Қазақ-   станды  зерттеуге  қосқан  үлесі  де  танылды.  Орыс  геораф иялы қ  қоғамы

станды  зерттеуге  қосқан  үлесі  де  танылды.  Орыс  геораф иялы қ 

«Ж азбаларының»  29-томында Ш.  У әлихановты ң  этнограф ия  ж өніндсгі 

ғасырдың басында халықаралык еңбек — «Ислам энциклопедиясы» шыга- 

рылды, онда К азақстан ж әне казак халкы туралы мәліметтер көрініс тап ­

ты, нақ сол кезенде «Мир ислама» ж урналы  шығарыла бастады, оны  шы- 

ғаруға В.  В.  Бартольд белсене катысты.

К азақстан н ы ң ж әне қазақ халкы ныңтарихы  мен мәдениетін зерттеуге 

В.  В.  Радлов, Г.  Н.  Потанин, Ә. Диваев,  Н. Я.  К онш ин, А.  И. Д обросм ы с- 

лов, И. И.  К рафт, Ф.  К.  Зобнин, Н. А.  Аристов, Н.  Н. П антусов ж эн е бас- 

қалар зор үлес  косты.  1882 жылы  М ем лекеттік мүлік министрлігі ж а н ы ­

нан  Геологиялык комитет қүрылып, ол өз зерттеулерінің көбісін  К азақ - 

станда жүргізді. XIX ғасырдың аяғы мен XX ғасырдың басында Қ азақстан- 

да кең көлемді қоныс аудару саясатының объектісі ретінде К азақстанны ң 

табиғи жағдайлары мен әлеуметтік мүмкіндіктерін зерттеу жөніндегі экс- 

педициялар жүмыс істеді.  Бұл  экспедицияларды  М ем лекеттік мүлік ми- 

нистрлігінің Егінш ілік ж ән е  жер  пайдалану бас  басқарм асы ,  сон д ай -ақ 

Бас қоныс аудару басқармасы   ұйымдастырды.  Экспедиция жұмыстары н 

Ф. А. Щ ербина,  В. С.  Кузнецов,  П. П.  Румянцев ж эн е баскалар баскарды. 

Ал  олар шығарған  «Материалдар» орасан  көп м әліметтер, сон ы ң  ішінде 

XIX ғасырдың аяғы — XX ғасырдың басындағы қазақтардың, орыстардың, 

ұйғырлардың өмірінен алынған мәліметтер бар көп томды к ж и н ақ болып 

табылады.

Сонымен  К азакстан  ғылыми  зерттеудің аса  ірі  объектілерін ің  біріне 

айналды, онда мейлінше әр алуан, көбінесе Ресей империясы ның билеуші 

күш терінің саясатын идеологиялы к жағы нан ны ғайтқан салалар мен  ба- 

ғыттар шоғырландырылды.

XX ғасырдың басында Қ азакстанда к а зак  халкы арасы нда діни  мазм- 

ұндағы да, зайырлы мазмұндағы да кітаптар таралды.  М әселен,  1900 жыл- 

дан  1917  ж ы лға  дей ін   қ а за қ   тілін де  нем есе  к а за қ   о қы р м ан д ар ы н ы ң  

түсін уіне  ж еңіл  400-ге  ж уы қ  аталы м м ен,  ал  тұтас  алған да  1917  ж ы лға 

карай   бүкіл револю ци яға дейінгі  к е зе ң  іш інде  — 700-ге  ж у ы қ  атал ы м ­

мен,  сон ы ң  іш інде  1912 ж ы лдан  1916  ж ы лға д ей ін   ж алпы   таралы м ы   65 

800 дана болған  156 кітап ж ары қ көрді.  Бүкіл Ресей империясы 

1912 жылы ғана  мұсылман оқы рм андарға арн ап  ж алпы  таралы м ы   2  812