окыту   кезінде негізінен оларды іс ж үзінде қолдануға көңіл  бөлініп,  шаруашы-

лы қты   ж ү р гізу   м әсел елерін е  онш а  мән  берілмеді.  Ауыл  ш аруаш ы лы қ 

м е к теп тер ін ің   окуш ы лары   шын  м әнін де  бай  қож алы қтарға  сауатты  

ж ұм ы с  күш ін  беріп отырды.  Н ақ осы жылдарда ж ергілікті  ж ерлерде қа- 

лы ң  бұқараға білім беру ж өніндегі  бастамаш ы лы қ өсе түсіп, өмірдің әр 

түрлі проблемалары, сон дай -ақхалы к бұқарасының сауатын ашу мәселе- 

леріне аса зор көңіл бөлінді.  М әселен, белгілі қоғам қайраткері В. Н.  Кал- 

лаур  1886 ж ы лды ң басы нда  Н.  И.  Гродековке бы лай деп  жаны аши оты- 

рып  ж азған :  «С ары қм ан  к ен тін ің   тұрғы ндары   өткен  ж ы лды ң  қараш а 

айы нда өздерінің көшпелі  мектебін ұйымдастырды.  Олар мүлде босатыл- 

ған солдат С емибратовты   мұғалім етіп  қабылдады, ол  әрбір оқуш ы  бала 

үшін тиын-тебен алып, мектеп орналасқан, жалдап алынған үйшікте тұра- 

ды,  ал  там ақты   күн ін е  балалары   оқиты н  әр   үйден  к е зек -к езе к   ішеді  — 

барлығы  18 бала оқиды».29 Бұдан кейін Н.  И.  Гродеков бұл мектепке жазу 

құралдары н беріп  көм ектескен.

XX ғасырды ң басында зиялы лар салауаттылық қоғамдары мен халық- 

ты қ оқулар ұйымдастыру жөніндегі қоғамдардың ашылуы туралы шешімді 

зор ықыласпен  қарсы алды.  М әселен, Семей облысында халы қты қокулар 

ұйымдасты ру  ж өніндегі  ком исси ян ы ң  төрағасы   — Ресей  географ иялы қ 

қоғамы ны ңбелгілі  қайраткері  Б. Г. Герасимов,30 халықтың салауаттылығы 

туралы қамқорш ы  комитеттің мүшесі  Е.  П.  М ихаэлис болды.31 Лекторлар 

арасы нда да  Ресей  географ иялы қ қоғамыны ң қайраткерлері көп еді.  Н ақ 

сол Семейде В.  Н.  Белослю дов, В.  С.  Усов, Н.  Я.  К онш ин ж әне басқалар 

халы кты қ  оқулар  ұйымдасты ру  жөніндегі  комитетте  лекторлар  болды. 

Қ азақстандағы  халы ққа білім беру ісі тарихының кейбір онша мәлім емес 

жақтары  мен оны ң негізгі бағыттары осындай.

2.  Ғ Ы Л Ы М И  М ЕК ЕМ ЕЛ ЕР М ЕН  ҚОҒАМ ДАРДЫ Ң Қ Ы ЗМ ЕТІ

1861  ж ы лғы   р еф о р м ад ан   к ей ін гі  Р есей д ің   ө л е у м е т т ік -э к о н о м и к а - 

л ы қ  дам уы   тез  қ а р қ ы н м е н   алға  басты   ж ә н е   сон д ы қтан   күн  тәр тіб ін е 

о тар л ы қ  ш ет ай м ақтар д ы ң  б ай лы қтары н   игеру, оларды ң ресурстары н 

зерделеу мен  зерттеу м әселелері  қойы лды .  М ұнда  Орыс  географ иялы қ 

қоғам ы н а  ед әуір м ән  берілді.  60-ж ы лдарды ң ө зін д е -ақ  он ы ң  О ры нбор 

б өлім ін   аш у туралы   м өселе  кой ы лды .  О ры н бор  ген ерал-губерн аторы  

бөлім   аш уды ң   п р а к т и к а л ы қ   п ай дасы н   көзд ей   оты ры п,  1867  ж ы лды ң 

басы н да  іш кі  істер  м и н и стр ін е бы лай деп  ж азды :  «М ы салы ,  көп  ж ер- 

лерд ен   б елгілері  таб ы л са да, тас  кө м ір   кен  о ры н д ары н ы ң   болуы   бел- 

гісіз, дала  ө ң ір ін д егі  егін ш іл ік тің , д ем ек,  оты ры қ ш ы лы қты ң  ж ағдай- 

лары   мен кө л ем ін ің  м үм кіндіктері  белгісіз.  О ның бер ж ағында мәселе- 

лер  ж ә н е   өте  елеулі  м ә сел ел е р   туы ндап   оты р,  оларды   ш еш у  кезін д е 

ө л кен і  егж ей -тегж ей л і  ғы лы м и  зерттеудің  кем ш іл іктері  сө зс із д ерлік 

қателерге  ұры нды рады ».32

Елдің шығыс аудандарын, бірінші кезекте Сібір мен Қазақстанды игеру- 

ден  кейін  Батыс  Сібір бөлімі ашылды.  Омбыда Батыс  Сібір деп  аталатын 

бөлім ашу туралы өтінішті орталы қ қоғамға Дала өлкесінің генерал-губер­

наторы Н. Г. К азнаков жазды. Ол  1877 жылғы 30 шілдеде сол кезге дейін-ақ 

Омбыда болтан Императорлык орыс географиялық қоғамының кейбір то- 

лы к  мүш елеріне  өзінің  арнайы  Батыс  Сібір  бөлімін  құру туралы  өтініш

684

жасағанын хабарлады. Бұл өтініш «аса жоғары  мархабатқа ілігіп*, 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: