Жоспарланған мақсаттарға сәйкес тапсырмаларды іріктеу

Тексеру мен бағалаудың мәнді бөлігі -жауаптары жоспарлы мақсаттардың жетістіктерін көрсететі дұрыс тапсырма таңдау. Кейде таңдалған тексеру тәсілі қойылған мақсаттың орындалуын тексермейді. Мысалы, мұғалім оқушының тақырыпты қалай

түсінгенін білгісі келеді, меңгерген білімді тәжірибеде қолданып, сол мақсатта мәтінді мазмұндауға тапсырма береді. Бірақ, мәтіннің мазмұнын айту тақырыпты жетік түсінуді, әсіресе оның қолданылуын білдірмейді.

Тәжірибеде оқыту нәтижелерін тексеру үшін әр түрлі сұрақтар, жаттығулар, тапсырмалар қолданылады. Осыларға жауапты екі топқа бөлуге құруға болады: жауаптары байланысқан тапсырмалар оқушылар өздері таңдайтын еркін тапсырмалар.

Жауаптары байланысқан тапсырмалар оқушылар өздері таңдайтындайын жауаптардан тұрады. Мұндай сұрақтың жауабын оңай жасырып, бағалауы да оңай. Әдетте дәстүрлі жауаптардан бұларда көмек болады, бұл оның оқыту әдісін арттырып, тексерудің обьективтілігін кемітеді. Бұл тапсырмаларда балама сұрақтар мен көптеген таңдау мүмкін болады.

Балама сұрақтар дәлелді фактілі материалды қабылдауды тексеруде, сөздікті пайдалануда, сауатты жазу және т.б.іскерліктерді тексеруде өте қолайлы.

Көптеген таңдау бар сұрақтар тек дәлелді білімді ғана тексеруге емес, сонымен қатароның толықтылығымен және терең білігін тексеру керек.

Жауаптары еркін тапсырмалар оқушылардың өзіндік жауабын еш шексіз және көмексіз жауап беруін білдіреді. Бұл барлығымызға мәлім дәстүрлі сұрақтар жазбаша және ауызша тексеру болып келеді. Бұл тапсырмалар деңгейлерін білімнің барлық тексеруге мүмкіндік береді, бірақ оларды бағалау қиын.

Жоғарыда айтқандай, сұрақтардың оқыту қызметтері әр қилы. Сұрақ таңдау түрі оқытудың нәтижелеріне әсер етеді. Осылайша, баламалы сұрақтардың барынша өзіндік пайдасы бар. Тақырыпты қайталау және білімді бекіту үшін өте қолайлы. Дәстүрлі сұрақтар мұндай көмек бермейді. Сондықтан тексеру тапсырмаларын құрастыру жүйесінде тексеруді балама сұрақтардан бастайды. Содан кейін көптеген таңдаулары бар тапсырмалар, ал тек сосын ғана дәстүрлі сұрақтарға көшеді. Тексерудің әр түрлісін қолдану сыныптың, пәнге деген қызығушылығын оятып, уақытты және пен оқушы мен мұғалім күшін үнемдейді.

Тексеру нәтижелерін көрсету тәсілдері. Тексеру мен бағалаудың соңғы түрі - баға қою. Сандық бағалар балл түрінде, сапалық - мұғалімнің бағалау тұжырымдары мен қорытындыларынан тұрады, мұның барлығы оқушының қанағаттандыратын және қанағаттандырмайтын жауаптарынның жетістіктері мен кемшіліктерінен тұрады.

Баға қоюға керек құжат бағдарлама болып табылады. Бұл құжатта әр сынып оқушыларының білімдері, біліктері дағдыларының кезеңдері. Талаптар, ұсныстар, бағалау ережелері мен шектеулер, бүкіл мемлекет мектептеріне бірдей, құрастырылып шығарылған. Бірақ, білім мен бағаны салыстыру, бүкіл кешенді білім сапасын қалай бағалау, қалай әр кезде алған бағаларды салыстыру, қалай орта балл шығару сұрақтары белгісіз болып келеді.

Балл бағаны жасырады, яғни тақырып үшін алынған баға, еш сапалы талдаусыз оның нәтижелерін сұрыптауға келмейді. Бір оқушы оқудың бас кезінде қанағаттандырмайтын баға алса, ал басқасы - керісінше делік, сонда қорыта келе орташа балл бойынша олардың білімдері әр қилы болып келеді. Бір уақытта баға мәтінді мазмұндау үшін алынған болса, екінші кезде мысал бойынша қолдану болса, үшіншісі –дәстүрден тыс есеп шығару және т.б. дейік. Сонда балл мен білім арасында қандай да байланыстар, әртүрлі түсіндіріледі.

