Смотреть Тақырып Дидактика –педагогикалық оқу теориясы

Семинар сабақтарының жүйесі бүкіл сыныпты оқулықпен жұмыс істетуге мүмкіндік береді. Жұмыс оқытушының алдын ала дайындаған бағдарламаларға сүйеніп етеді. Химия пәнінің мұғалімі Н.П.Гузиктың тәжірибе барысында үш түрлі бағдарлама қолданды- «А», «В», «С» бағдарламалары. Бұл бағдарламалардың деңгейі әртүрлі және олар бір жағынан, оқушылардың белгілі бір деңгейді жетік білуін қамтамасыз етсе, екінші жағынан, оқушыларға өз бетімен жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Программалардың арасында толық сабақтастық ерекшеліктер бар.

Бұл бағдарламалар мазмұны жағынан не білдіреді екен?

«А» бағдарламасы оқушыны білімді шығармашылық түрде пайдалануға үйретеді.Ол оқушының материалды оқу жұмысы тәсілдерін ақыл-ой әрекеттерін толығымен меңгеруін қалайды. Бағдарлама оқушыны мәселелердің өзегіне ендіреді. Ал бұл мәселелердің бар білім арқылы шешіледі. Ал оқушылардың тапсырмалары іскерліктің мақсатымен ғана сипатталады. Мұндай тақырыпқа ие болған оқушы «...мақсатқа жетуге көмектесетін қолайлы жағдай мен іс әрекетті» іздестіру керек. Нәтижесінде жаңа хабардар іскерліктің негізі пайда болып(ООД), жаңа мәлімет табылады. «Адам ережеге бағынбай, бірақ езіне белгілі аймақта жұмыс істейді. Қимылдың жаңа ережелерін шығарады- шығармашылық іскерлік» (Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. 1986. с.56.)

«В» бағдарламасы күрделілік деңгейі бойынша «А» бағдарламасыннан төмен сатыда орналасқан. Ол оқушылардың белгілі бір нақты оқу материалын ойластырып, сонымен қатар нақты оқу қимылдарын пайдалану, оларды шығармашылық білім жағдайында дұрыс пайдалануды қарастырады. Оқушының бұл бағдарламада жұмыс істеуі оған материалды толығымен игеріп, сонымен қатар «А» бағдарламасының сұрақтарын шешуге қолайлы жағдай туғыздырады. Сондықтан тапсырмалардан басқа, мақсаты беріліп жағдайы нақты болмай, бірақ мақсатқа жету мүмкіншілігі берілген болып, қатысушылардан жағдайды толықтыру талап етіліп тұрса, бұрын меңгеріліп қазір оқылып жатқан қимылдарды бұл тапсырманы шешудің тәртібі беріледі. Оны орындау барысында оқушылар жаңа мәліметке ие болады. Бұл эвристикалық іскерлік. Ол дайын үлгі бойынша орындалмай, оқушының өзі жалғыз дайындаған үлгісі бойынша жүзеге асады. (Сонда, 56-6.)

«С» бағдарламасының семинар сабағындағы мақсаты мүлдем басқа. Ол осы тақырып бойынша жұмыс істеп жатқан оқушы материалды толығымен игеріп шығуына бағытталған. Бұл деңгейдің қиындығы ерекше. Онда оқушыға мақсат, бұл мақсатты шешуге арналған жағдай, және бұл тапсырманы шешуге арналған қимылдар берілген. Оқушыдан тек қорытынды ғана талап етіледі. Бұл бағдарлама оқушыдан көптеген қайталауды, материалдағы бастыны бөлуді талап етеді. Бұл алгоритмикалык іскерлік. Осыған сәйкес «С» бағдарламасының мазмұнына қалай жаттау керектігі, неге көңіл аудару керектігі жөнінде нұсқаулар беріледі. «С»бағдарламасының тапсырмасын кез-келген оқушы орындай алуы керек(келесі бағдарламаға көшпей тұрып). Бұл бүкіл сыныпты, оқытушының бастауымен белсенді өзіндік жұмыс істетуге мүмкіндік береді. Сонымен қатар сараланған білімдер әрбір оқушыға өзін өзі өзіндік жұмыста толығымен көрсетуге мүмкіндік береді.

Мектеп білім беру жүйесіндегі семинар сабактары өзіндік ұйымдастырылуымен ерекшеленеді. Ол әдетте былай өткізіледі: ең басында мұғалім кодоскоп арқылы тақырыптарды экранда көрсетеді, немесе үлестірмелі материалға тапсырманы жазып, оқушылар алдына қояды. Оқушылар тапсырмалармен танысып, өздеріне ұнағандарын таңдайды; содан кейін кішкене топтарға бөлініп дәптердегі лекциямен немесе кітаппен, басқа әдебиетпен жұмыс істей бастайды. Бір бірімен ақылдасып, өздеріне керекті тақырыптар жайында әңгімелеседі. Анда санда оқытушымен ақылдасады. Бұл оқушыларға мұғаліммен бірге терең талдау жасап, есеп шығару тәсілдерін табуға мүмкіндік береді.

