Тасмола мәдениеті ескерткіштерінің басты ерекшелігі?

3. Тасмола мәдениеті ескерткіштерінің басты ерекшелігі?

5. Тасмола мәдениетінің бірінші кезеңі?

2. 
   Тасмола мәдениетінің екінші кезеңі?
   
3. 
   Тасмола мәдениетінің үшінші кезеңі?
   

4. Ұлыбай-Тасмола мәдениетінің үш кезеңі?

Дәріс №11

Сарматтар деген халықтың аты б.з.б. ІІІ ғасырдан бері белгілі. Сол кездері сарматтардың скифтерді жаулап алуы басталады. Олар Скифияның едәуір бөлігін басып алып, жеңілгендердің бірінде қалдырмай қырып-жойған. Сөйтіп елдің басым бөлігін шөлге айналдырған. Сарматтардың басты бір тайпасы роксоландар б.з. І ғасырында Мидияның шекарасына жетіп, Риммен соғысқан. Олардың ізімен аландар жүріп отырған.

Сарматтар өздері басып алған жерлердегі халықтарының саяси өміріне белсене қатысқан. Мысалы, б.з.б. ІІ-ші ғасырдың соңғы кезінде Понтия патшасы Митридатпен болған соғыста роксоландар скифтерге қосылады. Б.з.б. І ғасырда Митридат Римге қарсы күрескенде сарматтар оның жағында болған. Б.з.б. 49-шы жылы римдіктер мен сарматтар тайпасы бірлесіп, Боспор патшасының одақтастары сирактарды жеңеді. Басқа тайпаларға қарағанда жорыққа кешірек шыққан аландар Қара теңіздің солтүстік өңіріне дейін жетеді. Кейінірек олар ғұндарға қосылып, Испаниядан барып шығады. Жалпы атауы сарматтар деп аталатын қандас-туыс бұл тайпалар одағы Оралдың оңтүстік өңірінен шыққан болатын.

Б.з.б. ІҮ ғасырдың бас кезінде сарматтар Доннан Ембіге дейінгі жерлерді алып жатқан. Осынау уақытта бұл жерде мәдениеттің екі басты бағыты құрылып қалыптасты, олар:Батыс Болғар мәдениеті және Шығыс Орал мәдениеті.

Сармат тайпалары(Прохров мәдениеті) өлген кісілерін әдетте топырақ үйінділерінің астына қойған. Олар қабірдің үстін немесе айналасын балшықпен сылап, қабірдің ішін ағашпен, кесінділермен не қабықпен көмкереді екен. Өлген кісіні басын түскейге қаратып, шаласынан жатқызып қою Прохров мәдениетіне тән сипат болып келеді.

Екінші кезеңде (Суслов мәдениеті) б.з.б. ІІ-ғасырдың аяғынан б.з.б. І ғасырының басына дейін қабір құрылысының түрлері өзгермей, бұрынғы күйінде қала береді. Бірақ бұл кезде ішкі көмкермелі молалар саны күрт кеміп, жасанды үңгірлер мүлде жоғалады. Кемері кертпелі лақатты тепкішекті молалар түрі сақталып қалады.

Кейінгі сарматтар Орал өңірі мен Еділ бойын, Дон өңірі аймақтарын қамтып, Орал сыртындағы даладан Буг өзеніне дейінгі аралыққа түгел тарайды. Уақыты жағынан бұл б.з. ІІ-ІҮғ. кезеңі.

Кейінгі сарматтар көптеген салт-дәстүрлерді сақтап, жалғастыра түседі. Өлген кісілердің қалың көпшілігі іші көмкерілетін тар қабырларға жерленетін болған.

Сармат тайпаларының басты кәсібі-көшпелі мал шаруашылығы. Сарматтар көбінесе жылқы мен қой өсірген. Климаты аса қатал континенталды келетін аймақтың қысқы күндерінде малшылар малға табиғи панасы бар, жері ойлы-қырлы аудандарға көшіп отырған. Батыс Қазақстандағы мұндай жерлер оңтүстік пен батыс беттегі ағынсыз өзендері мол шағылды аймақтар, жалпы сырт сілемдері мен үлкен өзендер алқабы болып табылады. Көшпелілер әдетте ағашы мен бұтасы қалың тоғайлы, қопалы жерлерді таңдап алған. Көктем шығысымен қысқы қоныс өрістерін тастап кетіп отырған. Олар от пен судың, мал азығы қорының қалпына келуіне, сөйтіп ел-жұрттың қайта оралып қыстауына жағдай жасаған. Жалпы алғанда сарматтар шөбі тапталғаннан кейін, жаңа жайылымға көшетін болған. Осының нәтижесінде су көздерінен алыс жатқан жалпақ жазықтағы кең жайылымдар, мал айдап көшіп өткенде ғана болмаса, өте аз пайдаланылған.