Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

гінше көп мөлшерін табу ж әне олардың егінш ілік үшін ж арам ды лы кдөрс' 

жесін анықтау міндетін  қойды.  Ә ртүрлі айм ақтар бойынш а қазақтардыИ 

жер пайдалану нормалары н әзірлеу, ал осы лайш а ж асалған  «артық ж ср' 

ден» қоныс аудару корын  ресімдеу көзделді.

Ш аруаны дала өңіріне қоны станды руды ң дұрыстығы ара-тұра күмөн. 

ал кейде қызу қарсы лы қта туғызғанын атап өткен жөн. Отарлауды жақта- 

ушылар мен оның карсыластары арасы ндағы  пікірсайы с ж ергілікті жөнс 

орталық баспасөз беттерінен көрініс тапты.  М әселен, Г.У әлихан қы стау' 

ларды қоныс аудару қажеттері үшін тартып алуға қарсы шыға келіп, «қазак- 

тардан мұндай жерлерді тартып алу оларды ң  жағдайын өте киындатады» 

деп  ж азған .79  Екінш і  ж ағы нан,  «Дала  у әл ая ты н ы ң   газеті»  үкіметтіН 

қоныстандыру саясатын талай рет қолдады ж әне  1894 жылы ж ары қ көргеН 

мақалалардың бірінде былай жазған:  «Ж алпы әл-ауқат мүдцелерін көздеП 

ғана емес, сонымен  катар жай әділеттілік үш ін де мемлекеттің бір жерінде 

селотүрғы ндарыны ңотбасын мүлде камтамасы з етпейтін үлтарақтай бол- 

машы жері болып, ал  басқа бір жерде әр б ір  отбасы на ж үздеген десятина 

келуіне жол беруге болмайды ғой».80 Даланы отарлауға карсылар жергілікті 

өкімш ілік қы зметкерлері арасында көп болды.  О ны ң өкілдері қоны стан- 

дыру үрдісіне таза өмір тәж ірибесі тұрғы сы нан карады  ж ән е  іс ж үзінде 

казақтар  шаруаш ылығындағы  нақты   қи ы нды қтар  мен  бұл  құбы лы сты й 

басқа да зардаптары ны ң мысалдарымен  іс  ж үзінде бетпе-бет келді.  Дала 

генерал-губернаторы 1901—1902 жылдардағы есебінде жоғары тұрған орган- 

дардың назарын мынаған аударды: «қоны с аударуш ыларды орналастырУ 

көш пелінің өрісін сан мағынасында ғана емес, көш іп қону алабы ны ң аза- 

юымен де 

  бұл өрісті  пайдалану ж ағы н ан   алғанда, 

У 

жолдары тарылды ж ән е су көздерінен алы статы п жіберілді.  Көшпеліній- 

далаға қоныс аударушыны орнықтыру ф акторы ны ң қазақ халқының бука- 

расы  үшін  мәдени  емес,  әзірш е,  бы лайш а  айтканда, теріс  мәні  осындай 

болып отыр...».81

Қазақстанда көшпелі шаруашылыкты сактау кажеттігі туралы пікірдій 

ең 

жоғары топтарда да айтылуына кайран калуга болмайды.  М әселен,  189^ 

жылғы  18 наурызда далалы к облыстарды зерттеу туралы мәселе бойынша 

Петербургте өткен мәж іліс мынадай коры ты нды ға келді:  «...көш пелі ша- 

руаш ылық көш пелілердің едәуір дәреж еде мәдени артта калуы ны ң емес, 

қайта белгілі  бір кеңістікті  егінш ілікке пайдалануды  мүмкін етпейтін та- 

биғи-тарихи жағдайлардың нәтижесі болып табылады» ж әне «көшпелілер 

мемлекетке пайдалы, оған басқаш а ж ағдайда өлі ш ел дала болып калатыН 

алкаптардан  пайда  алуға  мүмкіндік  беретін  элем ент  ретінде  сакталуға 

тиіс...».82 Алайда басқаш а көзқарасты ң  ж еңіп  шығып, Қ азақстан н ы ң  көП 

жылдар  бойы  Ресей  им периясы ны ң еуроп алы қ  бөлігінен  келген  кон ы с 

аударуш ы  шаруаларды  егін ш ілік-оты ры қш ы ланды ру  арқы лы   отарлаУ 

объектісі болганы мәлім.

Сонымен патша өкіметінің XIX ғасырдың 90-жылдарына дейінгі Қ азаК ' 

стандағы қоныстандыру саясаты стратегиялы ктұрғы дан ғана,  шет аймаК' 

тарға шаруалар ортасынан ш ыккан «мыкты элементті» коныстандырудыИ-