Сабақ соңында 12-15 минут әрбір оқушы бөлек-бөлек өзіне берілген тапсырманы жазбаша орындайды.

Алғашында лекцияда танысқан материалға арналған семинар сабақ осылайша өтеді.

Сонда семинар сабақта басты білім көзі не? Бір сөзбен айтқанда-КІТАП!!! Оқулықтар мен оқу әдебиеттер, ғылыми, анықтамалық әдебиеттер, сонымен қатар лекцияның конспектілері білім көздері болып табылады. Оқушылардың олармен үнемі жұмыс істеулері оларды керекті мәлеметті өз беттерімен табуға, өз ойларын жазбаша түрде білдіруге үйретеді. Бұл жағдайдағы оқытушының мақсаты кітапта жауабы анық түрде берілмеген тапсырманы құру. Бірақ сонымен қатар мұғалімнің оқушыларды қамтамасыз ететін кітаптарда және қосымша әдебиеттерде осы тапсырманы шешудің толық жолы болу керек. Бірақ тапсырманы осылай орындау үшін кітаптардың оқып қана қоймай, оны толығымен зерттеп шығу ақпаратты қорыту, құбылыстар мен үрдістердің, бақылайтын нәрсенің мәнді белгілерін салыстырып және бөліп көрсете алуы керек.

Ойлана білетін оқытушының сабағында кітап жаңа материалды танып білгенде ғана немесе қайталағанда ғана пайдаланылып қана қоймай, сонымен қатар анықтағыш ретінде де қолданылу керек. Ал оқушылар ол кітаппен жұмыс істеуді жетік білу керек.

Әрине, бұдан басқа семинар сабақтар да кездесуі мүмкін: өз бетімен талқыланған тақырыпты талдауды қорытындылау; конференция сабақтары, пікір-сайыс семинары, тарих немесе әдебиеттен диспут сабақтар. Бұл жердегі оқытушының мақсаты оқушылардың бұл әрекетке психикалық және практикалық дайындықтарын қамтамасыз ету. Мұндай семинарларда тақырыптық және мәселелелік сұрақ қояды және т.б. Қорытынды сөзінде оқытушы сыныптың жұмысын қорытындылап, жеке оқушыларды бағалайды. Оқушылардың мұндай сабақтарда, мұғалімнің басқауымен дайындалған реферат пен баяндамаларды тапсырулары ерекше бағаланады. Осы мәліметтердің, реферат пен баяндамалардың бір бөлігі жаңа мәселеге арналып, сыныптың алдағы лекцияда өтетін жаңа тақырыппен таныстырады.

Ұйымдастырылуы жағынан бұл семинар сабақтар мұғалімнің алда істелінетін жұмыс жөніндегі қысқа кіріспесінен басталады. Талқылау мәселелері ортаға салынып, жоспарға сәйкес алдын ала дайындалған тапсырмалар таратылады. Оқушыларға жұмыс істеу алдында қажет болатын әдебиеттер жөнінде біршама кеңестер айтылады. Бірігіп баяндама жасайтын оқушылар, қарсыластар, пікір білдірушілер тағайындалады. Олардың қатысуы семинар сабағын одан әрі қызықты етеді.

Мектептегі кез келген семинар сабағының тағы бір ерекшелігі, ол оқушылырдан сұрау сабақтың жеке бөлігі ретінде жүрмейтінінде. Мұндай сабақтарда бақылау оқытылумен қатар жүреді. Бұл бақылау мұғалімнің оқушылардың жұмыс істеуін жүйелі қадағалауы нәтижесінде жүзеге асады. Әрбір сабақтың аяғында оқушылар жеке, кітапқа қарамай, таңдалған тақырып бойынша тапрсырмалар орындайды. Жұмысты мұғалім тексереді. Оқушылардың жартысынан оқытушы ауызша сұрау жүргізеді. Осы және алдыңғы жағдайда оқушыларға баға қойылады. Бұл ағымдағы бағалау деп аталады.

Тақырып бойынша бағалау сабақтың тірегі болып табылады. Ол оқушылардың жаңа материалды және кейінірек толық курсты қаншалықты ұғынғанын қадағалайды. Сондықтан алдағы сабақтарда зертханалық-тәжірибелі, сынақтық және шығармашылық тапсырмаларды қорғау сабақтар жүйесі жүзеге асады. Бұл сабақтарды өзбетімен қарастырайық.