Оқушының әр жауабы «дұрыс», «дұрыс емес», «сынақ», не керісінше деп бағаланатын болса, онда өлшеу «атаулар шкаласы» түрімен орындалады. Мұнда өлшеу түрінің негізінде логикалық берілген нәрсенің басқа нәрселер тобына жатуын анықтайтын операция жатыр. Бұл бұрын қойылған бағалар жауаптардың айырмашылығын анықтауға мүмкіндік береді. Баллға байланысты оқушының тақырыпты жетік меңгергенін, не меңгермегенін анықтауына оңай.

Басқа бір түрі - оқушылардың білімінің толықтығы мен тереңдігі, көлемі мен деңгейін салыстыруға болады. Мұндай бағалаудың түрі оқушылардың білімін баллмен

бағалау, әр балл орындалған тапсырма санына шағылатын болса ғана іске асады. Дұрыс жауап беру санына байланысты әр оқушыға ранг беріледі. Ол бұны бақылау жұмыстарының нәтижелеріне сай өз тобында ие бола алады. «Атаулар шкаласындағы» -дағы сияқты мұнда сандар бар. Олар нақты сұрақтар болып, бірақ білімнің үлкен, не кіші деңгейін көрсетеді. Бұл кезде жоғары балл жоғары білімді көрсетеді. Баллдар арасындағы ара-қашықтық бірдей емес, ал тәртібін жоспарлауға болады. Бұл бір тақырып бағалары бола алады, тек меңгерудің әр түрлісін көрсетеді.

Осылай, балл бірдей болса, басқасы өлшем жүргізілген бағанға байланысты.

Көптеген мұғалімдер тек баға, не балл қоюмен шектелмей, оқушының жауабын: «Өте жақсы жауап, өз ойыңды өте толық жеткіздің»; «Есеп шығарудың жеңіл түрін таңдапсың»; «Жауабың толық емес», деп түсіндіреді. Кейбір мұғалімдер оқушының жауапкершілігі мен зейін қоюын ескеріп бағалайды. Мұғалім, осылайша, оқушының тек білімін ғана бағаламай, оның тәртібі және т.б. ескереді. Бірақ, мұның барлығы бағаға әсер етпейді, тек ерекшеленеді. Бұл тәртіпке үйретуде өте маңызды, себебі мұғалім сабақтың қиын сәттерінде обьективті болып қала алады.

Баға қою барысында мұғалім әрқашанда не үшін баға қойғанын сұраққа жауап болсын, не есеп шығару болсын еске сақтауы мүмкін емес. Сондықтан, көптеген мұғалімдер бағаларды бөлек теориалық сұрақтарға жауап және есеп шығару үшін деп бөледі. Айырмашылықты білу үшін ерекше жазба түрі еңгізіледі. 5/4 - оқушының сабақтағы сұраққа жауап үшін-5, ал есеп шығару үшін-4 деген баға алғандығын білдіреді. Кейде мұғалімдер өткен тақырып бойынша қайта тексерудің нәтижелеріне көңіл бөледі. Бұл кезде жазба түрі басқа болуы мүмкін. 3;4 - оқушының бір сабақта 3, ал екінші сабақта қайта тексеру барысында — 4 алғандығын білдіреді.

Осы баллдық жүйені дамыту үшін баллдан өзге сандық бағаны сынып журналына немесе әдейі арналған дәптерге оқушының үлгерімділігі, сабаққа дайындалу дәрежесі, жауап берудегі қателіктері мен жетіспеушіліктері еңгізіледі. Мұндай жұмыс мұғалімнің оқушымен ара-қатынасын кеңейтеді.

Тәжірибеде мұғалім ылғи тоқсандық, жылдық және аттестациялық орташа баға шығарады. Бірақ, ақырғы бағалар шешуші болып табылады, тақырыпты меңгерудің жоғарғы деңгейін көрсетеді. Жыл аяғында оқушы жақсы дайындала бастауы мүмкін, мысалы тақырыпты толық меңгеруі мүмкін; ал орташа баға сол күйі өзгермейді.

Шешуші бағаны шығару үшін кешенді бағаны қолданған жөн. Әр тоқсандық бағаға әр түрлі сбаға күші жазылуы мүмкін. Шешуші баға әділ болып, оқушыларда жыл аяғында жақсы оқуға талпыныс оянады. Бірінші тоқсанда алынған төмен баға жыл аяғында жоғары баға алуға кедергі болмайды.