байланысты тағайындауға келіп саяды. Газдың берілген массасының күйі 3 
макроскопиялық параметрмен сипатталады: қысым, температура көлем.
Күй теңдеуі. Біз идеал газ жайында МКТ тұрғысынан жүйелі 
қарастырамыз. Газ қысымының оның молекулаларының шоғырына және 
температурасына тәуелді болатыны анықталды. Осы тәуелділік негізінде 
жеткілікті сиретілген газдың берілген массасының күйін сипаттайтын барлық 3 
макроскопиялық параметрді байланыстыратын теңдеуді алуға болады. Бұл 
теңдеу идеал газ күйінің теңдеуі деп аталады.[2] 
Көлемі V
1
, қысымы P
1
және температурасы Т
1
, газдың белгілі бір 
массасын қарастырайық. Газдың осы массасының екінші бір күйдегі көлемі V
2
, қысымы P
2
және температурасы Т
2 
болсын. Бойль-Мариоттың және Гей-
Люссактың заңдарына сүйене отырып осы шамалардың арасындағы 
байланысты анықтаймыз. 
Бұл үшін газды V
1
P
1
Т
1
күйлерінде алып, оны тұрақты P
1
қысымда
Т
2
температураға дейін қыздырамыз. Сонда оның көлемі V болады және бұл 
көлем былай өрнектеледі:
𝑉 =
𝑉
1
𝑇
2
𝑇
1
(2.1)
Осы қыздырудың нәтижесінде газ V көлеммен, P
1
қысыммен және
𝑇
2
температурамен сипатталатын жаңа күйге түседі; сондықтан оны ақырғы V
2 
,
P
2 ,
Т
2 
күйіне көлемді изотермиялық жолмен өзгерту арқылы келтіруге болады, 
бұл өзгеріс Бойль-Мариотт заңына сәйке былай жазылады: 
𝑃
1
𝑉
1
= 𝑃
2
𝑉
2
𝑅 = 𝑘𝑁
𝑎
= 8,31 ∙ 10
3
Дж
теңдеуін Петербургтегі Жол қатынасы 
институты ұзақ уақыт профессоры болған француз инженері Клайперон 

341 
қорытып шығарған. Бұл теңдеудегі В тұрақтысының сан мәні газдың қандай 
мөлшерде алынғандығына және үш шамалардың қандай бірліктерімен 
өлшенгендігіне байланысты.
Авогадро 
тағайындаған 
заң 
бойынша 
қысымдары 
мен 
температуралары бірдей әр түрлі газдардың грамм-молекулаларының көлемдері 
бірдей болады. Температура
𝑇 = ℃
және қысым
𝑃 = 1
атм болғанда, кез 
келген газдың бір грамм-молекуласының көлемі 22,41 л болады.
Барлық газдарға ортақ бұл тұрақты шама R әрпімен белгіленеді де, газ 
тұрақтысы деп аталады.
𝑅 = 𝑘𝑁
𝑎
= 8,31 ∙ 10
3
Дж
формуладағы көлемнің 
орнына
𝑉
0
грамм-молекулалық көлемді қойсақ мынадай өрнек шығады:
𝑃
0
𝑉
0
= 𝑅𝑇 (2.2)
 
𝑉
0
грамм-молекулалық көлемнің өлшемділігі л/моль болады. (2.1) 
формула газ күйінің теңдеуі болып табылады. Бұл формулада идеал газдарды 
ғана қанағаттандырады. 
𝑅 = 𝑘𝑁
𝑎
= 8,31 ∙ 10
3
Дж
теңдеудің қорытындысы 
болып табылатын (2.1) теңдеуді Д.И.Менделеев тағайындаған болатын; 
Менделеев ол туралы алғашқы рет 1874 жылы орыстың физика-химия 
қоғамының мәжілісінде баяндап, 1875 жылы жариялаған еді. Осыған 
байланысты (2.1) формуланы Менделеев-Клапейрон формуласы деп атайтын 
боламыз.
𝑅
тұрақтысының сан мәнін:

жүктеу/скачать 8,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: