Шығыстану факультеті

1. 
   Құран мәтінін аударудың қандай түрлері бар;
   
2. 
   Құранның түсірілуіндегі негізгі екі мақсат;
   
3. 
   Араб тілінің лингвистикалық ерекшеліктері;
   
4. 
   Құранды түсіну әрі оны интерпретациялау әдістері;
   
5. 
   Құран тілі – классикалық араб тілінің өте көркем әрі әдеби тілінің шыңы;
   
6. 
   Құран тілін түсіндіру үшін Пайғамбар тағы қандай әдіс-тәсілдерді пайдаланған;
   
7. 
   Семантикалық әдіс дегеніміз не.
   

1. Types of translation of the Holy Quran;

2. The two main objectives of the Qur'an;

3. The linguistic features of the Arabic language;

4. The approaches to understand and interpret the Quran;

5. The language of the Qur'an is a pinnacle of the classical Arabic language;

6. The methods that the Prophet tried to convey the language of the Qur'an;

7. What is the method of semantics.

 The above mentioned seven research subjects thoroughly expound the topic of this article. The main purpose of this article is to convey to the readers in a comprehensible way how to translate and interpret the Quran in Kazakh.

Key words: Quran, arabic language, interpretation, translation into Kazakh, semantics and text.
Аннотация

В этой статье в первую очередь показывается история перевода Корана на казахский язык. Здесь вы можете узнать когда и кем был толкован священная книга на наш родной язык. В этой статья вы также можете найти ответ когда и как советском союзе были уничтожены указание на казахском языке. Также в научной статье рассматривается:

1.Какие виды есть перевода священного Корана;

2.Две основные цели Корана;

3.Лингвистические особенности арабского языка;

4.Способы понять и интерпретировать Коран;

5.Язык Корана это прекрасная вершина классического арабского языка;

6.Какие способы применял Пророк чтобы донести язык Корана;

7.Что такое метод Семнтики.

Вышеуказанные 7 тем полностью раскрывает эту статью. Главной целью является – как перевести и понять Корана на казахском а также, легким способом донести до читателей.

Құранның жинақталу тарихына қысқаша тоқталсақ, алты жүз отыз екінші жылы Халифа Абу Бакр сүрелерді ретке келтіріп, бір жерге жинақтады. 644 пен 656 жылдар аралығында халифа болған Осман Аффан ұлы Құранды толық жинақтап , оның бірнеше нұсқасын Баср, Куфа, Мекке, Дамаск секілді үлкен қалаларға жіберген болатын.

Құранның толығымен қазақ тіліне қашан аударылғанын анықтау оңай шаруа емес , өйткені қолымызда дәлел бола алатын нақты тарихи дерек жоқ. Халифа Алтайдың мағыналық аудармасының алғы сөзінде Қазақ Совет Энциклопедиясынан мынадай деректер келтірілген: “Мұса Бегейұлы 1912 жылы Құранды қазақ тіліне аударды, бірақ ол жарыққа шықпай қолжазба күйінде қалды”.

Аталған еңбектің татар тілінде жазылып, қазіргі уақытта Уфа қаласында сақтаулы екендігін дәлелдей отырып Х. Алтай өз еңбегін қазақ тіліндегі тұңғыш аударма деп есептейді: Ал міне тұңғыш рет “Құран Шәриф. Қазақша мағына және түсінігі “ деген атпен осы қысқаша еңбек жарық көріп отыр.

Н.Өсерұлы өзінің «Құран және оның қысқаша мағынасы» деген еңбегінің 5 бөлімінің соңындағы арнау сөзінде Құранды алғаш тәржімалағаны жөнінде айтады. “Алла Тағала нәсіп етіп, Қасиетті Құранды өздеріңізге тәржімалап , алғаш рет жеткізуді бұйырыпты .

Әуелі Алла Тағала қолдап , қиын да тылсым терең, мұхит мәнді Құранды 1988 жылы аяқтадым”,-деп жазады аудармашы. Н.Өсерұлы Құранды қазақ тіліне аударуға жиырма жылдай уақытының кеткенін де жасырмайды. Еңбектің алғашқы томдары жарық көрер кезде Истаев Ж.М. аудармашының қасында болып, аудармаға өз үлесін қосқан .

У.Қыдырханұлы өзінің “Құран Кәрім. Қазақша мағына және түсінігі” атты еңбегінде : “1989 жылы Түркияда Х. Алтайдың 1990 жылы Пекинде сол Ақыт қажының ұлы Ғазизддің аудармасы жарық көрді”

Осы жерде Ақытұлы Ғазизбен бірге М.Ақытұлының да аудармаға өз үлесін қосқанын атап өту керек , өйткені Пекиндегі “Ұлттар баспасынан “жарық көрген еңбекте екі аудармашының да есімдері қатар жазылған.

1991 жылы “азушы” баспасынан қазақшасы 578 бет , арабшасы 585 бет болып Құран Кәрімнің Р. Нысанбайұлы, У.Қыдырханұлы жасаған қазақша аудармасы жарыққа шықты .

Енді , баспа бетін көрмеген Құран аудармаларына тоқталар болсақ “олардың кейбірі өртеніп кеткен , екіншілері қолжазба күйінде қалған” деген мәліметтерге кездесеміз.

“20 ғасырдың алғашқы жартысында Шығыс Түркістанда өмір сүрген ақын Ақыт қажы Үлімжіұлының ғұлама діндар Әбдірахман қажы Бай-Юсуф ұлының аудармалары 1940 жылдары өздерімен бірге өлімге үкім етіліп , өртеліп кетіпті “, - деп жазады У.Қыдырханұлы.

Құранның қазақ тіліне ертеректе аударылғаны жайлы “Шырағың мәңгі сөнбейді”деген кітаптан да табуға болады. Сол жылдары күйеу баласы Әбдірейім қазақ қажыларымен ілесіп Меккеге барып , атасы Абдірахманның тілегі бойынша Құран Кәрімнің түрік тіліндегі екі томдығын әкеліп береді (Бұл Құранды арабшадан түрік тіліне аударған Нұралы Баян деген кісі ) . Әбдірахман Құран Кәрімді 1937 жылдан бастап түрік тілінен қазақшаға аударуды қолға алып, төрт томдық етіп сегіз жылда бітіреді. Керей еліндегі сыйласы , жазуы көркем Сұлтанмахмұт Харифулинге көшіртіп шығады да ерте күнде Стамбул, Меккеде бірге болған сабақтасы Алтайдағы Сейітқазы мұғалімнен Қобықтағы Ахмет Бадихұттың көруіне береді. Олар бұл аударманың ақаусыз болғанын көптеген терминдердің баламасын дұрыс тауып аударғанын мойындап , қате жоқ деп тапқан деген деректерді таптық.

Діни мәтіндердің басқа тілге аударылуы

Тілде тәржіме:

Сөзді немесе сөйлемді түпнұсқадағы мағынасын баяндамай, бір тілден екінші бір тілге аудару;

Түпнұсқадағы ойды, мағынаны басқа бір тілмен жеткізу сияқты екі мағынада қолданылады.

«Тажу әл-арус» сөздігінде «Тәржумән сөзін басқа бір сөзбен түсіндіруші» деп келсе, әл-Жауһари: «Бір тілден екінші тілге аударушы», - дейді.

Осылайша Құран мәтінін аударудың екі түрі болады:

1. 
   Сөзбе-сөз аударма
   
2. 
   Мағыналық аударма
   

Себебі, Құран мына екі негізгі мақсат үшін түсірілген:

1. 
   Құран аяттары мұғжизалығымен, Мұхаммед пайғамбардың (с.ғ.с.) Аллаһ тағаладан келген уахиді жеткізудегі шыншылдығын дәлелдейді. Өйткені, адамзат баласы мен жындар біріксе де Құран сүресі сияқыт сүре келтіре алмады және келтіре алмайды да.
   
