Сондай-ақ Қазақстан ономастикасыны ң тарихи-әлеумөттік мәселелері қарастырылады. Кітап қалың оқырман қауымға арналған
Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
жүктеу/скачать 5,42 Mb. Pdf көрінісі
|
myrzakhmetov m kazak kalai orystandyryldy
- Бұл бет үшін навигация:
- Түркі халықтарының ортақ жазу проблемасы
| Мекемтас Мырзахметұлы «Қазақ қалай орыстандырылды?»
195 мен тарихи жадын біртіндеп ешіріп, исламдық дүниетанымдағы маргиналдық сананы орнықтыруға күш салып бақты. Ол үшін ойма жазуды тарих сахнасынан ысырып, орнына араб жазуын енгізді. Енгізгенде, арабтың 28 әріп таңбасын сол қалпында тұтастай өзгеріссіз енгізді. Бір қызығы, орыстар түркі халықтарын орыстандыру саясатында араб жазуын орыс жазуына алмастыру әрекетінде дәл осы арабтар қолданған амал-айланы сол қалпында пайдаланғанын көреміз. Осы себепті кеңес үкіметі дәуірінде түркі халықтарына орыс жазуын енгізгенде, орыстың 33 жазу таңбасын сол қалпында өзгеріссіз енгізгенін көреміз. Бұл Ресей патшалығының зама нында-ақ ш еш ілген мәселе болатын-ды. Ал, екіншіден, түркі халықтарына тән 9 ұлттық әріпті унификация жасап, біркелкі түрге келтірудің орнына, әр түрлі таңбамен таңбалап, бірін бірі оқи алмайтын жағдайға ұрындырды. Араб жазуын қабылдауға мәжбүр болған түркі халықтары жас ұрпағының бір екі толқыны өмірден ауысқан соң-ақ кейінгілері өз ата жаз- уын ұмытып, араб жазуын қолданып кетті. Тіпті, XV ғасырда жаңаша түрік жазба таңбасын өзінше жасаған, бірақ өмірге енгізе алмаған 3. Бабурдың өзі ойма жазудан бейхабар болуы халықтың тари- хи жадының қаншалықты дәрежеде жойылып, өшіп кеткенін айғақтап тұр. Бұл - Бируни атап көрсеткен шындықтың, яғни Тұран өлкесіндегі түркі халықтары мәдениеті мен тарихының енді бас көтере алмастай жанышталғанын анық байқатады. Түркі халықтарына ортақ ата жазуымызды арабтардың аяғы жетпеген Орхон, Енисей өзені мен 196 Түркі халықтарының ортақ жазу проблемасы Мадьяр жерінде табылған жазба ескерткіштеріміз XIX ғасыр басында түркіше сөйлей бастаған кезде ғана танып, ұғындық. Бұл ойма жазу ескерткіштері алғаш рет табылған күннен бастап-ақ еуропалық ғалымдар өздеріне қарай икемдеп иемдене бастаған еді. Олар көшпелі түркі халықтарында мұндай ұлы рухани қазынаның болуы мүмкін емес деп қараған. Бірақ ол құпия жазулы тастағы жазба ескерткіштер түркіше сөйлеп кеткенде демдері іштеріне түсіп, тілін тістеп қалған замандар да өтті. Араб жазуын түркі халықтары мың жылдан астам уақыт бойы қолданып келді. Мың жылдар бойы түркі тілінде жазылған әдеби-тарихи ескерткіштер мен рухани құндылықтарымыз осы араб жазуының негізінде хатқа түсіп сақталғаны тарихтан мәлім. Бүкіл Еуразияны тұтас жаулаған Шыңғысхан зама- нында да араб жазуы сол қалпында сақталып қалды. Өйткені Шыңғысхан Империясы жаулаған халықтарының тіліне, діні мен діліне, ұлттық жазу таңбаларына өзге басқыншы империялар сияқты жауыға тиіскен жоқ еді. Шыңғысхан туралы теріс көзқарастағы ғалымдар бұл ерекшелікті білмегенсіп көлгірситіні бар. Бірақ шындықты қапшықтың ішіне салып сақтауға келмейді, бүгін болмаса, ертең жарып шығатыны да белгілі ғой. Араб жазуын түркі халықтары 1930 жылға дейін пайдаланып келді. Араб жазу таңбасын бастапқы түпнұсқа қалпында, яғни 28 әріп таңбасы бойынша қабылдаған түркі халықтары бірін-бірі аудармасыз- ақ оқып түсіне беретін жүктеу/скачать 5,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|