2. 
   Адамзатты тура жолға бастап, дүние мен ақыретте ізгілікке жетелейді.
   

Мағыналық аудармада барысында аудармашы ойды, сөзді, мәтінді бір тілден екінші тілген неғұрлым анық әрі көркем түрде жеткізуді көздейді. Сондықтан да түпнұсқа мен аударама арасында алуан түрлі өзгерістер болуы мүмкін. Мысалға, сөз реті, сөйлем түрлері өзгеше бола береді. Яғни, аудармашы түпнұсқадағы сөйлемнің мағынасын дұрыс түсініп, сол мағынаны аударып отырған белігілі бір тілдегі көркемдеуші сөздермен жеткізеді. Сөзбе-сөз аударма мен мағыналық аударманың бірден-бір айырмашылығы осы. Түсінікіт болу үшін мына мысалға назар аударайық. Егер Аллаһ тағаланың:

" وَلا تجعَل یَدَکَ مَغلولة ً الی عُنقِکَ وَلا تبسُطها کُلّ البَسط ِ فتقعُدَ مَلوما ً مَحسُورا ً " (Исра 29 аят)

Аятын сөзбе-сөз аударатын болсақ, «Қолыңды мүлде мойныңа байлаулы қылма да бүтіндей ашпа» деген мағына береді. Аятты қай тілге аударсақ та Құранның айытқысы келген мағынасын мүлдем бере алмайтыны анық. Ал, мағыналық аударма жасайтын болсақ, Аллаһ тағаланың метафоралық теңеу арқылы сараңдық пен ысырпашылдықтан тыйғандығын түсінеміз. Яғни мағыналық аударма тәсілін қолданған кезде ғана аяттың мағынасы айқындалады. Сондықтан, Құрандағы мәтіннің мағыналық аудармамен аударылуы ешкімге қарсылық білдірмейді. Өйткені, Құранның бұл аудармасын Құранның басқа тілдердегі тәпсірі десек те болады.

Сондықтан Құран мен хадис мәтінін түсініп дұрыс түсіндіруде, бірінші кезекте араб тіл білімін білу талап етіледі.

Олар:

сөзсіз. Имам аз-Замахшари: «Тәпсірдегі ауытқулардың бірі: «يوم ندعو كل اناس بامامهم» аятындағы « إِمَام » сөзі – « ام » сөзінің көпше түрі деп білу. Бұл – морфологиялық сауатсыздықтан туындаған үлкен қателік. Өйткені « أمّ » сөзінің көпше түрі « أمّهات », – деген.

Семантикалық әдіс мәтін құрылымындағы тілдік қабаттарды, яғни сөздер, сөз тіркестері мен сөйлемдерді тарихи, этимологиялық, лексика семантикалық тұрғыда талдау мен сөздердің мәнмәтіндегі қолданыс аясын анықтау арқылы жүзеге асады. Бұл әдістің Құран мәтінін дұрыс түсіндіруде басшылыққа алатын өзіндік ұстанымдары бар:

2. Мәтін бірліктерін семантикалық талдау. Жекелеген сөздің лексика семантикасына зерттеу жасалады. Сөздің лексикалық мағыналарын анықтау барысында: «Лисану әл-Араб», «Тәжу әл-Арус» жҽне «Муфрадату әл-Құран», «Ғарайбу әл-Құран» секілді жалпы түсіндірмелі сөздіктер мен Құран сөздерін баяндаған арнайы сөздіктерге жүгініледі.

3. Сөздің семантикалық даму барысын зерделеу. Тарихи деректердегі сөз мағыналарының даму жүйесін саралау жҽне оның мағыналық құрылымындағы семантикалық ерекшеліктерді, иірімдерді аңғару әрі семантикалық заңдылықтар бойынша дәлелдеу күрделі ғылыми зерттеуді қажет етеді.

4. Сөздің мәнмәтіндегі қолданысына қарай мағынасын анықтау. Бір сөз Құран Кәрімнің әр жерінде бірнеше рет кездесіп, түрлі мағынада қолданылуы

мүмкін. Құран мәтініндегі бір сөздің мағынасын білген адам, сол сөздің мағынасын басқа аяттарда кездескен сол сөздің мағынасына қайта телуі көп жағдайда қате түсінікке алып барады.

5. Контекстуалды семантикалық талдау. Мәнмәтін тұтастығы маңызды болғандықтан, мәтіндегі негізгі ой жүйесі контекстік деңгейде талқыланады.

Құран мәтіні және оның құрылымдық-семантикалық бүтіндігі, ауқымды мазмұн мен мол ақпарат беруі – оны терең зерделеуді қажет етеді. Мәтін мазмұнын жүйелі зерделеу үшін, оның семантикалық кеңістігін барлаудың мәні ерекше, өйткені, көркем мәтіннің мазмұны ауқымды, ашық, кейде нақты деректермен, нақты мағынамен эмплицитті мән таңбаланса, кейде ауыспалы мағынамен, астарлы сипатталып, имплицитті мән таңбаланады. Мәтін теориясында «семантикалық кеңістік» терім сөзі мәтіннің мазмұндық ерекшелігі мен ішкі мәнін анықтауда қолданылады. «Мәтіннің семантикалық кеңістігі» мәтіннің өзі мен тілдік бірліктер арқылы таңбаланатын автордың интенциясы, мақсаты және реципиенттің қабылдауы, түсінуі, талдауы арқылы анықталады.

1. 
   Hallaf A. İslam Hukuk Felsefesi. / çev. Hüseyin Atay. – Ankara: Ankara
   

2. 
   صحيح البخاري. لمحمد إسماعيل بن البخاري. – بيروت: دار الكتاب العلمية 2013 م – 1456 ص
   
3. 
   الإتقان في علوم القران. لجلال الدين السيوطي – القاهرة : دار الحديث. 2005 م – 1152 ص
   
4. 
   Soysaldi M.H. Kur’an’i doğru anlamada semantik metodun önemi //
   

üniversitesi. İlahiyat fakültesi, 2001. – S. 31.

5. 
   Yakıt İ. «Doğru Bir Kur’an Tercümesinde Semantik Metodun Önemi». – Isparta: S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1994. – S. 19.
   
6. 
   Қалиев Ғ. Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі. – Павлодар: С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті, 2010. – 548 б.
   
7. 
   Құрманбаев Қайрат «Құран ілімдеріне кіріспе» Нұр-Мүбарак баспасы Алматы 2013.
   

1. 
   Hallaf A. Islam Hukuk Felsefesi. / çev. Huseyin Atay. – Ankara: Ankara Universitesi Ilahiyat Fakultesi Yayinlari, 1972. – 391 s.
   
2. 
   Sahih al Buhari li Muhammad Ismail bin al Buhari. Beirut: Daru al kitab al ilmia 2013 m – 1456 s
   
3. 
   Al Itkan fi ulumil Koran li Jalaluddin as Suyuti. Al Kahira: Darul hadis 2005 m – 1152 s
   
4. 
   Soysaldi M.H. Kurani dogru anlamada semantik metodun onemi // Kuran ve dil – dilbilim ve hermenotik-Sempozyumu. – Van: Yuzuncu yil universitesi. Ilahiyat fakultesi, 2001. – S. 31.
   
5. 
   Yakıt I. «Dogru Bir Kuran Tercumesinde Semantik Metodun Onemi». – Isparta: S.D.U. Ilahiyat Fakultesi Dergisi, 1994. – S. 19.
   
6. 
   Kaliev G. Til bilimi terminderinin tusindirme sozdigi. – Pavlodar: S.Toraigyrov atyndagy Pavlodar memlekettik universiteti, 2010. – 548 b.
   
7. 
   Kurmanbaev Kairat Kuran ilimderine kirispe. Nur-Mubarak baspasy, Almaty 2013